درباره حسن احمدی گیوی
تهران - ایرنا - محمد معین که پس از وفات علامه علی‌اکبر خان دهخدا، در کنار استادی دانشگاه، ریاست مؤسسه لغت‌نامه دهخدا را هم برعهده داشته، در وجود دانشجوی آذری زبان و کوشای خویش صلاحیت فعالیت در کار تدوین لغت‌نامه بزرگ دهخدا را می‌بیند؛ ازاین‌رو حسن احمدی گیوی را برای فعالیت در مؤسسه لغت‌نامه دهخدا دعوت می‌کند.
بسیاری از دانشجویان رشته زبان و ادبیات فارسی در همان اوایل دوره تحصیل خود در مقطع کارشناسی، واحد دستور زبان فارسی را با کتابی می‌گذرانند که به نام مؤلفان آن، استادان دکتر حسن انوری و مرحوم دکتر حسن احمدی گیوی، معروف شده است به «دستور انوری و گیوی». این کتاب آموزش دستور از کتاب‌های جامعی است که در زمینه آموزش دستور زبان فارسی در دسترس علاقه‌مندان و دانشجویان بوده و همواره در مقاله‌های بسیاری، به نکته‌های آن ارجاع داده شده و استناد شده است. اما امروز که بیست و ششم اردیبهشت ماه است، هشتمین سالگرد وفات مرحوم استاد حسن احمدی گیوی است.
از گیوی تا تبعید
زنده‌یاد دکتر حسن احمدی گیوی، همچنان‌که از پسوند نام‌خانوادگی‌اش برمی‌آید، زاده گیوی است. گیوی در تقسیمات کشوری امروز، مرکز شهرستان کوثر در استان اردبیل به‌شمار می‌آید، اما تا پیش از این تقسیم‌بندی که در سال 1375 روی داده، گیوی از توابع شهرستان خلخال بوده است.
استاد حسن احمدی گیوی در یکم بهمن ماه 1306 در گیوی به دنیا آمد و همان‌جا به مکتب رفت و دبستان را تا ششم ابتدایی در گیوی گذراند و با همان ششم ابتدایی، با استخدام در آموزش و پرورش، آموزگار شد. [1]
مرحوم دکتر حسن احمدی گیوی از طرفداران مرحوم دکتر مصدق بود و به مکتب وی پیوسته بود. او که شعر نیز می‌سرود، قطعه شعری را هم برای مصدق گفته که همین قطعه به‌خوبی میزان علاقه‌مندی وی به مصدق را می‌رساند. بیت‌هایی از این قطعه، بدین قرار است:
«یاد آن خجسته رهبر آزادگان کزو /// وحدت پدید آمد و ملت توان گرفت
آزاده بود و عاشق آزادی و وطن /// زان روی، نام رهبر آزادگان گرفت
فرمان مام میهن و وجدان چو برشنید /// از جان به عهده رهبری کاروان گرفت
اعلان جنگ داد به ضحاک روزگار /// تا پیر ما به کف، علم کاویان گرفت
ایران به پای خاست به پیکار دشمنان /// نهضت به پایمردی او سازمان گرفت
با ابتکار فاطمی و هم همدلان /// ملی نمود نفت و ز دشمن امان گرفت
زان نطق آتشین که به دیوان لاهه کرد /// از خصم، اختیار به سحر بیان گرفت...
نهضت شکست خورد و عدو بازگشت باز /// خورشید از این دو فاجعه در آسمان گرفت
رنج و تلاش رهبر و ملت به باد رفت /// خصم انتقام سخت از ایرانیان گرفت...». [2]
البته احمدی گیوی هزینه دوستداری مصدق در آن روزگار پرغبار و آشوب اوایل دهه سی را هم پرداخته بود. او به سبب همین دوستداری مصدق و مکتب وی، «بعد از 28 مرداد 1332 به دهی دوردست و فاقد امکانات تبعید شد. یک سال را در تبعید گذراند و سپس به تبریز منتقل شد». [3]
ورود به دانشگاه تهران و رساله‌ای که چند دهه بعد کتاب شد
پس از انتقال به تبریز، احمدی گیوی تحصیل خود را در مقطع دبیرستان در همین شهر پی می‌گیرد و پس از اینکه این مقطع را به‌طور متفرقه پشت سر می‌گذارد، وارد دانشکده ادبیات دانشگاه تبریز می‌شود. احمدی گیوی دوره زبان و ادبیات فارسی را در دانشگاه تبریز تحت آموزش استادان نامداری چون مرحومان یحیی ماهیار نوابی، عبدالرسول خیام‌پور، محمدامین ادیب طوسی، احمد ترجانی‌زاده و سید حسن قاضی طباطبایی پشت سر می‌گذارد. [4]
زنده‌یاد استاد حسن احمدی گیوی پس از گذراندن دوره لیسانس در تبریز، به تهران می‌آید و در رشته فلسفه به تحصیل در مقطع فوق لیسانس می‌پردازد. وی در مهر ماه سال 1340 در مقطع دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران نیز پذیرفته می‌شود. از جمله استادان وی در دانشگاه تهران می‌توان از نامدارانی چون استادان خلدآشیان بدیع‌الزمان فروزانفر، جلال‌الدین همایی، پرویز ناتل خانلری و لطفعلی صورتگر نام برد.
مرحوم احمدی گیوی رساله دکتری خویش را هم با عنوان «اقسام فعل به اعتبار زمان» با راهنمایی مرحوم دکتر محمد معین و سپس مرحوم دکتر محمد مقدم تدوین کرد؛ رساله‌ای که سال‌ها برای آن خون دل خورد و همواره درپی هرچه کامل‌تر کردن آن بود، به‌طوری که برای این منظور 1600 متن را نگریسته بود [5]. این رساله سرانجام چند دهه پس از تاریخ دفاع از آن، در اوایل دهه هشتاد خورشیدی در قالب کتاب دو جلدی «دستور تاریخی فعل» منتشر شد.
فعالیت در مؤسسه لغت‌نامه دهخدا
در همان اوایل ورود به مقطع دکتری ادبیات فارسی در دانشگاه تهران، حسن احمدی گیوی در کلاس درس دستور زبان فارسی، توفیق شاگردی مرحوم دکتر محمد معین را می‌یابد. دکتر معین که پس از وفات مرحوم علامه علی‌اکبر خان دهخدا، در کنار استادی دانشگاه، ریاست مؤسسه لغت‌نامه دهخدا را هم برعهده داشته، در وجود دانشجوی آذری زبان و کوشای خویش صلاحیت فعالیت در کار تدوین لغت‌نامه بزرگ دهخدا را می‌بیند؛ ازاین‌رو وی را برای فعالیت در مؤسسه دهخدا دعوت می‌کند. بدین ترتیب با دعوت دکتر معین، حسن احمدی گیوی سه ماه پس از ورود به دوره دکتری زبان و ادبیات فارسی، به مؤسسه لغت‌نامه دهخدا نیز راه می‌یابد.
مرحوم استاد احمدی گیوی، خود درباره ورودش به مؤسسه لغت‌نامه دهخدا گفته است که دکتر معین «از ما سه نفر، یعنی دکتر سعید نجفی اسداللهی، دکتر محمد استعلامی و بنده دعوت کردند که بیاییم در لغت‌نامه دهخدا همکاری بکنیم. بنابراین از سال 1340 به افتخار همکاری با مؤلفان لغت‌نامه دهخدا نائل شدم. اول حدود هفت، هشت ماه زیر نظر آقای دکتر [سید محمد] دبیرسیاقی و مرحوم [محمد] پروین گنابادی کارآموزی کردیم و کار را یاد گرفتیم. بعد از آن خودمان تألیف را آغاز کردیم. از آن تاریخ تا سال 1359، 1360 که لغت‌نامه دهخدا تمام شد، از دویست و بیست و دو جلد مجلدات آن، بیست و چهار جلدش را بنده به تنهایی یا در بعضی از مجلدات با همکاری بعضی از دوستان تألیف کردم. مثلا یک دوستی که چهل صفحه نوشته بود و بعد دیگر لغت‌نامه را ترک کرده بود و رفته بود، بقیه کار ایشان را انجام دادم و آن مجلد را به پایان رساندم». [6]
دکتر حسن انوری که خود سرپرستی یکی از فرهنگ‌های متأخر زبان فارسی، مجموعه «فرهنگ سخن» را برعهده دارد، درباره فعالیت مرحوم استاد احمدی گیوی تصریح کرده است که «دکتر احمدی [گیوی] مدت پنجاه سال در مؤسسه لغت‌نامه دهخدا کار کرد و حدود یک‌دهم لغت‌نامه از زیر دست او بیرون آمد؛ به‌طوری که می‌توان گفت در تألیف لغت‌نامه دهخدا از همه مؤلفان آن بیشتر سهم دارد». [7]
همکاری دکتر احمدی گیوی با مؤسسه لغت‌نامه دهخدا، پس از انقلاب نیز ادامه داشت. استاد خود در این باره این‌گونه توضیح داده است: «در سال 1360 که لغت‌نامه دهخدا تمام شد، دکتر دبیرسیاقی به همکاری دکتر [سید جعفر شهیدی]، دستور تهیه فیش‌های جدید برای کار جدید را دادند و خودشان هم اشراف داشتند؛ به‌طوری‌که ما بعد از پایان لغت‌نامه دهخدا، حدود هشتصدهزار فیش جدید آماده از متون معتبر و مختلف داشتیم. درواقع لغت‌نامه دهخدا را اصل قرار دادیم و با فیش‌هایی که موجود بود، به‌اضافه فیش‌های جدید که بعد از آن به‌وسیله فیش‌نویسان نوشته شده و تا امروز هم ادامه دارد، به تألیف لغت‌نامه فارسی پرداختیم.» [8]
مرحوم احمدی گیوی، از همکاری خویش با بزرگانی چون استادان محمد پروین گنابادی و سید محمد دبیرسیاقی در تدوین لغت‌نامه نیز چنین یاد کرده است: «من در کار تألیف لغت‌نامه دهخدا، مرهون محبت، لطف، راهنمایی و بزرگواری چندتا از دوستان بوده و هستم. اول جناب آقای دکتر دبیرسیاقی که از روز اول، مقابله تألیفات من بر عهده ایشان بود. بعد استاد پروین گنابادی هم تعیین شد و یکی دو سال هم آقای علی‌نقی منزوی به همکاری و راهنمایی من پرداختند. استاد پروین گنابادی، اهل گناباد و مردی بود که آن وقت‌ها حدود هفتاد ساله بود. مرد بسیار پاک، منزه، مهربان، بافرهنگ و باسوادی بود. با ما که تازه‌کار بودیم، مثل پدر و فرزند رفتار می‌کرد». [9]
آثار استاد احمدی گیوی
به جز کتاب مهم «دستور تاریخی فعل»، و کتاب دانشگاهی «دستور زبان فارسی» یا همان «دستور انوری و گیوی» که در سرآغاز این سیاهه از آن سخن رفت، استاد احمدی گیوی آثار پرشمار دیگری نیز تألیف کرده که به‌طور کلی بیشتر آنها در زمینه دستور زبان فارسی و نگارش فارسی است. کتاب‌های «آیین پژوهش و مرجع‌شناسی»، «زبان و نگارش فارسی»، «از فن نگارش تا هنر نویسندگی»، «دستور تطبیقی زبان ترکی و فارسی» و «ادب و نگارش»، ازجمله این آثار است.
دکتر حسن انوری که در آثار چندی با روان‌شاد استاد احمدی گیوی همکاری داشته، درباره کتاب‌های دستوری که با دکتر گیوی با هم نوشته‌اند، این‌گونه یادآور شده است: «اولین دستوری که نوشتیم، برای سال اول راهنمایی بود که تألیف نگارنده با همکاری ایشان است و دومین و سومین دستور برای سال‌های دوم و سوم راهنمایی بود. پس از آن، دو دوره دستور برای دانش‌سرای مقدماتی و بعد، دو دوره دیگر برای دانش‌سرای راهنمایی نوشتیم. پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز چند دوره برای رشته ادبی دبیرستان‌ها به تحریر درآوردیم. دکتر احمدی حافظه‌ای نیرومند داشت و در تألیف این کتاب‌ها و آوردن مثال از نثر و شعر، از حافظه قوی و شم زبانی او فراوان استفاده کردیم». [10]
به جز آثار دستوری، دکتر احمدی گیوی کتاب «گزینه اشعار و مقالات علامه دهخدا» و نیز «دیوان اشعار پروین اعتصامی» را هم به چاپ رسانده است.
سرانجام استاد حسن احمدی در 26 اردیبهشت ماه سال 1391 براثر ایست قلبی به رحمت حق پیوست. پیکر استاد در قطعه نام‌آوران بهشت زهرا (س) در خاک خفته است.
ارجاع‌ها:
1. مقاله «درگذشت دستورنویس: دکتر حسن احمدی گیوی»؛ حسن انوری؛ دستور (ویژه‌نامه نامه فرهنگستان)؛ اسفند 1391، شماره 8؛ ص 300.
2. شعر «مصدق رهبر آزادگان»؛ حسن احمدی گیوی؛ مجله حافظ؛ نیمه اول اسفند 1384، شماره 25؛ ص 23.
3. مقاله «درگذشت دستورنویس: دکتر حسن احمدی گیوی»؛ حسن انوری؛ دستور (ویژه‌نامه نامه فرهنگستان)؛ اسفند 1391، شماره 8؛ ص 300.
4. همان.
5. همان. ص 301.
6. گفت‌وگوی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران با دکتر حسن احمدی گیوی؛ گفت‌وگوکننده: پیمانه صالحی؛ 27 امرداد 1386؛ شماره ردیف مصاحبه: 936.
7. مقاله «درگذشت دستورنویس: دکتر حسن احمدی گیوی»؛ حسن انوری؛ دستور (ویژه‌نامه نامه فرهنگستان)؛ اسفند 1391، شماره 8؛ ص 301.
8. گفت‌وگوی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران با دکتر حسن احمدی گیوی؛ گفت‌وگوکننده: پیمانه صالحی؛ 27 امرداد 1386؛ شماره ردیف مصاحبه: 936.
9. همان.
10. مقاله «درگذشت دستورنویس: دکتر حسن احمدی گیوی»؛ حسن انوری؛ دستور (ویژه‌نامه نامه فرهنگستان)؛ اسفند 1391، شماره 8؛ ص 301.
*س_برچسب‌ها_س*
