درباره سید حسین میرخانی
تهران - ایرنا - سیدحسین میرخانی یکی از چهره‌های برجسته خوشنویسی معاصر ایران است که توانست با نوآوری‌های منحصر به فرد خود خط نستعلیق را زنده کند به طوری‌که جاذبه و فراگیری قابل توجه آن باعث شد که نسل جوینده او را به عنوان الگویی یگانه و مشق‌پذیر به شمار آورند.
خوشنویسی معاصر ایران، مؤلفه مهم هنری و فرهنگی است که با همت پیشروان و علاقه‌مندان این حوزه به حیات خویش ادامه می‌دهد. چالش‌های مختلف در 100 سال اخیر، مانند تأثیر ظهور چاپ سنگی، گسترش چاپ حروفی و سربی و سرانجام رونق رایانه، زمینه افول تدریجی کارکردهای هنری و کاربردهای انگیزه‌بخش هنر خوشنویسی و به ویژه نستعلیق خط ملی ایرانیان را فراهم کرد؛ اگرچه به دلیل ریشه‌های این استوانه تنومند، همواره ظرفیت‌های هنری و پایدار دیرپای آن وجود داشته است. کوشش چهره‌های برجسته خوشنویسی موجب شده است که این هنر یکی از ارکان اصلی هنر معاصر و سنتی ایران باقی بماند؛ به طوری‌که اگر این حلقه مهم و تأثیرگذار نبود، گسست زنجیره تاریخی حیات این هنر رخ می‌داد و جایگاه خوشنویسی معاصر ایران متزلزل می‌شد. در این میان سلوک خوشنویسی، نظام شخصیتی، روش تعلیم، قدرت شاگرد پروری، نوآوری‌های منحصربه‌فرد، ویژگی‌های فنی و ارزش‌های زیبایی‌شناختی از عوامل تاثیرگذاری سید حسین میرخانی بر خوشنویسی معاصر ایران است.
سیر رشد و چارچوب هنری استاد حسین میرخانی
حسین میرخانی در 1286 خورشیدی در تهران چشم به جهان گشود. خوشنویسی را نزد پدر آغاز کرد. او در زمره فرزندانی است که حرفه پدر را در محیط خانوادگی آموخت. وی کتابت را از 12 سالگی به شکل حرفه‌ای شروع کرد. بزرگ‌ترین گنجینه و دست‌مایه آموزش خوشنویسی استاد حسین میرخانی، درک چارچوب تکامل‌یافته مکتب کلهر با واسطه پدرش بود. او همواره به کارگیری دست‌مایه‌های هنری میرزا محمد کلهر را چون عادتی پسندیده، حتی در زمان پختگی خط خویش ادامه می‌داد و در لحظات آغازین کتابت، افزون بر مشق نظری از صفحات «سفرنامه خراسان» که به خط کلهر بود به مشق می‌پرداخت و بعد کار روزمره خود را آغاز می کرد. این عادت تا پایان عمرش ادامه داشت.
چارچوب هنری حسین میرخانی تأثیرپذیری کاملی از کلهر داشت، دست‌مایه بعدی او برای غنی‌سازی نظام هندسی خوش‌نویسانه وی بود. او به کتابت «اوصاف الاشراف» به خط عماد الکتاب بسیار علاقه‌مند بود و همواره از آن الهام می‌گرفت. یکی از شاگردان قدیم استاد سیر و سلوک او را در 50 سالگی چنین روایت می‌کند: «عادت روزانه و آغازین استاد این بود که یک صفحه از کتابت کلهر را پیش‌رو می‌نهادند و به آن نگاه می کردند و بدین شیوه مشق نظری را به شاگردان می‌آموختند. استاد عاشق کلهر بود و از خط وی مست و مسحور می‌شد.» با اینکه او در آن زمان حدود 50 سال داشت و در نهایت استادی و چرب‌دستی می‌نوشت، باز خود را از سنت خوشنویسی بی‌نیاز نمی‌دانست. به هنر زمان توجه داشت و دار التحریر خویش را با خطوط کلهر، عماد الکتاب و استاد علی اکبر کاوه زینت داده بود و همیشه توصیه می‌کرد که چشم را باید با دیدن کتیبه‌های میرزا غلامرضا و میرزا عمو و عماد الکتاب آذوقه داد.
ماجرای نگارش قرآن
استاد سید حسین میرخانی، نخستین خوش‌نویس دوره معاصر بود که قرآن کریم را به نستعلیق نگاشت. او ماجرای نگارش قرآن را در خاطره‌ای چنین بیان کرده است: «سال‌ها در فکر این بودم که قرآن مجید را با خط نستعلیق بنویسم اما هرگز جرأت این کار بزرگ را به خود ندادم. تا اینکه شبی نزدیکی‌های سحر خواب دیدم که قلم در دست دارم و در صفحه آسمان «بسم الله الرحمن الرحیم» می‌نویسم که از شرقی‌ترین قسمت آسمان شروع می‌شد و تا غربی‌ترین قسمت آن ادامه داشت. وقتی از خواب برخاستم، حالتی روحانی در من ایجاد شد که به لطف آن حالت روحانی، نوشتن قرآن به خط نستعلیق را آغاز کردم و تا انجام کتابت قرآن، کار را رها نکردم.»
میرخانی کتابت قرآن را از روی قرآن سلطانی که به خط نسخ نگاشته شده بود به نستعلیق برگردان می‌کند و با توجه به الگوی خط نسخ، این کاری دشوار بوده است. همچنین این قرآن در لاهور پاکستان به شکل نفیسی نیز چاپ شده است.
استاد حسین میرخانی با این تلاش هنری خود را در شمار پیشگامان معدود نگارش قرآن، یعنی بزرگانی چون شاه محمود نیشابوری خوش‌نویس سده دهم هجری و دیگران قرار داده است. او طرح نگارش قرآن دوم را نیز در ذهن می‌پروراند؛ به طوری‌که نگارش قرآن دوم استاد از 1328 خورشیدی آغاز و در 1333 خورشیدی با 5 سال صرف وقت به پایان رسید و در 1339 خورشیدی چاپ شده است.
ویژگی‌های معلمی استاد میرخانی
استاد سید حسین میرخانی دل‌باخته تدریس بود. شخصیت گیرایش از او معلمی محبوب ساخته بود. او به شاگردانش می گفت: «شرط اول این وادی، عاشقی و صاف شدن است.» استاد در سبک و شیوه نگارش و تعلیم خط اثربخشی، ایجاد انگیزه، معلمی واقعی و انسانی موفق بود. در سرمشق های وی روح عرفان موج می‌زد و از پند و اندرز و حکمت و درس زندگی مملو بود. در کلاس او اگر هنرجویی به علتی نتوانسته بود، تکلیفش را انجام دهد با لبخندی حاکی از رضایت و تشویق، انگیزه وی را مضاعف می‌کرد. در شعر طبع روانی داشت و با شناخت موسیقی در ساز کمانچه استاد بود.
مشخصات فنی شیوه استاد حسین
استاد حسین در گرفتن قلم منحصربه‌فرد بود؛ به طوری‌که او قلم را در میان انگشتان خود نمی‌فشرد، بلکه میان 2 انگشت سبابه و ابهام با آزادی مهارشده‌ای بر صفحه کاغذ می‌راند و با رعایت تمام اصول و قواعد و مفردات و ترکیباتی جذاب می‌آفرید. با این شیوه اختصاصی از عهده نگارش قلم کتابت با مراعات همه دقایق برآمده بود و با توفیق در دانگ مشقی، دست‌خط هایی را که از لحاظ شیرینی و ملاحت کم‌نظیر بود به هنرجویان سرمشق می‌داد. تحریرهای قرآنی وی، بلوغ هنری و توانایی سرپنجه او را به تصویر می کشید. او در مدت حضور 29 ساله در کلاس‌های آزاد خوشنویسی و انجمن خوشنویسان حضور مؤثر و تعیین‌کننده و محوری داشت و مؤسسه‌ای را بنیان گذاشت که موجب ترویج هنر خوشنویسی شد.
آثار خوشنویسی استاد حسین میرخانی
استاد حسین میرخانی افزون بر 2 قرآن تحریرشده، آثار گران‌قدر دیگری با عناوین جزوه نماز، قصیده قرآنیه و قصیده خاتمیه، مثنوی، اثر حاج محمد کریمخان کرمانی، جزوه چهار فصل، رهروان شب، موش و گربه، دوره سه جلدی رسم المشق برای مدارس را از خود به یادگار نهاده است.
استاد سید حسین میرخانی سهم مهمی در خوشنویسی معاصر ایران دارد. گیرایی نظام هندسی خط او تا آن حد بود که در آن مقطع زمانی که می‌توان آن را دوره رکود دانست، نستعلیق معاصر با استاد حسین میرخانی زنده شد؛ به طوری‌که جاذبه و فراگیری قابل توجه آن شیوه باعث شد که نسل جوینده آن را به عنوان الگویی یگانه و مشق‌پذیر به شمار آورند.
بی‌تردید اگر حضور و اهتمام ویژه او نبود، خوشنویسی معاصر ایران امروز در جایگاهی فروتر از وضعیت کنونی قرار داشت. فرم‌شناسی آثار خوشنویسی معاصران که در یک طراز زیبایی‌شناسی قابل اعتنا، خودنمایی می‌کند، این معنا را به خوبی القا می‌کند که استاد حسین همانند هم‌نسلان خود در پسند افتادن خط و نزدیک شدن آن به سلیقه و ذوق عمومی تأثیر بارزی از خود به جای نهاده است.
استاد حسین میرخانی با گشودن راه نگارش قرآن در دوره معاصر، رهروان پرتوانی را برای ادامه کار به این حرکت معطوف کرد، به طوری‌که تا پایان 1389 خورشیدی بیش از 10 قرآن توسط خوشنویسان مطرح و جوان به خط نستعلیق نگارش شده است و این تلاش بیش از هر دوره زمانی به سازگاری متن قرآن با خط نستعلیق انجامیده و امروزه کاربرد واژه «نستعلیق قرآنی» واژه ای است که با داشتن بار زیبایی‌شناختی قابل توجهی هم‌نشینی و تلاقی حکمت و هنر را عملی ساخته است. این حرکت مدیون تأثیر استاد سید حسین میرخانی و پیشگامی وی در این عرصه است.
همچنین استاد حسین میرخانی احیاکننده خط نستعلیق، ماندگار و پایدارکننده آن با تربیت بیش از 50 شاگرد اثرگذار در دوره کنونی است و هنر او در کنار شخصیت معنوی آن بزرگوار باعث شد که در 30 سال گذشته بیشترین بزرگداشت‌های هنری به بهانه شخصیت اثرگذار وی برگزار شود.
سرانجام استاد میرخانی
استاد سیدحسین میرخانی پس از سال ها تلاش در احیای هنر خوشنویسی نستعلیق و پرورش شاگردان بسیار در این راه سرانجام در 11 خرداد 1361 پس از چند سال نابینایی، چشم از جهان فروبست و در شهرری به خاک سپرده شد.
منابع:
1. اشرف السادات (7731)، مروری بر زندگی استاد حسین میرخانی، نشر فرهنگستان، تهران.
2. نشریه تندیس(دوهفته‌نامه هنرهای تجسمی)، (7 شهریور 98) ویژه‌نامه استاد حسین میرخانی.
3. انجمن خوشنویسان ایران (اسفند 9531)، سرمشق هایی از استاد حسین میرخانی، تهران.
*س_برچسب‌ها_س*
