درک وایب انسانی تحولی در آینده هوش مصنوعی از نگاه دکتر محرابی نژاد
در جهانی که هوش مصنوعی صرفاً اعداد و کلمات را تحلیل می‌کند، گروهی از محققان، مفهومی تازه با عنوان Vibe Research را معرفی کرده‌اند؛
رپرتاژ آگهی: رویکردی که تلاش دارد از درک صرف واژه‌ها فراتر برود و به شناخت حال‌وهوای ضمنی تعاملات انسانی برسد. در این مصاحبه، نگاهی می‌اندازیم به این نوآوری، با الهام از دیدگاه‌های دکتر امیر محرابی‌نژاد، مدیرعامل شرکت رهیاب پیام گستران با برند تجاری هوبرنیکس که سال‌ها در حوزه فناوری و ارتباطات نوین پیشرو است.
هوش مصنوعی در مواجهه با تحلیل احساسات پنهان انسان
آقای دکتر، این روزها عبارت «Vibe Research» زیاد به گوش می‌خوره. خیلی‌ها اون رو با تحلیل احساسات یا Sentiment Analysis یکی می‌دونن. از نظر شما، این دو چقدر به هم نزدیک هستن؟ و اصلاً چرا ما باید به چیزی فراتر از تحلیل احساسات فکر کنیم؟
سؤال بسیار خوبیه، چون واقعاً اگر کسی فقط از بیرون به این مفاهیم نگاه کنه، ممکنه فکر کنه که «Vibe» همون «احساسات» هست، فقط کمی پیچیده‌تر. اما واقعیت اینه که ما داریم درباره دو سطح کاملاً متفاوت از ادراک حرف می‌زنیم.
تحلیل احساسات یا Sentiment Analysis، بیشتر روی دسته‌بندی بر اساس واژگان و الگوهای آماری متمرکزه. یه جمله رو می‌گیره، بررسی می‌کنه که چقدر از واژه‌های مثبت یا منفی یا خنثی درش هست و براساس اون، برچسب می‌زنه. مثلاً جمله‌ای مثل «از خدمات شما اصلاً راضی نبودم» به وضوح منفی برچسب می‌خوره، چون واژه‌هایی مثل «اصلاً» و «راضی نبودم» داخلشه.
ولی Vibe Research دقیقاً وارد جایی می‌شه که این تحلیل‌ها دیگه جواب نمی‌دن. ما اینجا داریم درباره‌ی چیزی حرف می‌زنیم که بین واژه‌هاست، نه توی خود واژه‌ها. وایب یعنی حال‌وهوای منتقل‌شده؛ یه حس ضمنی، مبهم، اما بسیار واقعی که اغلب ما انسان‌ها ناخودآگاه می‌گیریمش، اما ماشین‌ها هنوز توش سردرگمن.
از NLP تا درک اجتماعی؛ مدل‌سازی وایب در دل متن چگونه ممکن است؟
شما یعنی دارید از نوعی ادراک غیرکلامی صحبت می‌کنید، اما در دل متن. این خیلی شبیه شهود انسانی به نظر می‌رسه. آیا اصلاً می‌شه چنین چیزی رو مدل‌سازی کرد؟
دقیقاً! این همون جاییه که کار از «پردازش زبان طبیعی» می‌ره به سمت «درک اجتماعی». ما در Vibe Research داریم سعی می‌کنیم اون چیزی که انسان در تعاملات روزمره بدون فکر کردن درک می‌کنه، برای ماشین تبدیل به مدل کنیم.
در واقع ما با لایه‌های مختلفی سر و کار داریم:
- یکی، زبان ظاهری و ساختار جملاته.
- دومی، زمینه‌ی مکالمه یا Context
- سومی، بافت فرهنگیه.
- چهارمی، حالت ذهنی نویسنده یا گوینده‌ست.
- و نهایتاً، پنجمی، نیت پنهان یا انرژی منتقل‌شده‌ست؛ همون وایب.
بذارید یه مثال بزنم. فرض کنید کسی نوشته: «خوب شد بالاخره جواب دادی!»
از نظر دستور زبان، جمله کاملاً خنثی هست. از نظر تحلیل سنتی، حتی ممکنه مثبت در نظر گرفته بشه چون نشونه‌ی رفع سوءتفاهمه. اما وایبش چیه؟ ممکنه کنایه باشه، ممکنه ناراحتی باشه، یا حتی تنفر پنهان. اینجاست که Vibe Research سعی می‌کنه بفهمه: لحن جمله چیه؟ این جمله در ادامه چه گفت‌وگویی اومده؟ رابطه‌ی بین دو طرف چطوریه؟ و از همه مهم‌تر: ما در چه فرهنگی داریم این جمله رو می‌خونیم؟
عبور از پردازش جمله به فهم تجربه؛ نوآوری AI در رهیاب
و اینجا قطعاً هوش مصنوعی سنتی دچار چالش می‌شه. در شرکت رهیاب، شما چطور سعی کردین این چالش رو به فرصت تبدیل کنید؟
خدمات و محصولات رهیاب پیام گستران، از ابتدا نگاهش به هوش مصنوعی صرفاً ابزارمحور نبود. ما معتقدیم که تکنولوژی باید بتونه خودش رو با انسان وفق بده، نه اینکه انسان دائماً با تکنولوژی کنار بیاد. این یعنی هوش مصنوعی باید وارد قلمروهایی بشه که تا حالا فکر می‌کردیم فقط «حس انسانی» اون‌جا کار می‌کنه.
برای همین، ما شروع کردیم به ساختن مدل‌هایی که فقط «جمله‌ها» رو تحلیل نکنن، بلکه «رابطه بین جمله‌ها»، «فاصله بین پیام‌ها»، و حتی «میزان سکوت» بین دو پاسخ رو درک کنن. ما به جای برچسب‌گذاری احساسی، اومدیم و رفتار سیستم رو نسبت به vibe تغییر دادیم.
یعنی اگر وایب یه مکالمه «مضطرب اما امیدوار» تشخیص داده بشه، سیستم نه‌تنها با لحن همدلانه پاسخ می‌ده، بلکه ممکنه ترتیب نمایش اطلاعات یا حتی فونت و رنگ نمایش رو هم تغییر بده.
ما داریم از مدل‌های چندوجهی استفاده می‌کنیم که ترکیبی از NLP، شبکه‌های عصبی، تحلیل زمینه، و داده‌های رفتاریه. این یعنی حرکت از درک جمله به درک تجربه.
Vibe Research و مرز اخلاق؛ درک بدون رضایت، تصمیم‌گیری نمی‌شود
خیلی‌ها نگران این نوع مدل‌ها هستن. می‌گن شاید بیش از حد به فضای خصوصی و عاطفی انسان نفوذ کنه. آیا مرز اخلاقی یا فلسفی‌ای وجود داره که باید مواظبش باشیم؟
این نگرانی کاملاً بجاست. ما وقتی داریم درباره‌ی Vibe حرف می‌زنیم، در واقع درباره‌ی «کشف نیت» و «درک احساس بدون اعلام صریح» صحبت می‌کنیم. این دقیقاً جاییه که باید خیلی شفاف و مسئولانه برخورد کرد.
توی رهیاب (هوبرنیکس)، ما اصل‌مون اینه: هیچ برداشت احساسی، بدون رضایت کاربر نباید منجر به تصمیم‌گیری خودکار بشه. ما فقط اجازه داریم اگر کاربر صراحتاً خواست، سیستم رو با توجه به وایب تنظیم کنیم. علاوه بر اون، ما به شدت روی شفافیت مدل‌ها کار می‌کنیم. یعنی اگر سیستم گفت: «وایب مکالمه ناامیدی پنهانه»، باید بتونه نشون بده این نتیجه رو دقیقاً از چه بخش‌هایی استخراج کرده. اینطوری کاربر حس نمی‌کنه که سیستم داره ذهن‌خوانی می‌کنه یا پنهانی داوری می‌کنه.
چشم‌انداز گسترده Vibe AI در فین‌تک، آموزش و سلامت روان
چشم‌انداز آینده رو چطور می‌بینید؟ آیا Vibe Research صرفاً در گفت‌وگوها کاربرد داره، یا در جاهای دیگه هم می‌تونه انقلابی باشه؟
من فکر می‌کنم این فقط شروعشه. تصور کنید یک سیستم سرمایه‌گذاری، به جای اینکه فقط به داده‌های بورسی نگاه کنه، بتونه وایب کل فضای بازار رو از روی پست‌های شبکه اجتماعی، لحن تحلیل‌گران، و حتی تعداد ایموجی‌های استفاده‌شده در کامنت‌ها درک کنه. اون وقت ما به جای صرفاً تحلیل داده، به «حس غالب بازار» دست پیدا می‌کنیم.
در فین‌تک، در حوزه سلامت روان دیجیتال، در آموزش، در طراحی تجربه کاربری، همه‌جا Vibe Research می‌تونه وارد بشه. ما داریم از یک عصر عدد و منطق، وارد عصر حس و رابطه می‌شیم. آینده دیگه فقط بر پایه‌ی «درک کلمات» نیست، بلکه بر پایه‌ی «درک جهان پشت کلمات» ساخته می‌شه.
در شرکت رهیاب با برند تجاری هوبرنیکس، ما روی این آینده سرمایه‌گذاری کردیم، چون معتقدیم رابطه انسان و تکنولوژی فقط وقتی ماندگاره که شبیه رابطه‌ی دو انسان باشه؛ با سکوت، با تردید، با فهم، و گاهی فقط با حضور.
تولید محتوای بخش «وب گردی» توسط این مجموعه صورت نگرفته و انتشار این مطلب به معنی تایید محتوای آن نیست.
