در جست‌و‌جوی هم‌افزایی بخش‌های دولتی و خصوصی
سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران با هدف «ایجاد و توسعه فناوری و حمایت از فناوران» شروع به‌کار کرد.
حالا کارنامه چهل ساله این سازمان پیش‌روی ما است و می‌توانیم نقاط مثبت و منفی آن را بررسی کنیم. اگرچه این سازمان با مساحت زیربنایی 50 هزار متر مربع توانسته است پذیرای بیش از 400 واحد فناوری باشد و در زمینه‌های انرژی، سلامت، هواوفضا، کشاورزی، مخابرات و فناوری نانو فعالیت کند اما همچنان با یک نقصان جدی مواجه است: ایجاد هم‌افزایی میان بخش دولتی و خصوصی.
سازمان پژوهش‌ها از توانمندی‌های دانشی 150 عضو هیئت علمی و کارشناسان پژوهشی و دانشجویان پسادکتری و دکتری بهره‌مند است و 7 پژوهشکده و چندین آزمایشگاه مجهز دارد اما برای تجاری سازی محصولات فناورانه همچنان با چالش مواجه است و نمی‌تواند بدون آن‌که گوشه‌چشمی به بخش خصوصی داشته باشد به اهدافش نائل شود. از طرف دیگر، شرکت‌های خصوصی هم برای تولید دانش بنیان به زیرساخت‌هایی نیاز دارند که سازمان پژوهش‌ها دارا است.
ایجاد هم‌افزایی میان بخش دولتی و خصوصی راهی طولانی است اما گفت‌و‌گو اولین قدم است. این اولین قدم در مرداد 1401 و با بازدید شرکت مهندسی دامون از سازمان پژوهش‌ها برداشته شد. میزبانی این دیدار با دکتر میردامادی، قائم مقام پژوهشگاه فناوری‌های نوین سازمان، و دکتر عباس فرازمند، مدیر ارتباط با صنعت سازمان، و دکتر محمدعلی اردکانی، رئیس پژوهشکده مکانیک سازمان، بود. در این گفت‌وگوی چند ساعته، هم‌فکری‌هایی شکل گرفت که مهم‌ترین بخش‌های آن را می‌خوانید:
سازمان پژوهش‌ها چه کرده است؟
قائم مقام پژوهشگاه فناوری‌های نوین سازمان در ابتدا شرح مختصری از فعالیت‌ها و دستاوردهای سازمان داد. دکتر میردامادی با ابراز امیدواری به شکل‌گیری همکاری‌های سازنده بین بخش دولتی و خصوصی گفت: «سازمان بیشتر نقش واسط میان دانشگاه و صنعت را بازی می‌کند. ما پایلوت‌های متفاوتی داریم و سعی می‌کنیم تحقیقات آزمایشگاهی را به تحقیقات بین‌صنعتی و تدوین دانش فنی تبدیل کنیم. یکی از بحث‌های اصلی ما در سازمان، اسکیل‌آپِ تحقیقات آزمایشگاهی در حد نیمه‌صنعتی و امکان‌سنجی تولید صنعتی محصولات مختلف است. بنابراین ما امکان اسکیل‌آپ خیلی از تحقیقات دانشگاهی را فراهم می‌کنیم.»
دکتر میردامادی با اشاره به جذب دانشجویان دکتری در سازمان گفت: «ما بیش از 100 دانشجوی دکتری داریم که در رشته‌های مختلف فعالیت دارند و اکثر آن‌ها روی پروژه‌هایی که از صنعت به سازمان ارجاع داده می‌شود، کار می‌کنند. یعنی پژوهش‌محور و هدفمند هستند. درصد بالایی از دانشجویان ما وقتی فارغ‌التحصیل می‌شوند، جذب همان صنایعی می‌شوند که پیش‌تر با آن‌ها کار کردند. سازمان پژوهش‌ها در سال‌های اخیر جزو 5 پژوهشگاه برتر کشور شناخته شده و در بحث نوآوری نیز رتبه‌های اول را داشته است؛ بنابراین خیلی سعی می‌کنیم تا در بحث مقالات باکیفیت و طراحی صنعتی مورد نیاز کشور بتوانیم رتبه خود را حفظ کنیم.»
قائم مقام پژوهشگاه فناوری‌های نوین سازمان درباره‌ی چگونگی فرآیند پایلوت پروژه‌ها نیز اضافه کرد: «پروژه‌هایی که امکان اسکیل‌آپ دارد و امکان‌پذیر بودن آن‌ها در آزمایشگاه برای ما ثابت می‌شود، داخل پایلوت می‌بریم.»
بازدید کارکنان دامون از شرکت‌های مستقر در پارک فناوری
دامون چگونه دامون شد؟
شرکت خصوصی دامون کار خود را در سال 1392 از پارک فناوری سازمان پژوهش‌ها شروع کرد اما موفق شد گسترش پیدا کند و سهم قابل توجهی از بازار سرمایش را تصاحب کند. اگرچه دامون در ابتدا هاورکرافت می‌ساخت اما اکنون متخصص طراحی و ساخت سردخانه صنعتی و تامین‌کننده تجهیزات برودتی مانند کمپرسور سردخانه است. دغدغه‌ی تحقیق و توسعه باعث شد تا 20 نفر از کارکنان دامون، یک روز کاری خود را در سازمان پژوهش‌ها بگذرانند.
مدیرعامل دامون با بیان این‌که ما همیشه خود را بخشی از سازمان پژوهش‌ها می‌دانیم، گفت: «ماموریت و فلسفه وجودی این شرکت خصوصی، تسهیل و اثرگذاری بر خلق ارزش های رقابتی سازمان‌های تجاری ایران است. ما برای به سرانجام رساندن این ماموریت از چهار محور عمده بهره می‌بریم:
1. مسائل را در عرصه‌های مختلف صنعتی با دید پژوهشی می‌بینیم و مسائل را مدل‌سازی می‌کنیم. 2. راهکارهای بهره‌ور و مبتنی بر دانش ارائه می‌دهیم. 3. ما تجهیزات باکیفیت را به شکل سریع تامین می‌کنیم و می‌سازیم. 4. پشتیبانی فنی، مشاوره و آموزش را جدی می‌گیریم.
مهندس امیرحسین غفاری درباره‌ی خدمات و محصولات دامون و چشم‌انداز آن‌ها نیز گفت: «زمینه‌های کاری دامون فعلاً به دو بخش عمده تقسیم‌بندی می‌شود: 1. تامین تجهیزات برودت صنعتی و طراحی و ساخت سردخانه‌ها و چیلرهای صنعتی. 2. تامین تجهیزات ایمنی حوزه نفت، گاز و پتروشیمی که عمدتاً به صورت سفارشی‌ساز هستند و از خارج کشور تامین می‌شوند. چشم‌انداز ما برای سال 1405 این است که بتوانیم نیازهای صنایع ایران را در حوزه‌های فعالیت خودمان برطرف کنیم و درخصوص قابلیت اعتماد و هوشمندی و بهره‌وری در عمل برای همه ذی‌نفعان سازمان، مطرح‌ترین مجموعه در کشور باشیم.»
وی با بیان این‌که 40 درصد کارکنان دامون فارغ‌التحصیلان مقاطع تحصیلات تکمیلی هستند، گفت: «سرمایه انسانی، اولین مزیت رقابتی دامون است و همیشه این را با افتخار می‌گوییم. علاوه بر این، مدل خرید و انبارداری تجهیزات برودت صنعتی مختص خود ما است و باعث شده که بتوانیم مزیت رقابتی خوبی داشته باشیم. همچنین در بحث ارسال سریع کالا و تحویل پروژه‌های برودتی صنعتی و بهای تمام شده نیز توانستیم مزیت رقابتی داشته باشیم.»
غفاری با تاکید بر این‌که دامون خود را هنوز در ابتدای مسیر می‌داند، درباره تجربیات چند ساله این شرکت خصوصی گفت: «دامون یکی از سریع‌الرشدترین شرکت‌های صنعتی از لحاظ درآمدی بوده است. ما سال‌های اول در فاز تحقیقاتی بودیم و نمی‌توانستیم درآمدی کسب کنیم اما رشدهای 300 و 400 درصدی نیز در کارنامه داشتیم که همگی نتیجه‌ی خودباوری و زحمات تیم است.
دامون بیش از 3 هزار مشتری صنعتی داشته است که اکثراً از برندهای معتبر صنعت هستند و هم‌اکنون در حوزه‌های صنایع خودرو، ریتیل‌ها، چنج استورها، نفت، گاز، پتروشیمی، دارویی و غذایی رفرنس بسیار خوبی داریم. دامون در فاز مطالعاتی نیز بر سه حوزه متمرکز خواهد بود:
-
سردخانه هوشمند بر پایه IOT
-
تولید فریزرهای آزمایشی
-
فناوری ترموالکتریک»
تجربیات دامون در خدمت فناوری ایران
تجربیات دامون مورد توجه میزبانان قرار گرفت و قائم‌مقام سازمان نیز با اشاره به نیازهای برودتی این مجموعه عظیم گفت: «ما برای بعضی از فعالیت‌هایمان که در حوزه‌ی بیولوژی است خیلی به دانش شما نیاز داریم. ما الان در بحث نگهداری بافت‌های مختلف از دیپ فریزینگ و نگهداری در سردخانه استفاده می‌کنیم. یک بحث ما استفاده از تجربیات شما برای ارتقاء پژوهکشده‌های غیرمرتبط - مانند بیوتکنولوژی، کشاورزی، شیمی - است و بحث دیگرمان پژوهشکده‌هایی مثل برق و مکانیک است که می‌توانند ارتباط نزدیک‌تری با دامون داشته باشند.»
رئیس پژوهشکده مکانیک سازمان نیز در این مورد گفت: «شرکت دامون از شرکت‌های موفقی است که ما باید از تجربیاتشان یاد بگیریم. ما خیلی خوشحال می‌شویم که دامون را دوباره در سازمان پژوهش‌ها ببینیم و به‌سمت هم‌افزایی پیش برویم.»
دکتر محمدعلی اردکانی با ناموفق خواندن فناوری دولتی گفت:
«اگر تولید محصول یا خدمت بر مبنای علم و فکر باشد و نه نیروی کار، ما به آن فناوری می‌گوییم. الحمدلله شرکت دامون همین کار را کرده است و من هم خیلی خوشحال شدم که رشد شما را دیدم. حیف است که شرکت دانش بنیان شما با این ظرفیت بیرون از سازمان باشد. البته باید برنامه‌های زیادی داشته باشیم که یکی از آن‌ها هم‌افزایی شرکت‌ها و دیگری انجام طرح‌های کلان و ملی است.
در غیر اینصورت، فناوری دولتی محکوم به شکست است و تا الان هم خیلی موفق نبوده است. اگر بود که این‌قدر بر شرکت‌های دانش بنیان و اقتصاد دانش بنیان تاکید نمی‌شد. لذا من فکر می‌کنم سازمان باید تدابیر جدیدی اتخاذ کند. شرکت دامون یک شرکت خصوصی با بودجه‌ی محدود است و نمی‌تواند برای یک تحقیق 6 ماهه از تجهیزات گران‌قیمت استفاده کند. بنابراین خوب است که آزمایشگاه‌های ما در خدمت شما باشد.»
دکتر اردکانی درمورد چالش‌های تجاری سازی محصولات فناورانه گفت: «ما می‌توانیم دو نوع فناوری داشته باشیم: یکی مثل هاورکرافت، ایده است و پیاده می‌شود اما بعضی از فناوری‌ها کاملاً جدید هستند. مثلاً تونل بادی که ما ساختیم کاملاً در ایران جدید است. این نوع از فناوری خیلی خوب است اما چون مردم آن را نمی‌شناسند، شما نمی‌توانید بهره‌برداری مناسبی هم از آن داشته باشید.
مثلاً شما وقتی یک سیستم تهویه مطبوع طراحی می‌کنید تا شرکت‌ها بفهمند و از چیستی آن خبردار شوند، زمان می‌برد و سخت است اما مزیتی هم دارد و آن یونیک بودن است. مثلاً اگر در زمینه لباس و پارچه کاری فناورانه انجام دهید، وارد کردن آن به بازار سخت است؛ چون بازار لباس و پارچه بزرگ است و به قولی سلطان دارد. حالا من خدا را شکر می‌کنم که دامون توانسته است وارد بازار برودت شود.»
بازدید شرکت دامون از آزمایشگاه‌های تخصصی
می‌خواهم زنده بمانم!
مدیرعامل دامون با اشاره به همکاری‌های پیشین این شرکت با سازمان پژوهش‌ها گفت: «دستگاه‌های دولتی امکانات و ظرفیت‌های خیلی خوبی دارند ولی بسیار محدود فکر می‌کنند. فاصله و عدم همکاری که بین بخش خصوصی و دولتی وجود دارد، باعث ضرر دو طرف شده است. در این مورد، رگولیشن و موازی‌کاری‌هایی که در دستگاه‌های دولتی اتفاق می‌افتد، قابل توجه است.»
غفاری با تاکید بر این‌که مفهوم دانش بنیان به چند سرفصل محدود شده است، گفت: «اگر دانش در شرکتی ارتقا پیدا کند و این باعث افزایش بهره‌وری و کیفیت محصولات و خدمات شود، آن را باید دانش‌بنیان بدانیم. تعریف دنیا از دانش‌بنیان این‌چنین است. به عبارت دیگر، شرکت‌ها هر قدر هم که دانش داشته باشند و تحقیقات بسیار پیچیده انجام دهند، باز هم باید نتیجه کارشان را در تجارتشان ببینند. تا زمانی که ایده‌های فناورانه تجاری سازی نشوند و خریداری نباشد، در آزمایشگاه‌ها می‌مانند.»
امیرحسین غفاری درباره علت موفقیت دامون نیز گفت: «دامون به واسطه نبوغ همکاران و بدون دریافت سرمایه و فاندی از دستگاه‌های دولتی یا خصوصی به این مرحله رسیده است اما اگر یکسری از موانع نباشد، مشقت این مسیر کم می‌شود.»
غفاری با بیان این‌که رفع موانع در حوزه اختیارات سازمان پژوهش‌ها نیست و این حرف‌ها بیشتر جنبه‌ی درددل دارد، گفت «برخوردی که با شرکت‌ها می‌شود یکسان است. یعنی ما باید همان مالیاتی را بدهیم که دیگر شرکت‌ها می‌دهند و دقیقاً با همان چالش‌ها در اخذ مجوز و رگولیشن مواجه هستیم.
هم‌اکنون در سطح مدیریت ارشد، بیشترین انرژی برای این صرف می‌شود که بتوانیم از سد موانع و مشکلات ایجاد شده از سوی بخش دولتی بگذریم و زنده بمانیم. گذر از این موانع اهمیت حیاتی برای شرکت‌ها دارد چون در کشوری زندگی می‌کنیم که بیشتر اقتصاد ما دولتی است و سهم شرکت‌های خصوصی بسیار اندک است.»
غفاری با تاکید بر ضرورت هم‌افزایی گفت: «بحث تحقیق و توسعه برای ما خیلی هزینه‌بر است و حتی بحث تجاری سازی فناوری را هم ما مجبوریم خودمان انجام دهیم اما امیدواریم بتوانیم از توانمندی پژوهشکده‌ها و پژوهشگرها و افرادی که فعال هستند، بهره‌مند شویم. در بحث بازار و بیزینس اندوخته‌ای داریم و اگر بتوانیم حلقه ارتباطی برقرار کنیم، می‌تواند خیلی موثر باشد. اگر هدف‌گذاری ما از نظر راهبردی یکسان باشد، به همفزایی می‌رسیم و حمایت دولتی نیز باید این‌جا اتفاق بیفتد.»
بازی برد برد هم‌افزایی
دکتر عباس فرازمند، مدیر ارتباط با صنعت سازمان، در پایان گفت: «به نظر من اگر پژوهش کارفرما نداشته باشد، فایده ندارد. یعنی کار و تحقیق به یک گزارش تبدیل می‌شود اما چون پایبندی به زمان تحویل دادن آن دیگر چندان مهم نیست، {کار دچار وقفه می‌شود} و حداکثر به پژوهشگران می‌گویند «چرا دیر تحویل داده‌ای؟» اما وقتی کارفرما بخواهد از نتیجه پژوهش استفاده کند و زمان برایش مهم باشد، {پژوهش نیز متفاوت پیش می‌رود.}»
دکتر فرازمند با تاکید بر این‌که همکارانمان دوست دارند پروژه‌ای انجام بدهند که کارفرما خواهان آن باشد، گفت: «اگر ما بتوانیم در حوزه فناوری اینگونه قرارداد ببندیم، موثر خواهد بود. مثلاً اگر استاد و عضو هیئت علمی می‌تواند در بازه سه ماه پژوهش را تحویل بدهد، پروژه را دریافت می‌کند. درغیر اینصورت ترجیح می‌دهیم با یک شرکت خصوصی کار را پیش ببریم؛ زیرا ضمانت‌ها را می‌گیرم و سر موقع کار به دست ما می‌رسد.»
