در خلیج فارس چه خبر است؟
مذاکرات ماه مه برت مک گورک، هماهنگ کننده امور خاورمیانه و شمال آفریقا در کاخ سفید با علی باقری در مسقط پایتخت عمان را می توان نقطه آغازی بر سیاستگذاری جدید آمریکا در منطقه قلمداد کرد.
الگوی رفتاری که از دوره رابرت مالی برای ایران به تصویر کشیده شد، این‌گونه بود که واشنگتن می خواهد رویکرد نرم را در مقابل تهران دنبال کند اما از تاریخ 18 اردیبهشت ماه (8 مه) مشخص شد که استفاده از اهرم های بازدارندگی نیز مورد استفاده قرار خواهد گرفت. درواقع بعد از آن نشست، اخباری منتشر شد مبنی بر اینکه آمریکا مک گورک را به مسقط اعزام کرده تا خط قرمزهای آمریکا را به طرف ایرانی بیان و حوزه های همکاری برای محدودسازی تنش را مشخص کند. بعد از نشست هشتم مه در مسقط بین باقری و مک گورک مشخص شد که آمریکا برنامه و استراتژی مشخصی برای منطقه به ویژه ایران دارد. البته آمریکا پیامی هم برای اعراب دارد مبنی بر اینکه، بایدن آنها را در منطقه به حال خود رها نکرده و بخشی از بازدارندگی اش نیز برای حفاظت از آنها است.
سیاستگذاری آمریکایی
از ماه مه رویکرد و راهبرد آمریکا نسبت به ایران و منطقه دچار تغییراتی می شود. نباید از نظر دور داشت که این تغییرات بدون برنامه صورت نگرفته بلکه بر اساس دو سند امنیت ملی کاخ سفید و سند دفاع ملی پنتاگون است که در اکتبر 2020 منتشر شدند.
این سندها، اهداف واشنگتن را در حوزه های امنیتی و نظامی مشخص می کنند. اما این اهداف برای آنکه حالت عملیاتی پیدا کند، باید از پلن و طرحی برخوردار باشد. درواقع اگر ما این اسناد را به عنوان پلیتیک (سیاست) در نظر بگیریم، نیاز به پالیسی (سیاستگذاری) هم وجود دارد تا هدف‌گذاری‌ها به مرحله اجرا دربیاید. در سند امنیت ملی، ایران به عنوان سومین تهدید برای امنیت ملی آمریکا بعد از چین و روسیه در نظر گرفته شده است. رویکرد واشنگتن در سند امنیت ملی این بود که دیپلماسی راهکار مقابله با تهدید ایران است. اما در عین حال این سند همه راهکارها را مدنظر قرار داده بود.
در سند دفاع ملی که پنتاگون منتشر کرده تقریبا دو صفحه آن به منطقه خاورمیانه اشاره دارد. استراتژی مطرح شده در سند دفاع ملی، مبتنی بر بازدارندگی یکپارچه است که دو نکته مدنظر آن است.
نخست بازدارندگی یکپارچه از طریق همکاری های بین بخشی در آمریکا یعنی بین وزارت خارجه، دفاع ستاد مشترک ارتش، سنتکام و.... نکته دیگر هم به همکاری بین آمریکا و متحدان بین‌المللی و منطقه‌ای مربوط می شود.
بنابراین به نظر می آید از اکتبر 2022 تا مه 2023 در یک بازه هشت ماهه که آمریکا در حال مشخص کردن سیاست ها و سیاستگذاری برای این اسناد بوده است. احتمالا در ماه آوریل یعنی یک ماه قبل از مشخص کردن برنامه آمریکا، این پلن و پالیسی نوشته شده و از ماه مه به حالت اجرا درآمده است.
پالیسی جدید چیست؟
بر پایه این پالیسی جدید، شورای امنیت ملی آمریکا از محوریت برخوردار می‌شود تا همکاری میان‌بخشی محقق شود و در عین حال پلن سی با پشتوانه پلن بی نیز به مرحله اجرا برسد. وقتی از همکاری میان‌بخشی صحبت می شود یک بخش، حوزه دیپلماتیک است که طی آن مک گورک در ماه مه با باقری مذاکره داشت و خط قرمزها و حوزه های همکاری را مشخص کرد.
ولی این مسیر دیپلماتیک به همکاری میان بخش ها نیاز دارد لذا با محوریت شورای امنیت ملی، پنتاگون نیز به تدریج برنامه خود را در این چارچوب عملیاتی کرده است. وزارت خارجه هم موظف است این سیاست را برای کشورهای منطقه توجیه کند.
درخصوص بخش بازدارندگی با توجه به تحولات در منطقه، آمریکا با سرعت بیشتری بازدارندگی در قبال ایران را دنبال می کند. اما باید توجه داشت که از دید واشنگتن این بازدارندگی با هدف افزایش تنش نیست بلکه به زعم آنها با هدف محدودسازی تنش انجام می‌شود.
از این‌رو ظرف دو سه هفته اخیر شاهد بودیم آمریکا بعد از اعزام جنگنده های اف 16 به منطقه، اف 35 را نیز راهی خلیج فارس کرد و بعد از آن نیز خبری منتشر شد مبنی‌بر اینکه پنتاگون به زودی به کشتی های تجاری در خلیج فارس پیشنهاد استقرار تفنگداران مسلح را خواهد داد تا به ادعای آمریکایی‌ها نیروهای ایرانی از حمله منصرف شوند. البته استقرار تفنگداران روی کشتی های تجاری پدیده‌ای کاملا بی‌سابقه است و حتی در بحبوحه جنگ بین ایران و عراق در سال 1980 و جنگ نفتکش ها نیز چنین موضوعی در نظر گرفته نشد و در آن مقطع آمریکا صرفا با کشتی‌های نظامی از نفتکش ها محافظت می کرد. همان‌طور که اشاره شد آمریکا در بخشی از سیاست بازدارندگی یکپارچه، همکاری با متحدان را مدنظر دارد.
لذا اکنون در فاز بعدی شاهد هستیم که فرانسه و بریتانیا هم در حال ورود به این بحث هستند.
آمریکا در سیاست بازدارندگی یکپارچه روی متحدانش حساب باز کرده است. از این رو المانیتور خبر داده فرانسه و بریتانیا برای حفاظت از آبراه های خلیج فارس و تنگه هرمز نیرو و تجهیزات به این منطقه ارسال می کنند. این بخشی از سیاست آمریکا است و خیلی دور از انتظار نبود.
زورآزمایی تهران و واشنگتن
درواقع اگر این روزها استفاده از اهرم های بازدارندگی آمریکا در منطقه شدت گرفته به این دلیل است که واشنگتن تصور می کند می تواند با این دست اقدامات به ایران بگوید برنامه مشخص و مدونی برای بازدارندگی دارد و بهتر این است که راهبرد محدودسازی تنش در این مقطع زمانی پیش برود.
البته با توجه به فعل و انفعالات رخ داده ایران هم دست بسته ننشسته و اهرم های خود را نشان می دهد. برخلاف تصور رایج در خصوص مانور هفته گذشته ایران در مورد جزایر سه گانه که براساس آن این مانور پیامی برای چین و روسیه در نظر گرفته می‌شد، این کنش نظامی پاسخی بود به فعل و انفعالات آمریکا در حوزه دریایی و این بازیگر می خواست به ایالات متحده نشان دهد که در داستان تنگه هرمز کدام طرف دست بالا را دارد. در اقدامی دیگر نیز موشک های قدیر و نصیر با بردهای 200 و 300 کیلومتر تحویل نیروی دریایی سپاه شد.
--> اخبار مرتبط