در 24 ساعت پایانی مذاکرات وین چه گذشت؟

به گزارش «تابناک» به نقل از ایرنا، گفت وگوها بر سر اجرای کامل برجام پس از ماه‌ها مذاکرات صورت گرفته به نقطه‌ای رسیده که همه نگاه‌ها به رفتار ایالات متحده آمریکا و ایران دوخته شده است. در نتیجه مذاکرات صورت گرفته میان گروه 1+4، ایران و اتحادیه اروپا به عنوان طرف‌های عضو برجام و ایالات متحده، چند موضوع مهم باقی‌مانده که حل‌وفصل آن‌ها به تصمیم‌گیری‌های سیاسی نیاز دارد.

این تصمیم‌ها از نگاه ایالات متحده آمریکا به عنوان طرف نقض کننده توافق سال 94 باید از سوی ایران اتخاذ شود اما از نگاه تهران توافق نهایی معطل تصمیم‌های سیاسی آمریکاست و این کشور باید سخت تلاش کند تا اعتماد ایران را که در نتیجه رفتارهای غیرقانونی چهارسال گذشته مورد خیانت قرار گرفته است، جلب کند.

در مذاکرات دور اخیر مذاکره کنندگان ارشد سه کشور اروپایی در گفت وگوها حضور نداشته و با صدور بیانیه‌ای مواضع ایالات متحده آمریکا را در مقصر جلوه دادن ایران تائید و تکرار کردند. در بیانیه یادشده ادعا شده است: متن (پیش‌نویس توافق) روی میز است و [...] ایران اکنون باید تصمیم بگیرد تا توافق را در حالی که هنوز امکان پذیر است، امضاء کند.

در این بیانیه مطالبات منطقی ایران که ناظر بر 4 سال بدعهدی طرف مقابل است فرابرجامی و خارج از محدوده توافق هسته‌ای عنوان و از ایران خواسته شده که از پیگیری آن صرف‌نظر کند. آن‌طور که گفته می‌شود یکی از گره‌های اصلی کار بر سر مسائل پادمانی است. برای جمهوری اسلامی ایران قابل پذیرش نیست که برجام از طرف غرب گروگان مسائل و ادعاهایی باشد که اساسا با هدف اعمال فشار بر ایران مطرح شده‌اند.

طرف‌های غربی اسفند ماه گذشته در ارتباط با مسائل پادمانی تعهداتی دادند که اکنون با گذشت بیش از پنج ماه، نه تنها اجرا نکردند که مسیری کاملا متضاد با تعهدات خود در پیش گرفتند. این کشورها هم در شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی قطعنامه پیشنهاد کرده و هم با نادیده گرفتن ابتکارات ایران، این قطعنامه را به تصویب رساندند. عدم عمل به تعهداتی که در جریان همین مذاکرات مورد تفاهم قرار گرفته بود، گمانه عدم جدیت و عدم حسن نیت طرف مقابل را تقویت می‌کند.

در واقع مسائل پادمانی آزمون حسن نیت و جدیت طرف مقابل است و آن‌ها نمی‌توانند با بیان این بهانه که موضوعات پادمانی امری فنی است، از حل و فصل این موضوعات شانه خالی کنند.

در وین بهروز کمال‌وندی سخنگوی سازمان انرژی اتمی کشورمان آمده بود تا گره مذاکرات در این زمینه را باز کند. او عصر شنبه پیش از ورود به داخل هتل کوبورگ ساختمان محل مذاکرات به خبرنگاران گفت که روند مذاکرات «بد نیست و رایزنی‌ها ادامه دارد».

در جلسه روز شنبه رضا نجفی معاون حقوقی وزارت امور خارجه کشورمان هم حضور داشت. در کل هیات جمهوری اسلامی ایران به وین سفر کرده بود تا در سایه بی‌اعتمادی به ایالات متحده، قفل موانع باقی‌مانده را از مسیر دیپلماسی باز کند اما اعلام پایان روند گفت وگوها از سوی اتحادیه اروپا، اقدامی شتابزده بود و این گمانه را تقویت می‌کند که هماهنگ کننده، به مواضع مقصر وضعیت فعلی برجام نزدیک شده است.

نا گفته پیداست دولت ضعیف «جو بایدن» که قدرت تصمیم‌گیری برای بازگشت به برجام را ندارد، بعد از انتخابات کنگره و احتمال پیروزی جمهوری‌خواهان، از قدرت به مراتب ضعیف‌تری برخوردار خواهد بود و بازگشت به توافق با ایران دشوارتر می‌شود. از این رو تاکتیک مقصرجلوه دادن ایران و تبلیغات گسترده رسانه‌ای علیه ایران تا پیش از انتخابات کنگره امری قابل پیش بینی است، اما نکته در اینجاست که اتحادیه اروپا قرار نیست نقش تسهیل‌گری سیاست‌های واشنگتن را برای حفظ توافق هسته‌ای ایفا کند.

از روز شنبه، سرعت تحولات گفت وگوها شدت گرفت و در یک مقطع علی باقری کنی مذاکره کننده ارشد به فاصله کمی پس از دیدار با انریکه مورا معاون دبیرکل سرویس اقدام خارجی اتحادیه اروپا و هماهنگ کننده گفت وگوها به ساختمان محل مذاکرات بازگشت. روز بعد مورا پس از دیدار جداگانه با مذاکره کنندگان ارشد ایران و روسیه راهی هتل ریتز شد تا با راب مالی مذاکره‌کننده ارشد ایالات متحده ملاقات کند.

این دیدار زیاد طول نکشید و او هنگام خروج از هتل محل اقامت هیات آمریکایی، به خبرنگار ایرنا گفت؛ مذاکرات رو به جلو جریان دارد و به نتیجه‌کار خوش بین است. وی ادامه داد که انتظار دارد مذاکرات زود به پایان برسد.

قرار بود مورا ایده‌های طرفین را جمع‌بندی و پیشنهادات خود را ارائه کند. پیش از آغاز مذاکرات، هیات جمهوری اسلامی ایران اعلام کرده بود که در روز عاشورای حسینی (دوشنبه) بنا به مسائل مذهبی مذاکره نخواهد کرد. با این حال به محض دریافت ایده‌های مورا، پاسخ و ملاحظات اولیه خود را منتقل کرد.

اما اتحادیه اروپا در اقدامی یکجانبه تصمیم گرفت که پیشنهادات مطرح را شده را به عنوان متن نهایی توصیف و پایان مذاکرات را اعلام کند. بر همین اساس یک مقام ارشد اتحادیه اروپا عصر دوشنبه در جلسه توجیهی با خبرنگاران اعلام کرد که مذاکرات درباره متن پیش‌نویس توافق به پایان رسیده و هیات‌های مذاکره کننده تا ساعاتی دیگر پایتخت اتریش را ترک می‌کنند.

او با بیان اینکه مذاکرات برای دست یافتن به متن نهایی پایان یافته است ادعا کرد که متن تولید شده و «آنچه اکنون اتفاق می‌افتد بستگی به پاسخ مشارکت کنندگان دارد.» نامبرده درباره ادامه روند گفت وگوها تکرار کرد: چون ما به متن دست یافته‌ایم مذاکرات به پایان رسیده است. ما اینجا بودیم که متن (نهایی) را تولید کنیم و اکنون پایتخت‌ها باید تصمیم‌گیری کنند.

هرچند در متن پیشنهادی انریکه مورا پیشرفت‌هایی حاصل شده اما قطعا متن ارائه شده از نظر جمهوری اسلامی ایران نهایی تلقی نمی‌شود.

حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه کشورمان دوشنبه شب در تماس تلفنی با جوسپ بورل مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و هماهنگ کننده برجام، با تأکید بر اینکه هیأت مذاکره‌کننده ایرانی با اراده و جدیت برای دستیابی به توافق در وین حضور داشته و ایده‌های سازنده‌ای را برای حل و فصل موضوعات باقی‌مانده ارائه داد، اظهار داشت: دیدگاه‌ها و ملاحظات جمهوری اسلامی ایران درباره ایده‌های ارائه‌شده از سوی انریکه مورا به وی منتقل شده است و انتظار می‌رود همه طرف‌ها برای دستیابی به متن نهایی توافق از خود اراده و جدیت نشان دهند.

وی تصریح کرد که توافق نهایی باید تأمین‌کننده حقوق و منافع ملت ایران بوده و رفع پایدار موثر تحریم‌ها را تضمین کند.

بورل هم در این تماس گفت که به تلاش‌های خود برای نزدیک‌تر کردن دیدگاه‌ها تا رسیدن به نتیجه مطلوب برای همه طرف‌ها ادامه خواهد داد. اما یک روز بعد «پیتر استانو» سخنگوی او در جمع خبرنگاران مستقر در بروکسل ادعا کرد که دیگر فضایی برای مذاکرات باقی نمانده است. «ما متن نهایی را در اختیار داریم و این‌بار باید تصمیم‌گیری شود. پاسخ "آره یا نه" است. ما از تمامی طرفین انتظار داریم تا بسیار سریع در این‌باره تصمیم‌گیری کنند.»

به‌نظر می‌رسد که این اظهارات و پافشاری بر نهایی بودن متن، اسم رمز جدیدی است که بعد از شکست تاکتیک ضرب‌الاجل‌های تصنعی، برای اعمال فشار علیه ایران بکار گرفته شده است. در این میان اتحادیه اروپا باید مراقبت کند که از اصل بی‌طرفی در گفت وگوها خارج نشود.

هرچند جمهوری اسلامی ایران برای رسیدن به توافق نهایی همواره اعلام آمادگی کرده اما پای سندی را امضاء خواهد کرد که ضمن تامین منافع ملت، از شاخص پایداری و قابل اتکاء بودن برخوردار باشد. برای ایران اصل بر حراست از حقوق ملت بوده و بدیهی است که تامین منافع و تضمین اجرای پایدار تعهدات طرف مقابل و جلوگیری از تکرار رفتارهای غیرقانونی آمریکا یک دغدغه جدی بشمار می‌رود.

جمهوری اسلامی ایران فارغ از فشارهای ساختگی به رایزنی با هماهنگ‌کننده گفت وگوها و سایر طرف‌ها برای رسیدن به توافق ادامه خواهد داد؛ اما پرده آخر به تصمیم‌های سیاسی ایالات متحده آمریکا بستگی دارد.