دولت هیچ کمکی نمی‌کند؛ با حقوق معلمی نمی‌توان دنبال تصحیح نسخه خطی رفت

سیدوحید سمنانی می‌گوید درحال کار کردن روی 9 کتاب جدید است که بیشتر آنها نسخ خطی از دیوان شاعران است و او برای تهیه این نسخ سختی‌های زیادی کشیده و سال‌های زیادی در پی آنها بوده است.

سید وحید سمنانی شاعر و پژوهشگر ادبی در گفتگو با خبرنگار مهر درباره فعالیت‌های اخیرش گفت: همین الآن که دارم با شما صحبت می‌کنم، دارم فهرست اَعلام رساله دکتری‌ام را آماده می‌کنم که سال پیش از آن دفاع کردم. اسم کتاب «تذکره خزینه گنج الهی» است که یک تک‌نسخه بود و من از سال‌ها پیش، حول و حوش سال 92، از کتابخانه سلطنتی آلمان سفارش دادم و تصویرش را گرفتم و با چیزی نزدیک 100 کتاب دیگر مطالب آن را سنجیدم و مقابله کردم.

سمنانی ادامه داد: این تذکره از شاعر مشهور قرن یازدهم، «الهی همدانی» است. این شاعر از همدان به شیراز کوچ می‌کند و از شیراز به اصفهان کوچ می‌کند و آنجا تحصیل می‌کند و در نهایت به هندوستان می‌رود و شعرهای او در کابل، دهلی و... مورد استقبال قرار می‌گیرد. او در نهایت در کشمیر ساکن می‌شود و این تذکره را می‌نویسد. تا سال‌ها از این تذکره هیچ نشان و خبری نبود اما بالاخره به دست من رسید و من روی آن کار کردم. انشاالله در آینده نزدیک این نسخه به همت انتشارات سفیر اردهال منتشر می‌شود. البته اگر بیماری اخیرم نبود، تا امروز کتاب را به ناشر تحویل داده بودم و چاپ شده بود.

دیوان آهی جغتایی و «عبداللطیف‌خان تنها» در صف انتشار

وی با اشاره به دیگر نسخ خطی که درحال تصحیح آنهاست، گفت: کار دیگری که آن هم در دست چاپ است و تقریباً کارش تمام شده، دیوان «آهی جغتایی» یا «آهی هروی» است که دیوان مختصر و کوچکی است. چیزی نزدیک به هزار بیت از شعرهای این شاعر را که تنها دو نسخه از آن در ایران موجود بود، آماده کرده‌ام و در صف انتشار است. من برای آماده کردن این نسخه تقریباً چیزی نزدیک به 14 نسخه را از سراسر دنیا مثل انگلیس و هندوستان و پاکستان و... جمع کردم و ان‌شاالله تا اواسط آبان‌ماه باید کتاب را به ناشر تحویل بدهم. احتمالاً انتشارات شهرستان ادب این کتاب را چاپ می‌کند.

سمنانی افزود: یک کتاب هم در دست کار دارم که دیوان «عبداللطیف‌خان تنها» است. از این دیوان یک نسخه در ایران است، یک نسخه در هندوستان و یک نسخه در تاجیکستان و یک نسخه هم در ازبکستان. متأسفانه به دلیل عدم ارتباط فرهنگی و سرویس‌دهی نامناسب ازبکستان، من بیشتر از یک سال است که در تلاش هستم این نسخه را تهیه کنم ولی هنوز محقق نشده و فکر نکنم بشود. سه نسخه دیگر را تهیه کرده‌ام و مقابله کرده‌ام و نهایتاً تا پاییز تحویل ناشر می‌شود.

شاعر «مرور پنجره‌ها» با اشاره به سختی‌های کار در حوزه نسخه‌شناسی، گفت: حقیقت این است عزیزانی که در این حوزه فعالیت می‌کنند، به خوبی آگاه هستند به میزان تلاشی که در این عرصه می‌کنند، پاداش دریافت نمی‌کنند. این کار نه از نظر مالی برایشان جوابگو است و نه حتی از نظر معنوی. یعنی اگر این دوستان زحمتی را که در این حوزه کشیده می‌شود، در حوزه‌های دیگر انجام بدهند و مقالات و کتاب‌هایی بنویسند که به مباحث روز می‌پردازد، یقیناً بازار بهتری دارند و برای آنها از نظر مالی بهتر است. حوزه نسخه‌شناسی واقعاً دردسرهای فراوانی دارد. پیدا کردن هر نسخه، گاه، سال‌ها طول می‌کشد. خود من برای یافتن نسخه‌ای، هشت سال تلاش کردم و دنبالش بودم. برای تذکره «همیشه بهار» از سال 95 دارم این کار را انجام می‌دهم. تمام نسخه‌های موجود در جهان را تهیه کرده‌ام و مقابله کرده‌ام ولی یک نسخه باقی مانده بود. تازه سال گذشته در همین ایام بود که نسخه به دستم رسید؛ آن هم در شرایطی که بخت با من یار بود و دوستان با من همراهی کردند. برای همین کتاب در انگلیس، برای هر صفحه، باید دو تا سه پوند پول بدهی. یعنی من باید برای همین کتاب نزدیک 120 میلیون تومان هزینه می‌کردم که با حقوق معلمی ما اصلاً جور نمی‌آید.

دولت هیچ کمکی به تهیه نسخ خطی نمی‌کند

وی ادامه داد: من هفت نسخه از این کتاب را در دست داشتم، ولی چون وسواس زیادی روی کار داشتم، تا وقتی که نسخه انگلیس تهیه نشد، آن را چاپ نکردم. یکی از دوستان که به انگلیس رفته بود، با وساطت یکی دیگر از عزیزان، به کتابخانه انگلیس رفت و از کتاب عکس گرفت و برای من فرستاد. اگر قرار بود خودم هزینه کنم، باید ده‌ها میلیون هزینه می‌کردم. از طرفی هیچ ناشری هم روی این کتاب‌ها سرمایه‌گذاری نمی‌کند. همچنین از طرف دولت هم هیچ اتفاق خاصی نمی‌افتد. حتی متأسفانه مراکز فعال فرهنگی‌مان در اروپا و آسیا و کشورهای اطراف با ما همکاری نمی‌کنند. بسیاری از نسخه‌های خطی ارزشمند ما در ازبکستان، تاجیکستان، هندوستان و افغانستان است ولی متأسفانه ما هیچگونه دسترسی به نسخه‌های آن سوی مرزها نداریم؛ مگر به واسطه ارتباطاتی که خودمان با افراد برقرار می‌کنیم. دولت با وجود اینکه ما در این کشورها مراکز فرهنگی داریم، به ما کمکی نمی‌کند. نزدیک به 15 سال است که در این فضا نفس می‌کشم و با اطمینان کامل می‌گویم که دولت هیچ کمکی به ما نمی‌کند.

وی افزود: به عنوان مثال «کتابخانه گنج‌بخش‌» پاکستان، متعلق به ایران است. بر اساس توافقی که پیش از انقلاب شده، کتاب‌های خطی را خریده‌اند و آنجا نگهداری می‌شود ولی ما عملاً به آن نسخه‌ها دسترسی نداریم. پس نه از نظر مالی و نه از معنوی، کسی که در حوزه نسخه‌شناسی کار می‌کند، برایش آورده‌ای ندارد. یعنی از نظر معنوی هم کارها دیده نمی‌شود. حقیقت است همه توجه و اهتمام این عزیزان خدمت به زبان فارسی و فرهنگ ماست وگرنه هیچ علت دیگری ندارد که یک مصحح شب و روزش را برای خواندن خطوط و سطوری بگذارد که گاه خواندن خط‌های آن بسیار بسیار سخت است و باید عمر و چشمش را برای فهم آن فدا کند.

مصحح «دیوان مولانا کمال الدین اهلی ترشیزی» با تأکید بر سختی کار نسخه‌شناسی، گفت: رمزگشایی از این خطوط واقعاً عجیب و غریب است. درد فراوان اینجاست که مصححان و محققان ما در این عرصه، به جای اینکه زمان خودشان را برای تمرکز روی خوانش و تحقیق روی نسخ بگذارند، باید برای تهیه نسخه‌ها وقت صرف کنند. این یکی از دردهای بزرگ است که ما با آن روبرو هستیم.

سمنانی در پایان گفت: من در حال حاضر روی 9 کتاب کار می‌کنم که اسم همه آنها را نمی‌گویم، ولی «دیوان رضی الدین آرتیمانی» یکی از آنهاست که سال 89 منتشر و چاپ اول آن چند سال پیش تمام شده بود. من از آنها خواهش کردم چاپ اول را منتشر نکنند و اجازه بدهند دوباره کار را تصحیح کنم. یک تصحیح کاملاً جدید بر اساس سیزده چهارده نسخه آماده کرده‌ام و به زودی تحویل ناشر می‌دهم که ان‌شاالله تا پاییز منتشر می‌شود.