دو روایت پارادوکسی از واقعیت وین
برجام در کماست، گفت‌وگوها متوقف شده و پیام های متناقضی از تهران و واشنگتن درباره آینده مذاکرات مخابره می‌شود؛ اغلب مقامات آمریکایی می گویند که برجام فعلا در دستورکار کاخ سفید نیست و ایران باید از خواسته هایش کوتاه بیاید اما تهران تفسیر متفاوتی از فضای گفت‌وگوها ارائه می‌کند. درواقع شاهد پارادوکس روایت ها از واقعیت گفت‌وگوهای برجامی هستیم. حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه ایران گفته که...
حسن نیت مان را به آمریکا نشان دادیم
از سوی دیگر وزیر امورخارجه روز گذشته در دیدار با ایرانیان مقیم ارمنستان با بیان تناقضات رفتاری مقامات آمریکا در قبال ایران گفت: «ما در موضوعاتی اتفاق نظر داریم و مشکلات داخلی آنها را درک می کنیم اما اجازه نمی دهیم آنها با برخی از پیام ها به آشوب و اغتشاشات در ایران دامن زنند و همزمان خواستار مذاکرات با ایران هم باشند. رفتار دوگانه آمریکا جدید نیست اما تاریخ مصرف رفتار دوگانه و پارادوکسی گذشته است. این مساله ما را در رعایت خطوط قرمز جدی تر می‌کند تا از یک روزنه دوبار گزیده نشویم.»
امیرعبداللهیان با اشاره به اینکه به نقطه خوبی رسیدیم، اکنون مذاکرات و توافقات و مسیر ریل‌گذاری شده در جایگاه و مسیر خود قرار دارد، تاکید کرد: «پس از سفر به نیویورک و استقرار راب مالی و دکتر باقری، پیام ها به واسطه کشور ثالث اروپایی منتقل شد و برای نشانه حسن نیت، یک زندانی آمریکایی با جرم محسوس جاسوسی را آزاد کردیم و از طریق عمان تحویل دادیم.» این در حالی است که از واشنگتن سیگنال هایی متفاوت به تهران ارسال می‌شود؛ آنتونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا روز جمعه عنوان کرد که از نظر ایالات متحده دیپلماسی بهترین راه برای رسیدگی به برنامه هسته ای ایران است اما به دلیل درخواست های اضافی ایران، احیای توافق هسته ای 2015 با ایران را قریب الوقوع نمی داند.
پیش‌تر نیز ند پرایس، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا در کنفرانس خبری هفتگی خود در رابطه با مذاکرات هسته ای با ایران گفت: «در حال حاضر مشخص است که حصول توافق قریب الوقوع نیست. توافق در حال حاضر در دسترس نیست؛ چرا که تقاضاهای ایران از مرزهای برجام فراتر رفته اند. ما طی هفته های اخیر اخباری در خصوص آمادگی ایران برای تغییر رویه دریافت نکرده ایم.» همچنین جان کربی، هماهنگ کننده ارتباطات شورای امنیت ملی آمریکا روز پنج‌شنبه در این رابطه تاکید کرد: «تمرکز فعلی آمریکا روی دیپلماسی و مذاکرات هسته ای با ایران نیست.» باوجود اینکه برخی مقامات آمریکایی به صراحت از در دسترس نبودن توافق سخن می گویند اما فعلا بحثی درخصوص مرگ برجام یا بازگشت همه تحریم‌ها نیست. یعنی برای واشنگتن هنوز هم دیپلماسی تنها راه‌حل مساله هسته‌ای است.
خواسته های ایران چیست؟
از جمله موارد اختلافی بین ایران و آمریکا بحث خواسته های ایران درباره مساله پادمان، برخی تحریم‌ها و همچنین تضمین واشنگتن است. ایران می خواهد به توافقی دست پیدا کند که اگر رئیس کاخ‌سفید تغییر کرد، دولت بعدی به راحتی نتواند از آن خارج شود یا لااقل فضای تنفسی برای تاجرانی که می خواهند در ایران سرمایه‌گذاری کنند ایجاد شود. همچنین دیگر خواسته تهران مربوط به حل و فصل مسائل پادمانی مطرح شده است تا در صورت رسیدن به توافق، بار دیگر این مسائل ادعایی به عنوان اهرم فشار علیه ایران مورد استفاده قرار نگیرد. در حوزه تحریم نیز بحث به بنگاه های اقتصادی سپاه مربوط است. در رابطه با مسائل پادمانی، امیرعبداللهیان که در ارمنستان به سر می برد روز گذشته در سخنانی گفت: «ما به صراحت اعلام کرده ایم که باید موارد اتهامی که آژانس در حوزه هسته ای مطرح کرده، حل و فصل شود و ما حاضر به توافقی نیستیم که بعدا مانند استخوان لای زخم مانده، دائم آژانس بخواهد از مسیر سیاسی و به بهانه این موارد اتهامی فشارهایی را به ایران وارد کند.»
در عین حال آمریکا تلاش دارد تا از فضای ناآرامی های داخلی در ایران به عنوان اهرم فشاری در مذاکرات استفاده کند؛ یعنی واشنگتن با علم به اینکه ایران اکنون به این دستاورد (احیای برجام) نیاز دارد تا اقتصاد خود را احیا کند می خواهد در مسیر گفت‌وگوها سنگ اندازی کند تا ایران از خواسته های خود کوتاه بیاید. هرچند مقامات ایرانی بارها تاکید کرده اند که نمی خواهند از آنچه تاکنون مطرح کرده اند عقب نشینی کنند. وزیر خارجه ایران نیز در این رابطه توضیح داد: «تبادل پیام آمریکایی ها با ما ادامه دارد و از سویی دیگر آنها تلاش می‌کنند در مسائلی که این روزها در ایران جریان داشته، بدمند و فکر می کنیم آنها به دنبال این هستند که با اعمال فشارهای روانی و سیاسی بخواهند در مذاکرات امتیاز بگیرند.» همچنین امیرعبداللهیان با اشاره به اینکه هیچ امتیازی به طرف آمریکایی نخواهیم داد، گفت: «ما هیچ‌گاه میز مذاکره را ترک نمی کنیم.»
به نظر می‌رسد تاکید ایران بر پیگیری گفت‌وگوهای برجامی به این دلیل است که تهران می خواهد پای میز مذاکره، بده بستان ها صورت بگیرد و در مسیر این چانه زنی ها بتواند امتیازات بیشتری از آمریکا اخذ و خواسته هایش را عملیاتی کند. البته احتمالا در تهران نیز هیچ کس نمی داند که اگر این گفت‌وگوها بار دیگر آغاز شود، فرجام آن چه خواهد شد. آیا به توافق دست پیدا می‌کنند، مذاکرات ادامه‌دار می‌شود یا مرگ برجام را اعلام خواهند کرد؟
رویکرد سینوسی واشنگتن
ابراهیم متقی، استاد دانشگاه تهران به روزنامه «دنیای‌اقتصاد» گفت: «دیپلماسی هیچ‌گاه در حوزه روابط بین‌الملل و موضوعات بحران ساز در حوزه روابط کشورها به ویژه بازیگران رقیب متوقف نمی‌شود.» به گفته این استاد دانشگاه، انتقال پیام یکی از نشانه های تداوم دیپلماسی محسوب می‌شود. وی با اشاره به اینکه هیچ‌گاه روند کنش دیپلماتیک ایران و ایالات متحده مسدود نبوده است، توضیح داد: «حتی در اوج جنگ سرد که ایران در وضعیت تحریم اقتصادی و تسلیحاتی قرار داشت، نشانه هایی از کنش ارتباطی در روابط امنیتی و راهبردی بازیگران متعارف از جمله ایران و آمریکا به وجود آمده بود.
مذاکرات مک فارلین نماد دیپلماسی در فضای تعارض را منعکس می‌کند. متقی با بیان این موضوع که روابط ایران و آمریکا در دوران موجود مبتنی بر کاربرد سیاست قدرت در فضای بحرانی است، افزود: «برای اثربخشی قدرت، بازیگران باید دارای انعطاف پذیری باشند.» استاد دانشگاه تهران با اشاره به اینکه ایران و آمریکا همواره از انعطاف پذیری دیپلماتیک لازم برخوردار بوده اند ادامه داد: «اما آمریکایی ها نگران آن هستند که هرگونه مذاکره در روابط ایران و آمریکا بدون نیل به نتیجه مشخص، موقعیت آنها را در فضای انتخابات میان دوره ای کنگره در نوامبر 2022 با چالش همراه سازد، بنابراین رویکرد آمریکایی ها در فضای موجود ماهیت سینوسی، برگشت‌پذیر و تغییریابنده خواهد داشت در حالی که ایران از آمادگی واقعی تری برای نیل به توافق سازنده برخوردار است.»
الگوی ریگان - گورباچف برای ایران
کوروش احمدی، دیپلمات پیشین نیز به «دنیای‌اقتصاد» گفت: «مساله این است که از اوایل تیر 1400 که آقای روحانی اعلام کرد «توافق حاصل شده است و مقامات ما اگر بپذیرند می‌توانیم همین فردا توافق را امضا کنیم» 16، 17 ماه زمان گذشته است.» وی افزود: «دولت سیزدهم نیز با آغاز به کار، 5، 6 ماه مذاکرات را به حالت تعلیق درآورد و از اوایل آذر تیم مذاکره‌کننده، وزیر خارجه و باقی مقامات همواره گفته اند که ما آماده ایم، مشتاق توافق هستیم، توافق در دسترس است و آمریکا واقع بین باشد همه چیز حل می‌شود؛ ولی تا به امروز کار پیش نرفته است.»
احمدی با اشاره به برخی اختلاف نظرها بین تهران و واشنگتن به مساله تضمین ها و درخواست ایران اشاره کرد و گفت: «از ابتدا مشخص بود که مساله تضمین قابل‌تحقق نیست، زیرا دولت فعلی آمریکا نمی‌تواند تضمین بدهد دولت بعدی توافق فعلی را محترم بشمارد. مسائل دیگر نیز بحث خارج کردن سپاه از لیست FTO و نحوه تعامل ایران با آژانس درباره مسائل پادمانی است.» این کارشناس ادامه داد: «تا به امروز دو طرف از برخی مواضع کوتاه آمده اند ولی برخی دیگر همچنان پابرجا و مانع مذاکرات است.» احمدی با تاکید بر اینکه به نظر می آید فرصت توافق از دست رفته است، گفت: «روابط بین‌الملل بسیار پیچیده است و فاکتورها و وقایع در امور مختلف اثرگذار هستند. به عنوان مثال تا چند ماه پیش اگر ایران توافق می‌کرد هنوز از بحران اوکراین، انتخابات کنگره آمریکا و ناآرامی ها در ایران خبری نبود؛ مسائلی که امروز همگی در ادامه گفت‌وگوهای هسته ای اثرگذار هستند.»
وی ادامه داد: «در حال حاضر نشانه ای به چشم نمی خورد که آیا طرفین حاضر شوند از خواسته های خود تا حدی کوتاه بیایند یا خیر.» این دیپلمات پیشین کشورمان در پاسخ به این پرسش که آیا اکنون اروپا و آمریکا همانقدر که در خرداد و تیر به برجام نیاز داشتند هنوز نیاز دارند؟ توضیح داد: «برخی فاکتورها در نگاه و نیاز غربی ها به برجام تاثیرگذار است؛ اگر در خرداد و تیر ماه سال‌جاری توافق حاصل و 5، 6 ماه بعد اجرایی می شد، با گذشت زمان و رسیدن زمستان در اروپا بدون شک این برجام که به موجب آن انرژی به اروپا منتقل می‌شد برای آنها خیلی اهمیت و فوریت داشت، اما امروز دیگر این فاکتور منتفی است و برای زمستان از ایران قطع امید کرده اند.»
به گفته این کارشناس، امروز دو فاکتور دیگر نیز گفت‌وگوهای برجامی را تحت‌تاثیر قرار داده است؛ یکی اتهام استفاده از پهپادهای ایرانی در اوکراین که فاکتور مهمی است و اثر منفی دارد و دیگری ناآرامی در ایران و واکنش افکار عمومی غرب که تاثیرات بسیاری در سیاست داخلی کشورهای اروپایی و آمریکایی داشته است. احمدی در نهایت با بیان اینکه اروپا و آمریکا برجام را می خواهند گفت اما یکسری ملاحظات و برنامه‌های جدید مطرح شده است. این دیپلمات پیشین توضیح داد: «حدود 10روز پیش سخنگوی کاخ سفید مثال ریگان و گورباچف و شوروی و آمریکای دهه 80 را زد و گفت ریگان، شوروی را امپراتوری شرق می نامید ولی همزمان با گورباچف در مورد محدود کردن سلاح های هسته ای مذاکره می‌کرد.» وی تاکید کرد: «درواقع این ایده در آمریکا مطرح است که هم با ایران رابطه خصمانه و انتقادی شدید تحت‌تاثیر اعتراضات داشته باشند و هم به دنبال مذاکرات برجام باشند.» به گفته این کارشناس، آمریکا می خواهد با موضعی متفاوت از دوره اوباما با ایران روبه‌رو شود و الگوی شوروی ریگان را عملیاتی کند. یعنی ضمن خواستن برجام، می خواهند سختگیری هایی نیز علیه تهران اعمال کنند.
--> اخبار مرتبط