رازهای هسته ای اسرائیل در دیمونا | گمانه‌زنی‌ها درباره رآکتور جدید و برنامه اتمی رژیم صهیونیستی
اقتصادنیوز: رژیم صهیونیستی به همراه 3 کشور جزو 4 طرفی هستند که هرگز به معاهده منع گسترش تسلیحات هسته‌ای نپیوسته‌اند. این امر باعث شده که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هیچ‌گونه حقی برای بازرسی از دیمونا نداشته باشد، در حالی که تأسیسات تحقیقاتی سورک تحت نظارت محدود آژانس قرار دارد.
به گزارش اقتصادنیوز به نقل ازتسنیم، تصاویر ماهواره‌ای جدید از افزایش فعالیت‌های ساخت‌وساز در یک ساختار بزرگ در مرکز تحقیقات هسته‌ای شیمون پرز در نزدیکی شهر دیمونا در صحرای نگب خبر می‌دهند، مرکزی که به‌عنوان کانون برنامه تسلیحات اتمی اعلام‌نشده اسرائیل شناخته می‌شود.
کارشناسان به خبرگزاری آسوشیتدپرس گفته‌اند که این پروژه ممکن است برای ساخت یک رآکتور جدید آب سنگین یا تأسیساتی برای مونتاژ تسلیحات اتمی باشد، اما محرمانگی شدید این برنامه، تعیین دقیق هدف آن را دشوار کرده است.
این فعالیت‌ها در مرکز تحقیقات هسته‌ای شیمون پرز، واقع در 90 کیلومتری جنوب اورشلیم، پرسش‌هایی را درباره جایگاه اسرائیل به‌عنوان تنها دارنده تسلیحات اتمی در غرب آسیا دوباره مطرح کرده است. آسوشیتدپرس نوشته این پروژه می‌تواند به‌ویژه پس از حملات اسرائیل و ایالات متحده در ژوئن گذشته به تأسیسات هسته‌ای ایران باعث انتقادهای بین‌المللی شود.
هفت کارشناس که تصاویر ماهواره‌ای را بررسی کرده‌اند، همگی معتقدند این ساخت‌وساز با برنامه تسلیحات اتمی پر رمز و راز اسرائیل مرتبط است، زیرا در نزدیکی رآکتور دیمونا انجام می‌شود که هیچ نیروگاه غیرنظامی در آن وجود ندارد.
با این حال، نظرات آن‌ها درباره ماهیت پروژه متفاوت است. سه نفر از کارشناسان معتقدند که ابعاد و موقعیت محل ساخت‌وساز و چندطبقه بودن آن، احتمال ساخت یک رآکتور جدید آب سنگین را تقویت می‌کند. چنین رآکتورهایی می‌توانند پلوتونیوم و مواد دیگری تولید کنند که برای ساخت تسلیحات اتمی ضروری‌اند.
چهار کارشناس دیگر، ضمن پذیرش احتمال رآکتور، معتقدند این پروژه می‌تواند به تأسیساتی برای مونتاژ تسلیحات اتمی مرتبط باشد، اما به دلیل اولیه بودن مرحله ساخت، نمی‌توان با قطعیت نظر داد.
جفری لوئیس، کارشناس مرکز مطالعات منع گسترش تسلیحات در مؤسسه مطالعات بین‌المللی میدلبری، اظهار داشت: «به احتمال زیاد این یک رآکتور است، هرچند این قضاوت مبتنی بر شواهد غیرمستقیم است، اما ماهیت این پروژه‌ها چنین است. تصور چیز دیگری دشوار است.» او این ارزیابی را بر اساس تصاویر و تاریخچه دیمونا ارائه کرده است.
اسرائیل داشتن تسلیحات اتمی را نه تأیید می‌کند و نه تکذیب و آسوشیتدپرس می‌گوید رژیم صهیونیستی به درخواست‌های اظهارنظر پاسخ نداده است. کاخ سفید، نزدیک‌ترین متحد اسرائیل، نیز واکنشی نشان نداده است.
سکوت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی
آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که خودش را نهاد ناظر هسته‌ای سازمان ملل معرفی می‌کند در پاسخ به پرس‌وجو درباره ساخت‌وساز در دیمونا به آسوشیتدپرس اعلام کرد که اسرائیل «ملزم به ارائه اطلاعات درباره سایر تأسیسات هسته‌ای کشور، به جز رآکتور تحقیقاتی سورک، نیست.»
این موضع نشان‌دهنده رویکرد همیشگی آژانس در قبال برنامه هسته‌ای اسرائیل است که از بازرسی‌های بین‌المللی معاف بوده و تحت نظارت آژانس قرار ندارد. برخلاف تأسیسات هسته‌ای ایران که به‌طور مداوم تحت بازرسی‌های سختگیرانه آژانس قرار دارند، دیمونا به دلیل عدم عضویت اسرائیل در معاهده منع گسترش تسلیحات هسته‌ای (NPT) از هرگونه نظارت بین‌المللی مصون مانده است.
این استاندارد دوگانه، که از دهه‌ها پیش ادامه دارد، انتقادهای گسترده‌ای را از سوی کشورهای منطقه، به‌ویژه ایران، به دنبال داشته است. ایران بارها ادعا کرده که سکوت آژانس در قبال برنامه تسلیحاتی اسرائیل، به‌ویژه پس از افشاگری‌های دهه 1980 توسط موردخای وانونو که وجود کلاهک‌های هسته‌ای در دیمونا را تأیید کرد، نشان‌دهنده تبعیض در نظارت هسته‌ای است.
این سکوت آژانس در مورد ساخت‌وساز اخیر در دیمونا نیز ادامه دارد. با وجود گزارش‌های پیشین درباره فعالیت‌های مشکوک در این مرکز، آژانس هیچ‌گونه درخواست رسمی برای بازرسی یا توضیح از اسرائیل مطرح نکرده است.
این در حالی است که آژانس در موارد مشابه، مانند برنامه هسته‌ای ایران، واکنش‌های سریع و قاطعی نشان داده و گزارش‌های متعددی منتشر کرده است. این تفاوت رویکرد، به گمانه‌زنی‌ها درباره نفوذ سیاسی در تصمیم‌گیری‌های آژانس دامن زده و اعتماد کشورهای منطقه به این نهاد را کاهش داده است.
ادامه ساخت‌وساز از سال‌ها پیش
آسوشیتدپرس ابتدا در سال 2021 گزارش داد که حفاری‌هایی در این مرکز آغاز شده و تصاویر ماهواره‌ای آن زمان تنها حفر گودالی به طول 150 متر و عرض 60 متر در نزدیکی رآکتور آب سنگین اصلی را نشان می‌داد. تصاویر جدید گرفته‌شده در 5 ژوئیه 2025 توسط شرکت Planet Labs PBC نشان می‌دهد که ساخت‌وساز شدت گرفته و دیوارهای بتنی ضخیم و چندین طبقه زیرزمینی در محل ایجاد شده‌اند. جرثقیل‌هایی نیز در محل دیده می‌شوند.
در حال حاضر هیچ گنبد محافظ یا ویژگی‌های معمول مرتبط با رآکتورهای آب سنگین در محل قابل مشاهده نیست، اما ممکن است بعداً اضافه شوند یا رآکتور بدون گنبد طراحی شده باشد. رآکتور آب سنگین کنونی دیمونا، که از دهه 1960 فعال است، بسیار بیشتر از رآکتورهای مشابه آن دوره کار کرده و به زودی نیاز به جایگزینی یا بازسازی خواهد داشت.
لوئیس افزود: «ساختمان بلند است، که با توجه به ارتفاع هسته رآکتور قابل انتظار است. با توجه به موقعیت، اندازه و نبود ساخت‌وسازهای دیگر در آن منطقه، به احتمال زیاد یک رآکتور است.»
ادوین لیمان، کارشناس هسته‌ای از اتحادیه دانشمندان نگران در کمبریج، ماساچوست، نیز اظهار داشت که این پروژه می‌تواند یک رآکتور جعبه‌ای‌شکل بدون گنبد محافظ باشد، اما به دلیل فقدان شفافیت، اطمینان کامل دشوار است. او تأکید کرد: «اسرائیل اجازه هیچ‌گونه بازرسی یا راستی‌آزمایی بین‌المللی را نمی‌دهد، که ما را مجبور به گمانه‌زنی می‌کند.»
برنامه اتمی اسرائیل و رازهای دیمونا
جزئیات مرکز دیمونا همچنان از اسرار محافظت‌شده اسرائیل است. در دهه 1980، افشاگر اسرائیلی، موردخای وانونو، جزئیات و تصاویری از این مرکز منتشر کرد که کارشناسان را به این نتیجه رساند که اسرائیل ده‌ها کلاهک هسته‌ای تولید کرده است.
داریل کیمبال، مدیر اجرایی انجمن کنترل تسلیحات در واشنگتن، گفت: «اگر این یک رآکتور آب سنگین باشد، آن‌ها به دنبال حفظ توانایی تولید سوخت مصرف‌شده‌ای هستند که می‌توانند برای جداسازی پلوتونیوم و ساخت تسلیحات اتمی بیشتر استفاده کنند، یا ممکن است تأسیساتی برای نگهداری یا ساخت کلاهک‌های جدید باشد.»
اسرائیل، مانند هند و پاکستان، برای تولید تسلیحات اتمی خود به رآکتورهای آب سنگین وابسته است. به دلیل محرمانگی برنامه اسرائیل، تخمین تعداد تسلیحات اتمی آن دشوار است، اما بولتن دانشمندان اتمی در سال 2022 تعداد کلاهک‌ها را حدود 90 عدد تخمین زده است.
لیمان اشاره کرد که نیاز به تولید تریتیوم جدید، که سالانه 5 درصد تجزیه می‌شود، ممکن است دلیل این ساخت‌وساز باشد. او افزود: «اگر آن‌ها در حال ساخت یک رآکتور تولیدی جدید هستند، لزوماً به این معنا نیست که می‌خواهند ذخیره پلوتونیوم خود را گسترش دهند، بلکه ممکن است برای تولید تریتیوم باشد.»
سیاست ابهام هسته‌ای اسرائیل
اسرائیل ساخت این مرکز هسته‌ای را در اواخر دهه 1950 در صحرای نگب، پس از جنگ‌های متعدد با همسایگان عرب خود آغاز کرد. اسرائیل در کنار 8 کشور جزو طرف‌هایی در جهان هستند که تأیید شده یا گمان می‌رود تسلیحات اتمی داشته باشد.
همچنین رژیم صهیونیستی به همراه 3 کشور جزو 4 طرفی هستند که هرگز به معاهده منع گسترش تسلیحات هسته‌ای نپیوسته‌اند. این امر باعث شده که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هیچ‌گونه حقی برای بازرسی از دیمونا نداشته باشد، در حالی که تأسیسات تحقیقاتی سورک تحت نظارت محدود آژانس قرار دارد.
این معافیت از نظارت، همراه با سکوت آژانس در برابر شواهد فزاینده فعالیت‌های تسلیحاتی در دیمونا، انتقادهایی را درباره استانداردهای دوگانه در نظارت هسته‌ای بین‌المللی برانگیخته است.
این گزارش مبتنی بر تحلیل تصاویر ماهواره‌ای و اظهارات کارشناسان است و گمانه‌زنی‌ها درباره برنامه هسته‌ای اسرائیل را در منطقه‌ای پرتنش تقویت می‌کند، در حالی که سکوت ادامه‌دار آژانس، سؤالات بیشتری درباره بی‌طرفی این نهاد ایجاد کرده است.
همچنین بخوانید ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید