«رشد تولید» نیازمند تامین انرژی
رشد تولید در ایران که ضامن مهار تورم است، وابسته به افزایش تولید انرژی و کاهش تلفات انرژی در کشور است.
هر ساله ناترازی انرژی در ایران رو به افزایش می‌رود. افزایش تولید انرژی نیازمند سرمایه‌گذاری است که باتوجه به شرایط اقتصادی کشور موانع زیادی پیش‌رو دارد. برخی کارشناسان انرژی معتقدند تا زمانی که سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی برای توسعه زیرساخت‌های انرژی با هدف تامین این فاکتور مهم فرآیند تولید، به‌درستی انجام نگیرد، نمی‌توان انتظار رشد تولید و مهار تورم را داشت.
نگرانی جدی برای تامین برق تابستان
محرابیان درباره چند و چون تامین برق تابستان امسال گفت: برای تامین برق تابستان 1402، نگرانی‌های جدی وجود دارد؛ چراکه ناترازی‌ها همچنان ادامه دارد و به‌طبع برای برطرف کردن آن، باید سال‌ها تلاش کرد، این در شرایطی است که کمتر از نیمی از نیروگاه‌های پیش‌بینی‌شده براساس برنامه ششم به بهره‌برداری رسیده‌اند.
وزیر نیرو بااشاره به پیش‌بینی 140 اقدام برای تابستان 1402، افزود: از ابتدای مهر سال گذشته این برنامه‌ها آغاز شد؛ بخشی از این اقدامات در راه‌اندازی نیروگاه‌های جدید، رفع محدودیت‌های نیروگاه‌های موجود، توسعه و اصلاح شبکه، ایجاد پست و احداث خطوط جدید خلاصه می‌شود، اما در کنار این اقدامات، بهره‌مندی از روش‌های نوین مدیریت مصرف به‌صورت جدی پیگیری می‌شود.
وی در ادامه درباره سیاست‌های تشویقی وزارت نیرو به‌منظور مدیریت مصرف برق اظهار کرد: در سال گذشته بخش قابل‌توجهی از قبوض مشترکان برق شامل پاداش صرفه‌جویی و بخشی نیز بستانکار شدند، به‌عبارتی بالغ بر 1300 میلیارد تومان پاداش صرفه‌جویی به مشترکان برق ارائه شد و این نوید را می‌دهم که در تابستان پیش‌رو پاداش صرفه‌جویی بسیار بیشتر از گذشته باشد.
نگرانی وزیر نیرو از تامین برق تابستان در حالی عنوان می‌شود که تامین انرژی نخستین گام رشد تولید و تحقق شعار سال به‌شمار می‌رود. سال گذشته نیز کمبود گاز در فصل زمستان فشار سنگینی بر صنایع و دیگر بخش‌ها وارد کرد. باتوجه به افزایش هرساله تقاضای انرژی در نبود تغییر رویه مدیریت تولید و مصرف، در سال پیش‌رو نیز باید انتظار کسری گاز را داشته باشیم.
مهار تورم و رشد تولید، لازم و ملزوم یکدیگر
حسن مرادی، کارشناس انرژی در گفت‌وگو با صمت گفت: 2 گزاره مهار تورم و رشد تولید که به‌عنوان شعار سال انتخاب شده‌اند، لازم و ملزوم یکدیگر هستند. در واقع، اگر این 2 گزاره را برعکس بنویسیم، باید بگوییم رشد تولید منجر به مهار تورم می‌شود. نمی‌توان بدون اینکه تولید در کشور ایجاد شود، انتظار داشت تورم اقتصادی کشور مهار شود. تولید نیز رشد نمی‌کند جز اینکه چارچوبی در سطح سیاست‌گذاری کلان کشور برای آن مشخص شود. فرمول‌های شناخته‌شده‌ای در جهان برای رشد تولید وجود دارد که اقتصاد ما باید از آن بهره‌مند شود. از مهم‌ترین این فرمول‌ها باید به سرمایه‌گذاری خارجی و داخلی اشاره کرد که متاسفانه موانع زیادی در اقتصاد ما برای این امر وجود دارد، اما اگر دولت بتواند در این‌باره مدیریت درستی داشته باشد، این امر محقق خواهد شد. دولت باید همین مدیریتی را که برای جمع کردن پول مردم در بازار داشته است، درباره جذب سرمایه‌گذاری نیز به کار ببرد.
این کارشناس انرژی بیان کرد: امروز در دنیا و همین کشورهای همسایه ما، سرمایه‌گذاری‌های کلانی در انرژی‌های تجدیدپذیر و نیروگاه‌های خورشیدی انجام می‌شود. همچنین، امروز در دنیا سرمایه‌گذاری در توسعه بهره‌برداری از انرژی هیدروژن افزایش یافته است که بسیار دوراندیشانه و با افق روشن در نظر گرفته می‌شود. از همین امروز باید به این مسائل اندیشیده شود و اقدامات و سرمایه‌گذاری‌های لازم برای آن انجام بگیرد.
وی افزود: بنابراین اگر مقدمات سرمایه‌گذاری و مدیریت لازم فراهم نشود، شعار امسال هم مثل شعار سال‌های پیش، تنها در حد شعار، پلاکارد، سخنرانی و سمینار باقی می‌ماند و در عمل توفیقی نخواهیم داشت. تا زمانی که سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی به‌درستی انجام نگیرد، نمی‌توان انتظار رشد تولید و مهار تورم را داشت.
سال گذشته، سال سخت انرژی بود
مرادی گفت: سال گذشته با مشکلات بسیار زیادی در حوزه انرژی روبه‌رو بودیم و وزارت نیرو به‌سختی توانست سال را پشت‌سر بگذارد. با این حال، دولت توانست توفیقاتی به‌دست آورد و نیروگاه‌هایی مثل فاز 14 پارس‌جنوبی افتتاح و مقداری گاز به شبکه تزریق شود.
وی اضافه کرد: اما ما چاره‌ای نداریم جز اینکه برای سال پیش‌رو در حوزه انرژی برنامه مدونی تهیه کنیم وگرنه با کسری و کمبود روبه‌رو خواهیم بود. از طرفی، کشورهای همسایه در حوزه انرژی به ایران وابسته هستند و باید انتظار کشورهای همسایه را هم برآورده کنیم. در هر برنامه‌ای که دولت برای رفع این کمبود انرژی دارد، باید همتی کند و موانع تولید رفع شوند.
افزایش نرخ امروز ممکن نیست
این کارشناس انرژی بااشاره به اینکه افزایش نرخ حامل‌های انرژی یک ضرورت است، اما متاسفانه کشور ما آمادگی و بستر اجرایی آن را ندارد، گفت: دلیل این آمادگی نداشتن، انتظارات تورمی است که در جامعه به وجود می‌آید و بخشی از گروه‌های شغلی آتش به اختیار قیمت‌ها را افزایش می‌دهند. این افزایش قیمت‌ها نیز دوباره منجر به تورم اقتصادی در دیگر بخش‌ها می‌شود. با این حال، اصلاح ساختار اقتصادی و بهره‌وری انرژی نیازمند افزایش نرخ حامل‌های انرژی است. به‌عنوان یک استاد اقتصاد انرژی معتقد هستم به‌طورحتم باید نرخ حامل‌های انرژی افزایش پیدا کند، اما در عمل شرایط اقتصادی و اجتماعی کشور این اجازه را نمی‌دهد.
باید فراتر از شعار رفت
هاشم اورعی، استاد دانشکده برق دانشگاه صنعتی شریف در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: به‌درستی و برای چندمین سال پیاپی شعار سال به مسئله تولید در کشور اختصاص پیدا کرد، اما تجربه نشان داده اسامی سال‌های گذشته تنها در حد شعار باقی مانده است. بزرگ‌ترین مشکل اقتصاد کشور، رشد اقتصادی ناکافی است. اگر به GDP نگاه کنیم، با 3 بخش اصلی روبه‌رو هستیم. خدمات، بزرگ‌ترین بخش اقتصاد کشور و پس از آن، کشاورزی و صنعت است.
وی عنوان کرد: حدود 51 درصد از GDP سهم بخش خدمات است. ما نمی‌توانیم انتظار توسعه قابل‌توجهی در بخش خدمات داشته باشیم، چرا که اقتصاد ایران با دنیا ارتباط ندارد و نمی‌تواند در بخش‌هایی مثل توریسم خود را توسعه دهد. علاوه بر این، در کشور ما که یک نفر در آن هندوانه می‌کارد و 6 نفر آن را به یکدیگر می‌فروشند، امکان توسعه خدمات وجود ندارد، چرا که با توسعه بخش خدمات تنها جمعیت دلال‌ها از 6 نفر به 8 نفر می‌رسد.
اورعی گفت: سهم بخش کشاورزی در GDP نیز حدود 12 درصد است و نمی‌توانیم انتظار توسعه در کشاورزی را داشته باشیم، چرا که باتوجه به سطح فناوری کشاورزی در ایران نه آب کافی در کشور وجود دارد، نه خاک کافی. در نهایت اگر در کشور صحبت از توسعه اقتصادی می‌کنیم، باید بار اصلی به دوش صنعت باشد.
وی افزود: برای اینکه صنعت بیشتر از انتظار توسعه پیدا کند، حداقل باید سرمایه‌گذاری و تامین انرژی را به‌عنوان پیش‌شرط در نظر بگیریم. در بخش سرمایه‌گذاری مشکل اساسی که وجود دارد، امنیت است. باید در نظر داشت که صنعت یک کار بلندمدت است. ویژگی‌های سرمایه‌گذاری صنعتی اول هزینه‌ها و ارقام بزرگ و نگاه بلندمدت است. کار صنعت مثل بازرگانی نیست که امروز سرمایه‌گذاری کنی و 3 ماه دیگر پولت برگردد. در صنعت باید به 10 سال و 20 سال آینده امیدوار باشید. این ویژگی‌ها نیازمند امنیت اقتصادی، اجتماعی و سیاسی است؛ واقعیت این است که کشور ما این شرایط را ندارد.
ضرورت توسعه صنعت
این کارشناس انرژی گفت: براساس ترازنامه آخر انرژی وزارت نیرو سرانه انرژی کشور ایران 1.7 متوسط جهانی است. در بخش کشاورزی نیز مصرف ایران 3.3، در بخش خانگی 2.1 و در بخش صنعت و حمل‌ونقل 1.5 متوسط جهانی است. این آمار نشان می‌دهد کشاورزی در ایران نسبت به صنعت بسیار انرژی‌بر است. در نتیجه، از آنجایی که در کشور ما از اساس مشکل کمبود انرژی وجود دارد، باید توسعه بخش کشاورزی را فراموش کنیم و به‌سمت صنعت برویم.
اورعی اضافه کرد: کشور ما از لحاظ مواد اولیه و منابع در بخش انرژی مثل نفت، گاز، تابش خورشید و باد بسیار غنی است و اگر در بخش انرژی رشد داشته باشیم، به‌خوبی می‌توان نیاز صنایع را در مقیاسی وسیع‌تر برآورده کرد. دومین نیاز توسعه صنعتی نیروی انسانی است که خوشبختانه در این زمینه هم غنی هستیم. بنابراین اگر بتوان کمبود انرژی را رفع و زمینه و امنیت لازم را برای سرمایه‌گذاری فراهم کرد، می‌توان انقلاب صنعتی ایران را در یک برنامه مدون یک دهه‌ای رقم زد. به‌طورمثال در سیستان‌وبلوچستان، باد و تابش خورشید بسیار خوبی وجود دارد و می‌توان این استان را تبدیل به مهد انرژی‌های تجدیدپذیر کرد. به این صورت نه‌تنها نیاز داخل تامین می‌شود، بلکه می‌توان به کشورهای شرقی نیز انرژی صادر و اشتغال ایجاد کرد و در استان‌های محروم هم توازن اقتصادی به‌وجود بیاید.
افزایش هرساله ناترازی
استاد دانشکده برق دانشگاه صنعتی شریف گفت: ناترازی عرضه و تقاضای انرژی سال به سال وضعیت بدتری پیدا کرده و مدام رو به افزایش است، چرا که رشد مصرف بیشتر از تولید است. در 7ماهه اول سال گذشته متوسط مصرف بنزین در روز به 102.7 میلیون لیتر در کشور رسید، در حالی که در 29 اسفند سال گذشته، این عدد به 144.3 میلیون لیتر رسیده و حال نسبت به 29 اسفند 27.7 درصد افزایش داشته است. 20 تا 30 درصد افزایش تقاضا در این مدت در توانایی تامین هیچ کشوری نیست و مسئله اساسی این است که اصلا هم نباید به‌دنبال تامین آن بود. اگر شاهد این باشیم که 20 درصد مصرف انرژی همراه با 20 درصد افزایش GDP به‌وجود بیاید، باید خوشحال بود، چرا که با 20 درصد انرژی مصرف‌شده کار انجام گرفته است، اما در واقعیت می‌بینیم که افزایش مصرف انرژی تاثیری بر GDP نمی‌گذارد. در نتیجه، در ایران انرژی تنها تلف می‌شود. از نظر من، بزرگ‌ترین معضل پیش‌روی توسعه اقتصادی کشور، انرژی است. اگر سیاست‌گذار درست عمل کند، هم توان جذب فناوری و هم توان تولید فناوری پیشرفته را داریم.
اورعی گفت: در بخش انرژی نباید فقط به‌دنبال افزایش تولید انرژی و تاسیس نیروگاه برویم. در این برهه تاسیس فاز 14 پارس‌جنوبی یا هر نیروگاهی مهم نیست، بلکه اهمیت اساسی در بهینه‌سازی مصرف انرژی است. با این وجود، تمام دستگاه‌هایی هم که در این عرصه مشغول هستند، هیچ اقدامی که به‌صورت جدی بر بهینه‌سازی مصرف تاثیر بگذارد، انجام نداده‌اند. دلیل این مصرف بی‌رویه، یارانه بسیار زیادی است که به حامل‌های انرژی داده می‌شود. زمانی که چنین یارانه‌ای به هر کالایی داده شود، این سیگنال به جامعه داده خواهد شد که آن کالا بی‌ارزش است و امکان مصرف بی‌رویه دارد. با چنین رویکردی هر چقدر دستگاه و اداره برای بهینه‌سازی مصرف انرژی ایجاد شود، تاثیرگذار نخواهد بود.
وی اضافه کرد: زمانی هم که با کمبود انرژی مواجه می‌شویم، نخستین جایی که برق و گاز آن به اسم مدیریت مصرف قطع می‌شود، بخش مولد اقتصاد است، در صورتی که باید آخرین بخش باشد. وقتی با کمبود انرژی مواجه می‌شویم، تولید کارخانه‌ها را می‌خوابانند، اما از آن طرف در بخش خانگی شاهد هدررفت بسیار وسیع انرژی هستیم. باید از خودمان بپرسیم که چرا GDP اقتصاد ایران رشد نمی‌کند؟
سخن پایانی
کارشناسان بر این باور هستند که سیاست‌گذاران کلان اقتصادی باید توسط مدیریتی صحیح بتوانند سرمایه‌گذاری در بخش انرژی را گسترش دهند. باوجود اینکه کشور ایران، هم از لحاظ مواد اولیه، منابع و هم از لحاظ آب‌وهوایی موقعیت خوبی برای تولید انرژی‌های مختلف نفت، گاز و انرژی‌های تجدیدپذیر دارد، اما سال‌ها است که با ناترازی عرضه و تقاضا در حوزه انرژی روبه‌رو شده است. به عقیده کارشناسان، تنها در استان سیستان‌وبلوچستان، می‌توان توسعه عظیمی در بخش انرژی‌های تجدیدپذیر ایجاد کرد، به‌صورتی که علاوه بر مصرف داخلی بتوان نیاز کشورهای همسایه را هم برآورده کرد.