روایتی از حوادث مرگبار بر اثر رخنه 8 ساله در «سازمان هواشناسی»

به گزارش مشرق، "پیش‌بینی‌های هواشناسی" نقش کلیدی و حیاتی در بسیاری از حوزه‌ها از جمله در حمل‌ونقل هوایی، جاده‌ای، دریایی و کشاورزی کشور دارد و در صورت صحت و دقت این پیش‌بینی‌ها و ارائه به‌موقع آنها، می‌توان از بروز بسیاری از حوادث، سوانح و خسارات جانی و مالی جلوگیری کرد.

اما در وقوع بسیاری از حوادث و سوانح مرگبار جاده‌ای و هوایی یا در تحمیل خسارات سنگین به کشاورزان کشور، پای عدم صحت و دقت پیش‌بینی‌های سازمان هواشناسی درمیان است که نمونه بارز آن را در سقوط هواپیمای ATR شاهد بودیم که در آن حادثه تلخ و دلخراش، حدود 70 نفر از هموطنان جان خود را از دست دادند.

طی سالیان اخیر نیز سازمان هواشناسی کشورمان، هوای خوش و آفتابی نداشته و برخی سوء‌مدیریت‌ها به‌ویژه در دوره وزارت "عباس آخوندی" در وزارت راه، روزهای بدی را برای سازمان هواشناسی رقم زده است و پیش‌بینی‌های این سازمان که می‌توانسته نقش کلیدی در جلوگیری از بروز برخی سوانح، سیل‌ها، تصادفات و... داشته باشد، بخشی از آن توام با صحت، دقت و ارائه به موقع نبوده است.

متاسفانه با وجود اینکه همه اذعان دارند که ریاست سازمان حساس و بسیار تخصصی مانند سازمان هواشناسی باید به فردی کاملا متخصص و بر اساس شایستگی‌های فردی و به‌دور از نگاه‌های سیاسی سپرده شود اما طی این سال‌ها، شاهد مواضع و اظهارات عجیب و قابل تامل سیاسی ریاست این سازمان و مدیران ارشد آن بودیم که حتی در برخی موارد، انتتشار فیلم‌هایی از اظهارات این افراد، ابهامات متعددی را درخصوص شایستگی و صلاحیت آنها ایجاد کرده است.

بر همین اساس، "استاد حسین اردکانی" پدر علم هواشناسی کشورمان که بیش از 60 سال در حوزه هواشناسی، سابقه کار مدیریتی، تدریس و فعالیت شبانه‌روزی دارد با مشاهد اتفاقات ناگوار این سال‌ها در بدنه مدیریت ارشد سازمان هواشناسی، آمادگی خود را برای مناظره با مدیران سازمان هواشناسی کشور اعلام کرد اما با گذشت بیش از 14 روز از اعلام عمومی برای مناظره، مدیران سازمان هواشناسی حاضر به حضور در این مناظره و دفاع از عملکرد خود در این سازمان و پاسخ به اشکالات متعدد در پیش‌بینی‌های هواشناسی سالیان اخیر نشدند!

در پی عدم اجابت مدیران سازمان هواشناسی برای حضور در این مناظره، با هدف بررسی مشکلات و چالش‌های سازمان هواشناسی و ارائه راهکارهایی برای بهبود وضعیت فعلی این سازمان، نشستی را با حضور استاد حسین اردکانی؛ پدر علم هواشناسی کشور, دکتر محمدتقی زمانیان از اساتید برجسته هواشناسی کشور و عضو سابق کمیته مشترک علمی وابسته به برنامه و تغییر اقلیم جهان و مهندس "بهرام صناعی" رئیس وقت سازمان هواشناسی ترتیب دادیم.

در ادامه, مشروح این گفت‌وگو تقدیم مخاطبان ارجمند تسنیم شده است:

 متاسفانه طی 8 سال اخیر، شاهد اتفاقات بسیار تلخی در مجموعه سازمان هواشناسی کشور و وضعیت نگرن‌کننده صحت و دقت پیش‌بینی‌های هواشناسی کشور بوده‌ایم؛ در عین حال در اتفاقات تلخی مانند سقوط هواپیمای ATR در منطقه دناکوه در بهمن 96 شاهد قصور و نقش سازمان هواشناسی در آن حادثه دلخراش بودیم که منجر به مرگ حدود 70 نفر از هموطنان شد؛ از سوی دیگر طی این سالها در بسیاری از حوادث جاده‌ای نیز پای پیش‌بینی‌های غیردقیق و ناصحیح هواشناسی کشور در میان بوده است؛ حال سؤال افکار عمومی و کارشناسان این حوزه این است که چرا و چطور سوءمدیریت در بدنه مدیران ارشد این سازمان، باعث این اتفاقات شده و چرا تا به امروز و با گذشت حدود 5 ماه از آغاز به کار دولت جدید، همچنان شاهد ادامه این روند پرهزینه و خسارت‌بار در سازمان هواشناسی کشور هستیم؟

استاد اردکانی: پیش از هر چیز باید عرض کنم که بسیار مشتاق بودم تا به دنبال انتشار دعوتنامه مناظره اینجانب, عزیزان مسئول در سازمان هواشناسی کشور هم در این جلسه حضور پیدا می‌کردند تا چالش‌های سازمان را با هم بررسی کنیم اما متاسفانه با وجود گذشت 2 هفته از انتشار عمومی دعوت به مناظره، پاسخی از مدیران سازمان دریافت نشد و متاسفانه آن‌ها حاضر به شرکت در مناظره نشدند.

در رابطه با ریشه‌یابی سوء عملکرد سازمان موضوعات زیادی وجود دارد که می‌خواهم آن‌ها را مطرح کنم؛ نخستین موضوع این است که نقشه راهی که سازمان برای رسیدن به اهداف خود ترسیم کرده، صحیح نیست و منجر به بدتر شدن شرایط شده است؛ به شخصه معتقدم که این نقشه‌راه باید تغییر کند و هدف‌گذاری‌های سازمان هواشناسی بازبینی شود.

تحول بزرگی باید در سازمان هواشناسی ایجاد شود؛ کسانی که واقعا دلسوز کشور هستند, به تعالی جایگاه علم هواشناسی کشور فکر می‌کنند و تخصص کافی را دارند، بمانند و سازمان باید از این افراد استفاده کند.

اما متاسفانه در حال حاضر از بودجه‌ای که در اختیار سازمان هواشناسی قرار گرفته است, تنها یک سوم آن در جای صحیح مصرف می‌شود که دلیل آن سوء‌مدیریتی است که در 8 سال اخیر در سازمان رخنه کرده است.

بخشی از این سوء‌مدیریت در به کارگیری از تخصص افراد است؛ توانمندی علمی افرادی که در بدنه سازمان هواشناسی کار می‌کنند، بسیار بالاست و بیشتر افراد دارای مدارج بالای علمی از مراکز معتبر هستند اما متاسفانه شاهد هستیم که از افرادی که دارای مدارک فوق لیسانس یا دکتری هستند, در حد یک اپراتور ساده استفاده می‌شود! بودجه زیادی صرف می‌شود و تخصص کافی نیز وجود دارد اما مدیریت درستی در این سازمان طی سالیان اخیر وجود نداشته است که بتواند استفاده صحیحی از بودجه و بدنه کارشناسی این سازمان داشته باشد.

به عنوان کسی که 64 سال سابقه مدیریتی و تدریس در زمینه هواشناسی کشورمان را دارم, معتقدم سازمان هواشناسی جایگاه بسیار بالایی دارد و در گذشته که قرار بود این سازمان با سازمان هواپیمایی کشوری ادغام شود، بنده حداقل 7 جلسه در مجلس از سازمان هواشناسی برای جلوگیری از ادغام دفاع کردم و تلاش کردم که این سازمان علمی و تحقیقاتی در یک سازمان عملیاتی (سازمان هواپیمایی) ادغام نشود؛ در زمان دولت احمدی‌نژاد هم بحث ادغام سازمان هواشناسی با محیط زیست مطرح شد که باز هم تلاش‌های همه کسانی که ارزش واقعی این سازمان را می‌دانستند مانع از این اتفاق شد.

معتقدم که جایگاه سازمان هواشناسی باید خیلی بالاتر از چیزی که الان در آن قرار دارد، باشد؛ پیشنهادهایی را نیز برای اصلاح رویه سازمان هواشناسی به کمک "دکتر زمانیان" تدوین کردیم اما متاسفانه تیم مدیریتی مستقر در سازمان طی این سال‌ها به این پیشنهادات، هیچ توجهی نداشتند؛ در حال حاضر قصور زیادی را در سازمان هواشناسی می‌بینم و قلبا خواستار این هستم که این روند اصلاح شود, روند کنونی سازمان هواشناسی بسیار به ضرر کشور است و بودجه صرف شده برای سازمان هدفمند خرج نمی‌شود که منجر به اتفاقات تلخی در کشورمان شده است.

طی این سال‌ها شاهد اتفاقات زیادی در حوزه سوانح هوایی، دریایی، جاده‌ای، لطمه به محصولات کشاورزی و... بوده‌ایم؛ پیش‌بینی‌های غیردقیق یا ناصحیح هواشناسی در این موضوعات چه میزان موثر بوده است؟

استاد اردکانی: بنده در سازمان هواپیمایی کشوری هم مشغول به تدریس هستم و اطلاع دارم که در 10 سال گذشته بیش از 1000 پرواز در فرودگاه‌های کشور پس از نزدیک شدن به فرودگاه مقصد، نتوانسته فرود بیاید که دلیل آن عدم توانایی سازمان هواشناسی در پیش‌بینی دید خلبان بوده است البته لازم به ذکر است که سازمان هواپیمایی کشوری نیز در این مورد بی‌تقصیر نیست؛ در نتیجه این ضعف‌ها, هواپیما بارها در اطراف فرودگاه مقصد شروع به دور زدن می‌کند اما نهایتا موفق به فرود نمی‌شود و مجددا به مبدا باز می‌گردد! که این اتفاق خسارات مالی و تهدید امنیت مسافران را به دنبال دارد.

در حادثه سقوط هواپیما ATR در زاگرس، اطلاعات نادرست هواشناسی نیز دخیل بوده است و این حادثه نیاز به بررسی مجدد دارد؛ در مناطق کوهستانی، نقش سازمان هواشناسی بسیار مهم است و سازمان باید قبل از پرواز هشدارهای لازم را به خلبان می‌داد؛ اگر هواشناسی اطلاعات درستی درباره یخبندان و تلاتم‌های جوی در منطقه کوهستانی به خلبان ارائه می‌داد، ممکن بود از وقوع این حادثه مرگبار و بسیار تلخ، جلوگیری می‌شد.

مناطق کوهستانی باید بررسی و مدل‌سازی شود؛ 2 سال پیش برای وزیر محترم راه و شهرسازی نامه‌ای نوشتم و برای مدل‌سازی در مناطق کوهستانی هشدار دادم و وزیر نیز نامه را به رئیس سازمان هواشناسی ارجاع داد اما رئیس سازمان هواشناسی در این زمینه اقدامی نکرد! در سال 1397 برف سنگینی در تهران بارید که باعث تعطیل شدن فرودگاه امام خمینی و تعطیل شدن صدها پرواز شد که نتیجه آن عصبانیت و کلافگی مردم و تحمیل خسارات زیاد به کشور شد؛ این اتفاق در حالی افتاد که وقوع این برف از یک هفته قبل قابل پیش‌بینی بود.

نقش سازمان هواشناسی در پروازها بسیار مهم است؛ به عنوان مثال در فرودگاه امام، 400 متر دید داریم و پیش‌بینی‌ها باید به قدری دقیق باشد که خلبان بتواند با 450 متر دید، هواپیما را بنشاند و از اطلاعاتی که دریافت می‌کند، اطمینان کامل داشته باشد؛ متاسفانه در 8 سال گذشته به نقش تعیین‌کننده هواشناسی در موضوع هوانوردی توجهی نشده است.

مورد دیگر، نقش سازمان هواشناسی در پیش‌بینی حوادث جاده‌ای است؛ پیش‌بینی‌های سازمان هواشناسی در ایجاد مه یا باد و بوران ناگهانی می‌تواند در کاهش آمار تصادفات جاده‌ای به‌ویژه در جاده‌های سطح کشور، بسیار تعیین‌کننده باشد؛ تمام پیش‌بینی‌ها در جاده‌های ما باید توسط سازمان هواشناسی انجام شود و در هر خطری که در جاده‌ها ایجاد می‌شود اعم از یخبندان‌های شدید, برف شدید و... پای سازمان هواشناسی نیز در میان است.

نقش پیش‌بینی‌های سازمان در جلوگیری از خسارات کشاورزی نیز بسیار حائز اهمیت است؛ در سرمای سخت سال‌های 1386, 1395و 1396 یخبندان شدید در کشور سبب نابودی محصولات کشاورزی و تحمیل خسارات فراوان به کشاورزان شد؛ این اتفاق در حالی رخ داد که امکان پیش‌بینی موج سرما امکان‌پذیر بود و اگر پیش‌بینی‌ها به درستی انجام و هشدار داده می‌شد, از تحمیل آن خسارت‌های هنگفت به اقتصاد کشور و کشاورزان زحمت‌کش جلوگیری می‌شد.

دلیل این مشکلات در پیش‌بینی رخدادها, بی‌دقتی و مدیریت ضعیف در مجموعه سازمان هواشناسی است؛ ما در حال حاضر بهترین اطلاعات و داده‌ها را از سراسر جهان در اختیار داریم اما از این داده‌ها به درستی استفاده نمی‌کنیم و تحلیلی درستی از داده‌ها نداریم.

در مورد سیل کرمان نیز یکی از کارشناسان خانم در هواشناسی استان از یک هفته قبل اعلام هشدار قرمز کرده بود و به مردم و سازمان هواشناسی هشدار داده بود اما سازمان هواشناسی به‌جای توجه به این هشدارها, این خانم متخصص را توبیخ کرد! و هشدار قرمز را 48 ساعت قبل از وقوع حادثه اعلام کرد که از این طریق، خسارات زیادی به مردم عزیز استان کرمان وارد شد؛ در سیل سال 1398 نیز امکان جلوگیری از سیل با پیش‌بینی به‌موقع و در نظر گرفتن تمهیدات لازم ممکن بود.

در حوادث مختلفی که عدم پیش‌بینی صحیح سازمان هواشناسی باعث وارد شدن خسارات به کشاورزان و سایر بخش‌ها شده است, مسئولان سازمان هواشناسی دلیل این اتفاقات را عدم تجهیز سازمان به تجهیرات روز دنیا عنوان کرده‌اند؛ چنین بهانه‌ای تا چه حد در پیش‌بینی‌ها نقش دارد؟

استاد اردکانی: طبیعتاً تجهیزات در انجام پیش‌بینی‌ها، بی‌تاثیر نیستند اما نمی‌توان تمام کاستی‌ها را گردن تجهیزات انداخت! متاسفانه مسئولان ما یاد گرفته‌اند که تمامی تقصیرها را گردن تجهیزات بیاندازند در حالی که این پیش‌بینی‌های هواشناسی با استفاده از همین داده‌های موجود و بدون نیاز به تجهیزات خاص نیز امکان‌پذیر است.

بنده به کمک همین داده‌ها و بدون استفاده از تجهیزات به طور مداوم شرایط جوی را پیش‌بینی و رصد می‌کنم؛ سؤال این است که سازمان هواشناسی با این کادر جوان و بودجه کلانی که در اختیار دارد، چگونه نمی‌تواند این پیش‌بینی‌ها را به صورت صحیح انجام دهد؟!

این تحلیل‌ها نیاز به تجهیزات خاصی ندارد و فقط مدیریت و تخصص لازم است تا همه این اشکالات در مجموعه سازمان هواشناسی رفع شود؛ اگر ما مدیر دلسوز و متخصص داشته باشیم، جایگاه اصلی سازمان هواشناسی در کشور مشخص می‌شود و از تحمیل خسارات به کشور جلوگیری خواهد شد.

 طی سالیان گذشته، هیچ اقدامی در راستای برخورد یا اصلاح رویه‌های ناصحیح در سازمان هواشناسی کشوری صورت نگرفته است و هر ساله شاهد تکرار این اشتباهات و سوء‌مدیریت‌ها بوده‌ایم؛ با توجه به مواردی که به آنها اشاره شد، آیا مرجعی بالادستی برای احصای این اشتباهات و رویه‌های غلط و خطرساز در مجموعه وزارت راه و ارائه گزارش به مسؤلان بالادستی سازمان هواشناسی وجود داشته است؟

مهندس صناعی: جایگاه قانونی برای نظارت بر عملکرد سازمان هواشناسی در قوانین کشور پیش‌بینی شده است و"شورای عالی هواشناسی کشور" متشکل از چند وزارتخانه، مسئول انجام این کار هستند اما مشکل اینجاست که این مهم تنها در قانون آمده است و عملاً در 40 سال گذشته و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، این شورا یک بار هم تشکیل جلسه نداده است!

نهاد نظارتی دیگر هم سازمان بازرسی کل کشور است که بر اساس گزارشاتی که از تخلفات دریافت می‌کند، گاهی به این موضوعات ورود می‌کند اما این رسیدگی‌ها، جزئی و تنها برای تهیه گزارش برای وزرا و مقامات بالاتر است؛ متاسفانه این خلاء نظارتی در کشور و در سازمان هواشناسی وجود دارد و علی‌رغم پیش‌بینی نهاد ناظر بر عملکرد سازمان هواشناسی, اقدامی در این جهت صورت نگرفته است.

متاسفانه در گزارش سوانح به مقامات بالاتر و نظارت بر عملکرد سازمان هواشناسی ضعف داریم؛ به عنوان مثال در "تصادف زنجیره‌ای بهبهان" که عدم پیش‌بینی و هشدار سازمان هواشناسی در این موضوع نقش داشت, جایگاه ناظری برای بررسی زوایای مختلف حادثه و معرفی مسؤلان مقصر در این حادثه وجود نداشت و از سازمان هواشناسی بازخواست نشد! در این حادثه، ایجاد "مه" در منطقه حادثه به‌راحتی قابل پیش‌بینی بود و اگر هشدارها داده می‌شد و صرفاً جاده برای چند ساعت بسته می‌شد, جلوی بروز این فاجعه جاده‌ای گرفته می‌شد.

هدف از تشکیل سازمان‌های هواشناسی در دنیا کمک به ایمنی حمل و نقل هوایی، زمینی و دریایی است اما در حال حاضر این وظایف در سازمان هواشناسی کشور ما به درستی انجام نمی‌شود؛ طی سالیان اخیر کیفیت خدمات در سازمان‌های هواشناسی در جهان همواره با پیشرفت همراه بوده است و پیش‌بینی‌ها به طور مداوم دقیق‌تر شده‌اند اما در کشور ما این روند نسبت به 40 ساله گذشته هیچ روند مثبتی نداشته و حتی کیفیت خدمات هواشناسی کاهش داشته است.

در زمان مدیریت بنده در سازمان هواشناسی به دنبال افزایش خدمات بودیم و حتی در گردنه‌های برف‌گیر و خطرساز کشور، سامانه جامعی به کمک راهداری در قالب 80 ایستگاه در گردنه‌های پرخطر ایجاد کردیم؛ اطلاعات از این ایستگاه‌ها به صورت آنلاین به مرکز هواشناسی مخابره می‌شد و وضعیت دید, بخبندان, بارش و... اندازگیری و لحظه به لحظه گزارش می‌شد؛ متاسفانه از سال 1392 و شروع مدیریت جدید سازمان به جای اینکه این خدمات و تعداد این ایستگاه‌ها افزایش پیدا کند, تعداد زیادی از این ایستگاه‌ها تعطیل و غیرقابل استفاده شده است.

سازمان هواشناسی باید پاسخگو باشد که چرا این ایستگاه‌ها تعطیل شده است؟ چرا از رادار هواشناسی به درستی استفاده نمی‌شود؟ چرا از اطلاعات به درستی استفاده نمی‌شود و چرا این امکانات توسعه پیدا نکرده است؟ یک سایت هواشناسی در سال، هزینه زیادی برای نگهداری دارد و عدم استفاده از آن‌ها سبب هدررفت سرمایه کشور می‌شود.