روایت بحران در ایران بسیار ضعیف است

مترجم کتاب «بحران روایت بحران» معتقد است که با وجود اینکه در ایران بحران‌های زیادی داشته‌ایم اما مسئله روایت درست بحران را هیچ‌وقت جدی نگرفته‌ایم و ژانر مغفولی در ادبیات ایران است.

محمدحسام حاجی فرج‌اله، مترجم کتاب «بحران روایت بحران» در گفت‌وگو با خبرنگار مهر درباره اینکه چرا بحران‌ها باید روایت شوند؟ گفت: مسئله این است که بعد از هر بحران، خلاء ارتباطی و معنایی و سردرگمی‌ای در فضای جامعه بحران‌زده به وجود می‌آید که این فضا مستعد انتشار اخبار جعلی و دروغین می‌شود. در این اخبار ممکن است وضعیت پیش‌آمده بزرگ‌نمایی یا کوچک‌نمایی شود. مهم‌ترین آفت این مسئله، تأثیری است که بر تصمیم‌های مدیران مسئول می‌گذارد. مثلا در منطقه‌ای سیل آمده و خبر پخش می‌شود که فلان کالا کم است. مدیران یا مردم طبق این خبری که صحتش ثابت نشده است، سعی می‌کنند آن کالا را تأمین کنند و بر این اساس، مشکلات دیگری ممکن است رخ دهد. بنابراین بحران‌ها باید روایت شوند تا تصویری که از جامعه بحران‌زده مخابره می‌شود، تصویری نزدیک به واقعیت باشد تا تصمیم‌های درستی برای حل آن بحران گرفته شود.

او درخصوص افرادی که می‌توانند راویان بحران باشند، توضیح داد: روایت بحران امری تخصصی و مهارتی است و با آموزش اصول آن هر کسی می‌تواند آن مهارت را کسب کند و این کار را انجام دهد. بنابراین هر کسی نمی‌تواند گوشی همراه دست بگیرد و برود بحران را روایت کند؛ به‌خصوص روایت مهمی مثل امر بحران که هر خبری می‌تواند یک موجی در آن راه بیندازد. رسالت این کتاب همین است که نحوه روایت را به‌درستی به مخاطبان آموزش دهد تا بحران به‌طور مناسب بازنمایی شود.

این مترجم درباره جامع‌بودن کتاب «بحران روایت بحران» از نظر موضوعی که بر آن دست گذاشته است، بیان کرد: این کتاب به گفته نویسندگانش حاصل سی سال تلاش و دانش‌پژوهی است. دو استاد ارتباطاتی که طی این سال‌ها بر موضوع چگونگی و چیستی بحران تمرکز کرده‌اند، روایت بحران را صورت‌بندی کرده و مشخص کرده‌اند که این مسئله می‌تواند چقدر پیچیده و چندلایه باشد به‌طوری که وجوه مختلفش به دانش‌های گوناگونی نیاز پیدا می‌کند و امری میان‌رشته‌ای است. جامعه‌شناسی، مردم‌شناسی، روایت‌شناسی و حتی دانش جغرافی هم به روایت درست بحران کمک می‌کند. این مسئله، امر روایت بحران را پیچیده کرده است و با توجه به سابقه نویسندگانش، به نظر من کتاب جامعی است.

حاجی‌فرج‌اله، این کتاب را اثری کاربردی برای دانشجویان رشته‌های مرتبط دانست و درباره تدریس آن گفت: از آنجایی که نویسندگان کتاب، استاد دانشگاه بوده‌اند و برای نوشتن اثر به‌صورت روشمند تحقیق کرده‌اند می‌توان گفت این کتاب مبنای دانشگاهی دارد؛ ولی از آن دست کتاب‌های دانشگاهی و آموزشی است که برای عموم هم مناسب و خوش‌خوان است؛ به این دلیل کتاب می‌تواند به‌طور ویژه برای دانشجویان روزنامه‌نگاری و خبرنگاری و خبرنگاران میدانی بسیار بااهمیت و مفید باشد.

او در پاسخ به این سؤال که «در ایران، این مسئله بحران روایت بحران چقدر جدی است؟ و چه شد که این کتاب را ترجمه کردید؟» بیان کرد: ما دو گزاره را باید در نظر داشته باشیم. یکی اینکه در جهان و ادبیات آن، ژانر مهمی داریم با عنوان «وقایع‌نگاری بحران»: چه در داستان و چه ناداستان. این مسئله بسیار جدی است و هر بحرانی که رخ می‌دهد، کارگروه‌های تخصصی پای کار می‌آیند و سایت می‌زنند و با برچسب‌های مناسب روایت بحران را انجام می‌دهند. بنابراین این ژانر در جهان، ژانری کارشده و جدی است. گزاره دوم این است که با بررسی دم‌دستی هم می‌توانیم به این نتیجه برسیم که در کشور ما تقریبا بحرانی نیست که آن را از سر نگذرانده باشیم: چه طبیعی و چه انسانی. پس ژانر وقایع‌نگاری بحران اهمیت جهانی دارد و ایران نیز کشور بحران‌خیزی است و تجارب متفاوتی در این‌باره داشته‌ایم. جمع‌بندی ما این شد که با وجود اینکه در کشورمان بحران‌های زیادی داشته‌ایم اما مسئله روایت درست بحران را هیچ‌وقت جدی نگرفته‌ایم و ژانر مغفولی در ادبیات ایران است.

این مترجم افزود: با توجه به نکاتی که ذکر شد و خلائی که هست، ما در مؤسسه مدرسه نوشتن، تصمیم گرفتیم موجی در ادبیات ایران راه بیندازیم و رسته‌ای ایجاد کنیم با عنوان «روایت بحران». کتاب «بحران روایت بحران» اولین کتاب این رسته است. دو کتاب دیگر هم آماده کرده‌ایم؛ یکی کتاب «سیل‌یاری» نوشته میثم امیری که تک‌نگاری‌ای از سیل سال 98 خوزستان است و کتاب سوم نیز مجموعه‌ای از روایت‌های بحران در ایران است و نویسندگان خوبی داشته و دبیری آن را هم خودم برعهده داشته‌ام.