ساختن فیلم یا نوشتن رمان درباره امام خمینی (ره) سخت است

بهروز افخمی در جلسه نقد کتاب «روح الله» گفت: ساختن فیلم یا نوشتن رمان درباره امام (ره) کار سختی است؛ اما در کتاب «روح‌الله» ما جهت‌گیری‌های درست، مستند، معتبر و خیال‌انگیز می‌بینیم.

به گزارش خبرگزاری مهر، کتاب «روح‌الله»؛ روایت مستند زندگی امام خمینی (ره) همزمان با آغاز چهل‌وچهارمین دهه فجر انقلاب اسلامی در فروشگاه کتاب به‌نشر با حضور بهروز افخمی (منتقد)، محمد رودگر (پژوهشگر)، محمدقائم خانی (دبیر نشست) و هادی حکیمیان (نویسنده اثر) نقدوبررسی شد.

حکیمیان درباره ایده‌یابی و روند نوشتن این اثر گفت: چندین سال قبل داشتم برای خودم درباره امام مطالعه می‌کردم که دیدم ایشان چقدر قبل از دهه 40 فعالیت سیاسی داشته‌اند؛ اما ما عمدتاً امام را از سال 42 می‌شناسیم و همه‌جا این شخصیت طوری معرفی شده که انگار کار سیاسی خود را از سال 42 شروع کرده است. در ذهن من نیز این بود که فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی ایشان از همان سال شروع شده است؛ اما در اسناد دیدم که امام خمینی در دهه 20 و 30 هم فعالیت سیاسی داشته است. می‌خواستم در این‌باره مقاله‌ای بنویسم که دیدم حجم آن زیاد شد و درنهایت تصمیم گرفتم که به کتاب تبدیلش کنم. تصمیم گرفتم کتابی درباره فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی امام از دوران جوانی که مصادف با دوران رضاشاه بود تا سال 41 که بحث لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی مطرح شد، بنویسم؛ ولی بعدها این کار به سفارش انتشارات شهرستان ادب تبدیل شد به یک اثر داستانی که کل زندگی امام را پوشش می‌دهد.

حکیمیان درباره نوع زندگینامه‌نویسی و جزئیات این کتاب این‌طور توضیح داد: در مقدمه کتاب گفته‌ام که در این اثر صرفاً به رخدادها و حوادثی که در شکل‌گیری شخصیت امام مؤثر بوده‌اند پرداخته‌ام. علاوه‌بر آنها، انقلاب اسلامی و اندیشه‌های امام هم برایم مهم بود. به این دلیل می‌بینیم که در این کتاب به زندگی شخصی ایشان نپرداخته‌ام و حتی نگفته‌ام چند فرزند داشته‌اند. این کتاب می‌خواهد به چند سوال اساسی پاسخ دهد: اینکه چه لزومی داشت در ایران انقلاب شود؟ چه دلیلی داشت که این انقلاب مذهبی باشد؟ و همچنین بحث غرب‌ستیزی و آمریکاستیزی که یکی از مؤلفه‌های انقلاب اسلامی است. می‌گفتند غرب‌ستیزی در اندیشه‌های امام نبوده است؛ اما امام خمینی در سخنرانی‌هایش بیشتر از اینکه به شاه حمله کند به آمریکا حمله می‌کند؛ یعنی ذهنیت آمریکاستیزی از همان ابتدا در ماهیت انقلاب اسلامی بوده است. برای مثال در این کتاب با جزئیات به موضوع انقلاب سفید پرداخته‌ام که نه تنها جریان مذهبی و ملی‌گراها که حتی چپ‌ها هم این حرف‌های شاه را درباره انقلاب سفید جدی نمی‌گرفتند؛ چون اساساً کلیت این ماجرا فکر شاه نبوده و برنامه‌هایی از سوی آمریکا بوده است.

این نویسنده افزود: به طور شخصی اجازه نداشتم که درباره شخصیت امام تخیل کنم. در کشور ما هنوز انسان‌های زیادی هستند که از نزدیک ایشان را دیده‌اند و طبیعتاً کار نوشتن درباره این شخصیت را سخت می‌کند. در این داستان در حد دو سه مورد و خیلی کوتاه تخیل داشته و عمدتاً نقل‌قول‌ها را هم دقیقاً بر اساس اسناد و مدارک موجود آورده‌ام. همچنین در این کتاب برخی اسناد وجود دارند که برای اولین‌بار منتشر شده‌اند.

این اثر می‌تواند مرجع داستان‌نویسان و فیلم‌سازان قرار بگیرد

بهروز افخمی درباره کم بودن روایت‌های موجود درباره امام و لزوم انتشار کتاب‌هایی مانند «روح‌الله» گفت: ساختن فیلم یا نوشتن رمان درباره امام کار سختی است و وقتی شروع می‌کنید باید بدانید که آن اثر ممکن است توقیف شود یا مدت‌ها در حبس باقی بماند. علتش توان امام برای برپا کردن شورش است که هنوز باقی و زنده است. من درباره زندگی امام خمینی (ره) می‌خواستم فیلمی بسازم؛ اما به دلایلی نشد. کتاب «روح‌الله» اثر آقای حکیمیان از این نظر که از نظارت یا دخالت به دور مانده است، کار ارزشمند و درخشانی است. این اثر می‌تواند برای من منبع ساخت تعدادی فیلم شود. در این کتاب، جهت‌گیری‌های درست، مستند، معتبر و خیال‌انگیز وجود دارد. ذهنی خلاق این را نوشته است و می‌تواند مرجع کسانی قرار بگیرد که می‌خواهند درباره امام خمینی (ره) کارهای داستانی کوتاه و بلندی به صورت فیلم یا رمان تولید کنند.

این کارگردان و منتقد به ماهیت داستانی اثر اشاره کرد و افزود: فکر می‌کنم این کتاب علاوه‌بر اینکه معتبر و مستند است داستانی نیز است؛ یعنی با تخیل و خلاقیت رمان‌نویس نوشته شده است. داستان‌نویس کسی است که صحنه‌ها را می‌بیند و سعی می‌کند شما را هم وادار کند به شنیدن و دیدن. نکته مهم در این شیوه نوشتن یعنی متخیل و خلاقانه نوشتن این است که امکان غرق شدن مخاطب را در فضای داستان فراهم می‌کند تا خواننده برداشت خود را داشته باشد. چه در نقد ادبی و چه سینمایی وقتی به کارهایی می‌رسیم که حق داستان‌نویسی را ادا کرده‌اند متوجه می‌شویم که تحلیل به تفسیر به رأی و دلبخواهی تبدیل می‌شود و نمی‌توان به آسانی چنین آثاری را تحلیل کرد.

چرا نمی‌توانیم درباره شخصیت امام (ره) به راحتی حرف بزنیم؟

محمد رودگر نیز به عنوان منتقد ضمن اشاره به شجاعت و شهامت نویسنده در دنبال کردن چنین سوژه‌ای گفت: هنرمند اگر واقعاً بخواهد کار هنری انجام دهد و عزمش را جزم کرده و کاربلد و درس‌خوانده هم باشد، کسی نمی‌تواند جلویش را بگیرد. به نظرم رقابت‌های سیاسی و محدودیت‌ها و سانسور باعث می‌شوند که هنرمند چندلایه‌پذیر شود و به سراغ کارهای ارزشمندتر برود؛ اما مشکل اصلی جای دیگری است. انقلابی بر محوریت یک شخص صورت گرفته است و اگر امام خمینی نبود این انقلاب نبود. این شخص در ارکان این مملکت تأثیر گذاشته است. این مسئله انکارناپذیر است؛ اما چرا نمی‌توانیم درباره این شخصیت حرف بزنیم؟ اگر جای دیگری بود درباره کوچک‌ترین اتفاقات تاریخی و سیاسی و خرده‌شخصیت‌ها و حتی خرده‌تیپ‌ها چه فیلم‌ها و رمان‌هایی ساخته نمی‌شد. چرا اینجا نمی‌توانیم؟ حقیقت این است که اتفاقاتی بعد از انقلاب 57 رخ داد که همین‌طور از ایده‌ها و آرمان‌های انقلاب - که به نظر بعضی‌ها بلندپروازانه بود - فاصله گرفتیم و رجوع دوباره به آن آرمان‌ها از نظر برخی‌ها ممکن است مشکل ایجاد کند. جنگ، جنگ روایت‌هاست. روایتی که من می‌خواهم ارائه بدهم ممکن است با روایتی که روی میز برخی‌هاست متفاوت باشد.

وی در پایان صحبت خود درباره ادعای نویسنده کتاب «روح‌الله» افزود: ادعای آقای حکیمیان در این اثر این است که نمی‌خواهد رمان صفر بنویسد یا کار تاریخی ارائه دهد؛ چون کتاب‌های دیگری در این زمینه نوشته شده‌اند. این نویسنده می‌خواهد روایتی را از خود ارائه دهد و می‌خواهد به مسئله «روایت» ارج دهد.