سازناکوک قفقاز؛ قره‌باغ میدان رویارویی شرق و غرب / پلن روسیه، ایران را رویاروی ترکیه و آذربایجان قرار داد؟

به گزارش اقتصادنیوز، مدتهاست که ناظران می گویند همگرایی راه برقراری صلح و ثبات در قفقاز جنوبی است. از زمان فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی که منجر به تجزیه منطقه و ظهور سه کشور مستقل شد، ابتکارات مختلفی در این راستا اجرایی شده است. این ابتکارات اساساً با لحاظ کردن فعل و انفعال های سه کشور محلی (ارمنستان، آذربایجان و گرجستان)، کشورهای همسایه (روسیه، ایران و ترکیه) و حتی قدرت‌های غیرمنطقه‌ای (اتحادیه اروپا و ایالات متحده) تنظیم و تعریف شده است. مناقشه ارضی بین ارمنستان و آذربایجان، در ارتباط با منطقه قره باغ آذربایجان و مناطق اطراف مانع مهمی برای تحقق چنین پروژه‌هایی بود. آذربایجان اعلام کرده تا زمانی که ارمنستان کنترل غیرقانونی سرزمین های آذربایجان را حفظ کند، مشارکت در سکوهای منطقه ای با ایروان امکان پذیر نیست. این چشم انداز منطقه ای در سال های 2020 و 2023 تغییر کرد.

چرای پیچیدگی معادلات قفقاز

مدرن دیپلماسی با انتشار یادداشتی در این باره نوشت: آذربایجان از طریق جنگ 44 روزه (27 سپتامبر - 10 نوامبر 2020) و عملیاتی در سپتامبر 2023، به حضور ارمنستان در سرزمین های خود پایان داد. این تحول فصل جدیدی در سیاست منطقه ای گشود و فرصت های تاریخی را برای صلح، ثبات و یکپارچگی منطقه ای ارائه کرد. الهام علی اف، رئیس جمهور آذربایجان، یکی از مدافعان برجسته همکاری های منطقه ای، در سخنرانی خود پس از این موفقیت نظامی بر این موضع تاکید کرد و گفت «ما پیشنهاد می کنیم که آینده کشورهای قفقاز جنوبی بر اساس صلح، آرامش و توسعه باشد. دور نیست روزی که آذربایجان و ارمنستان مسائل بین خود را حل و فصل کنند، معاهده صلح امضا و کشورهای قفقاز جنوبی همکاری در آینده و در قالب سه جانبه را آغاز کنند». پایان حضور ارمنستان در قره باغ آذربایجان فرصت هایی را برای ادغام در مسیرهای دیگر را هموار کرد. پلتفرم همکاری بر اساس پیشنهادهای دهه های گذشته و ایجاد اتحاد سه کشور قفقاز جنوبی با روسیه، ایران و ترکیه در قالب 3+3 ارائه شد. آذربایجان نیز به عنوان حامی قدرتمند این ابتکار عمل ظاهر شد. در دسامبر 2020، روسای جمهور آذربایجان و ترکیه به طور مشترک فرمت 3+3 را پیشنهاد کردند. اگرچه پس از اولین نشست معاون وزرا در دسامبر 2021 مشارکت ها کاهش یافت، کشورهای شرکت کننده (به استثنای گرجستان) این گروه را در اکتبر 2023 و پس از پایان جنگ در قره باغ دوباره فعال کردند. این قالب با رویکرد آذربایجان برای پیگیری «راه‌حل‌های منطقه‌ای برای مشکلات منطقه‌ای» در چارچوب ژئوپلیتیک منطقه‌ای همسو است. قرار است نشست بعدی وزیران در این قالب در ماه های آینده در آنکارا، پایتخت ترکیه برگزار شود.

با این حال، امروزه هر دو ابتکار برای ادغام با چالش های جدیدی روبرو هستند که ظهور یک محیط همکاری صلح آمیز را در منطقه تهدید می کند. این چالش ها هم منشا داخلی دارند و هم بیرونی. مهمترین مانع بر سر راه ایجاد پلتفرم همکاری سه جانبه با مشارکت سه کشور قفقاز جنوبی فقدان معاهده صلح بین ارمنستان و آذربایجان است. دو کشور تاکنون نتوانسته‌اند درباره معاهده‌ای که برای عادی‌سازی روابط آنها حیاتی است، مذاکره کنند. طرح ادعاهای ارضی در قانون اساسی ارمنستان علیه آذربایجان و ترکیه از سوی آذربایجان به عنوان یک تهدید پنهان تلقی می شود. در نتیجه، باکو امضای معاهده صلح را مشروط به حذف این ادعاها کرده؛ گزاره ای ککه نیاز به تغییر قانون اساسی دارد. همزمان امتناع ارمنستان از همکاری در مورد این موضوع حیاتی عملاً این روند را متوقف کرده است. حتی اگر ارمنستان با تغییر قانون اساسی موافقت کند، بعید است که قبل از سال 2027 هم صدایی اتفاق بیفتد. بنابراین، قفقاز جنوبی بعید است که در این مدت شاهد تحقق یک پلت فرم همکاری سه جانبه باشد، اگرچه می توان گام های اولیه در این راستا برداشت. ایجاد یک پلت فرم مشاوره به عنوان یک گام اولیه قبل از راه اندازی یک چارچوب همکاری کامل عمل می کند.

قفقاز؛ کانون رقابت هاب پنهان

تهدیدهای خارجی برای یکپارچگی قفقاز جنوبی احتمالاً چالش برانگیزتر و بالقوه مخرب هستند. از لحاظ تاریخی، این منطقه در کانون رقابت‌های قدرت‌های بزرگ قرار داشته و امروزه این پویایی به دلیل تشدید رقابت‌ها و نزدیک شدن به آستانه یک جنگ جهانی، بارزتر شده است. در نتیجه، قدرت‌های بزرگ مشتاق تامین منافع خود در قفقاز جنوبی هستند و برنامه‌های خود را در روند صلح ارمنستان و آذربایجان و دیگر مسائل منطقه‌ای در اولویت قرار می‌دهند. تصمیم ارمنستان برای پیگیری روابط نزدیکتر با اتحادیه اروپا و ایالات متحده به قیمت روابطش با روسیه، متحد ایروان در سازمان پیمان امنیت جمعی - CSTO و اتحادیه اقتصادی اوراسیا - EAEU) یکی از تحولاتی است که به تنش در منطقه دامن می زند. مقامات آمریکایی آشکارا قصد خود را برای استفاده از مسیرهای حمل و نقل قفقاز جنوبی برای محدود کردن نفوذ ژئوپلیتیک روسیه و چین اعلام کرده اند. در این میان، روسیه و ایران قصد دارند نقش خود را در منطقه حفظ کنند هرچند دو بازیگر در ارتباط با مسائلی چون کریدور زنگزور با یکدیگر اختلاف نظر دارند.

تقابل قدرت های بزرگ بر سر قفقاز جنوبی و سیاست های مربوطه آنها در قبال این منطقه، شرایطی را ایجاد کرده که الهام علی اف، رئیس جمهور آذربایجان، آن را «خطوط ژئوپلیتیکی تقسیم کننده» نامیده است. متأسفانه، امروز قفقاز جنوبی شبیه یک منطقه منسجم به معنای سنتی نیست. بلکه به عنوان یک آتشفشان خاموش به نظر می رسد که می تواند ناگهان فوران کند. افزایش تدارکات نظامی از فرانسه، هند و ایران به ارمنستان به این تنش ها کمک کرده است. به ویژه، فرانسه به دنبال تقویت حضور نظامی و سیاسی خود در ارمنستان، متحد سنتی روسیه، به عنوان اقدامی تلافی جویانه علیه مسکو در پاسخ به سیاست های ضد فرانسوی روسیه در آفریقا و جاهای دیگر است. در این شرایط، چشم انداز ابتکارات ادغام منطقه ای حداقل است. تأخیر مداوم در مذاکرات پیمان صلح ارمنستان و آذربایجان، که ناشی از ادعاهای ارضی در قانون اساسی ارمنستان است، همچنان مانعی است در مسیر پیشرفت ها. علاوه بر این، رقابت‌های ژئوپلیتیک خارجی که تنش‌ها را تشدید می‌کند، تلاش‌های ادغام گسترده‌تر را تضعیف می نماید. همانطور که الهام علی اف تأکید کرد، چشم انداز صلح آمیز و مرفه قفقاز جنوبی قابل دستیابی است، اما تحقق این چشم انداز مستلزم غلبه بر موانع داخلی و خارجی است. در حالی که پتانسیل ادغام منطقه ای وجود دارد، تأثیر متقابل اختلافات داخلی و تأثیرات خارجی به طور قابل توجهی مسیر آینده قفقاز جنوبی را شکل خواهد داد. ثبات منطقه همچنان نامطمئن است و مستلزم چشم پوشی کامل از ادعاهای ارضی علیه کشورهای همسایه و ناوبری دقیق در چشم انداز پیچیده ژئوپلیتیک آن است.

• تله ژئوپلتیکی روسیه برای ایران؟/ زنگزور؛ طعمه هم‌صدایی کرملین با آذربایجان و ترکیه
• یکه تازی علی اف در اوراسیا / پایان تراژدی آذربایجان و ارمنستان؟
• جنگ قره‌باغ؛ فصل تازه روابط آذربایجان و ترکیه / بازی علی‌اف با دو کارت آنکارا و مسکو
• زنگزور؛ کارت برنده باکو برای تغییر معادلات قفقاز؟/ معمای هم‌صدایی آمریکا و اروپا با آذربایجان

• اینستاگرم
• تلگرام
• ایکس
• لینکدین