سایه نظرات شخصی بر نفاست آثار / 159 بنای تاریخی مالکیت قطعی دارد

مدیرعامل صندوق احیا گفت: از 754 بنای تاریخی که این صندوق اذن واگذاری آنها را به بخش غیردولتی دارد، مالکیت قطعی 159 بنا محرز شده و عدم نفاست 269 بنای مصوب هیات وزیران نیز تایید شده است.

گروه فرهنگ_ خبرگزاری مهر؛ صندوق احیا و بهره‌برداری از بناهای تاریخی و فرهنگی به عنوان بازوی اجرایی وزارت میراث فرهنگی فعالیت خود را درحالی ادامه می‌دهد که به تازگی با تصویب اساسنامه جدید آن، موضوع توسعه صنایع دستی و فرش دستباف نیز به آن اضافه شده است. این بنا می‌بایست بتواند بناهایی که در مالکیت وزارت میراث فرهنگی هستند و جزو نفایس به حساب نمی‌آیند و قابلیت واگذاری را دارند، پس از تعیین کاربری مناسب در یک روال قانونی بناها را به مزایده گذاشته و با تأیید طرح مرمت به بخش غیردولتی واگذار کند. اتفاقی که بسیاری از کارشناسان براین باورند روند آن کند پیش می‌رود. اکنون 37 بنای تاریخی صندوق در حال بهره‌برداری است همچنین 67 بنای آن در فهرست بناهای آماده مزایده قرار گرفته و تا کنون 97 بنا نیز از آغاز شکل گیری آن واگذار شده است.

سید هادی میرزایی مدیرعامل صندوق توسعه صنایع دستی و فرش دستباف و احیا و بهره برداری از اماکن تاریخی و فرهنگی که از سال گذشته به جمع خانواده میراثی‌ها اضافه شده، در گفتگویی با خبرنگار مهر درباره مسائل مختلف صندوق توضیحاتی داد.

* شما از تدوین بانک جامع اطلاعاتی در صندوق خبر داده بودید این اقدام به کجا رسید و اینکه بالاخره صندوق چند بنای در اختیار برای واگذاری به بخش غیردولتی دارد؟

بانک اطلاعاتی را تحت عنوان لیست جامع صندوق اصلاح کردیم تا دیگر شاهد ادبیات تفکیکی نباشیم. بنابراین بانک جامعی از بناهایی که طی سلسله مراتب قانون و ضوابط مقرره به صندوق واگذار شده، تهیه و تدقیق شد. برخی از بناها در دو یا سه لیست متفاوت از واگذاری‌ها بود که هنگام تجمیع گفته می‌شد 800 بنا یا 700 یا 801 بنا در اختیار صندوق است. تعدادی بنا در این لیست‌ها مشترک بود. اگر بنایی در مصوبه هیأت وزیران بود و بعد به دستور رئیس وقت سازمان میراث فرهنگی اضافه شده بود صرفا در لیست هیأت وزیران قرار گرفت. همه اینها باید توسط صندوق به بخش غیردولتی واگذار می‌شدند اکنون می‌توان گفت از نظر قانونی برای واگذاری 754 بنا اذن قانونی داریم.

* هر چند می‌بایست بناها قبل از اینکه در فهرست بناهای در اختیار صندوق قرار گیرد، از نظر نفیس بودن پالایش می‌شدند اما گویا این اقدام به درستی انجام نمی‌گیرد بنابراین از این تعداد بنایی که در اختیار دارید چند بنا نفیس هستند؟

طبق دستور آقای طالبیان معاون میراث فرهنگی کشور و مذاکرات و مکاتباتی که داشتیم 269 بنای مصوب هیأت وزیران سیر مراحل عدم نفاست را طی کرده و نفیس نیستند. بخش دیگر بناهایی هستند که مصوبه کمیته نفایس ملی را دارند بنابراین آنها هم نفیس نیستند. تعدادی هم به صورت موردی مصوبه نفاست را گرفته اند. بخش بعدی هم بناهایی هستند که در دوره‌های قبل، رئیس وقت سازمان میراث فرهنگی اعلام کرده طبق اصل 83 قانون اساسی جزو نفایس هستند. مثل کاخ پادشاهان و یا بناهایی که به قبل از دوره سلجوقیان برمی‌گردد این بناها قابلیت واگذاری ندارند.

گاهی برای تعیین نفاست بناها، سلیقه شخصی اعمال می‌شود درصورتی که نمی‌توان براساس سلیقه افراد گفت که بنایی نفیس هست یا نه. اگر با این نگاه پیش برویم شاید باید گفت خیلی از بناها نفیس هستند. ما می‌گوئیم بنای فاخر با بنای نفیس متفاوت است. به عنوان مثال خانه تاریخی امام جمعه یک بنای فاخر است. این بنای فاخر نباید هر نوع کاربری داشته باشد. یا اینکه حمام شیخ بهایی چرا باید فروشگاه شود. آیا حمام شیخ بهایی نفیس است؟ اگر هست چرا بخشی از آن در اختیار شخص حقیقی است. برای اولین بار در تاریخ میراث فرهنگی یک حمام توسط میراث فرهنگی با همان کاربری حمام احیا شد. وظیفه ما نگاه اقتصادی صرف نیست. صندوق برای تعیین و اعطای مجوز کاربری مناسب در جهت حفاظت و احیای بناهای تاریخی تشکیل شده است. بنابراین باید از نظرات فردی و گروهی فاصله بگیریم و درباره آنها آئین‌نامه‌ای تدوین شود که ملاک عمل قرار گیرد. البته معتقدم که پیش نویس آن در سال 88 توسط صندوق به نمایندگی از وزارت میراث فرهنگی تنظیم شده است.

* چقدر نظرات شخصی خارج از صندوق درباره نفیس بودن آثار، روی واگذاری بناهای تاریخی سایه انداخته است؟

مهمترین دلیلی که شیب واگذاری بناهای تاریخی را از آذرماه به بعد کند کرده همین بحث است. مکلف هستم بنا به اذن واگذاری و تشخیصی که رئیس دستگاه در زمان وقت داده عمل کنم. اگر قانون را ملاک عمل قرار دهیم براساس قانون باید گفت که مسئولان و دستگاه‌ها اختیاراتی دارند. بنا به اصل استمرار تصمیم مسئولان، برخی از بناها به صندوق تفویض و واگذار شده است اگر قرار باشد هر بار هر مسئولی در جایگاه سیاست گذاری قرار گیرد و بخواهد تصمیمات قبلی را نقض کند؛ می‌شود همان اشکالی که در کشور وجود دارد. آن وقت می‌گوئیم چرا کارآمدی ما کاهش پیدا کرده است.

ما بر این اساس استدلال کردیم و به استناد آن به سمت واگذاری می‌رویم. ما تابع سیاست‌های معاونت میراث فرهنگی هستیم هیچ وقت نگفتیم به جای آنها تصمیم می‌گیریم. چون قائل به آن نیستیم. اگر یک دستگاه اجرایی مانند صندوق، تابع سیاست‌ها نباشد دچار هرج و مرج می‌شویم اما اگر قرار باشد دستگاه سیاست‌گذار بازوی اجرایی شود آن هم مشکل‌ساز است. امروز صندوق بنا به تکلیف و ماهیت قانونی، وظیفه تعیین و اعطای مجوز کاربری مناسب را دارد. اگر قرار باشد بخش دیگری از وزارتخانه هم همین کار را انجام دهد قاعدتا موازی کاری است. همین طور برعکس اگر ما به عنوان صندوق تعیین نفاست کنیم سیاست‌گذاری انجام داده‌ایم. درصورتی که صندوق حق ورود به این موضوع را ندارد. اما وقتی ما به عنوان دستگاه اجرایی مطالبه می‌کنیم سکوت معنی ندارد. باید بگویند چه بنایی نفیس هست و چه بنایی نیست.

* قبل از اینکه هربنایی به شما واگذار شود در واقع باید پالایش از این جهت که نفیس هست یا نیست انجام شده باشد اما چرا این اتفاق نیفتاده است؟

وقتی بنایی واگذار شد یعنی از قبل پالایش شده است. این دوره‌ای که می‌گویم ربطی به مدیریت فعلی میراث فرهنگی ندارد یک مشکل اپیدمی در کشور داشتیم که در میراث هم وجود داشته است. بعضی وقت‌ها بنایی که مصوبه هیأت وزیران را داشته به اشتباه گفته اند نفیس است. ما در یک پروسه زمان بر مکاتبه کردیم و گفتیم نامه نگاری‌های شما با هم مغایرت دارد، یک بار گفته‌اید این بنا نفیس است و بار دیگر گفته‌اید که نیست. در این باره نشست مشترکی گذاشته شد و معاون میراث فرهنگی گفت 269 بنایی که مصوبه هیأت وزیران را دارد به همراه بناهایی که مصوبه کمیته نفایس را دارند (حدود 10 بنا) نفیس نیستند.

بخش سوم بناهایی است که به دستور رئیس وقت سازمان میراث فرهنگی و معاون رئیس جمهور با سیر سلسله مراتب اداری توسط رئیس دستگاه ابلاغ شده است و از طریق صندوق احیا به بخش غیردولتی واگذار می‌شود.

وقتی می‌گوئیم سلسله مراتب اداری یعنی اینکه فرض نفاست آنها طی شده است. دستگاه‌های نظارتی هم به این موضوع معتقد هستند که اگر رئیس دستگاه تشخیص داد این بناها نفیس نیستند یعنی دیگر نباید آنها را نفیس دانست. ما امروز در بحث احیای بناهای تاریخی چند مساله داریم. می‌گوئیم قرار است صندوق احیا به نمایندگی از میراث فرهنگی تعیین کاربری مناسب برای بناها کند تا با استفاده از ظرفیت منابع بخش غیردولتی مرمت، احیا و بهره برداری انجام شود.

* چند بنا را در دوره خودتان توانستید واگذار کنید؟

بعضی از افراد تصور می‌کنند اگر بنایی تحویل فیزیکی نشده یعنی قراردادی هم منعقد نشده است در صورتی که شروع فعالیت اجرایی فرق دارد. برای ما اصل اول حفاظت است. برای اینکه این حفاظت مطلوب باشد کارفرما باید فرایند واگذاری را هوشمندانه انجام دهد. این فرآیند از مرحله مزایده شروع می‌شود تا به مرحله بهره برداری می‌رسد. برخی بناها مشکل مالکیت مشارکتی دارند. تعدادی بنا آماده واگذاری بوده ولی یک فردی آمده و مدعی شده و یا افرادی گفته‌اند که اجازه نمی‌دهیم سرمایه‌گذار کار کند. این نیازمند سیر مراحلی است که به موضوع واگذاری مربوط نمی‌شود بلکه مسائل اجتماعی مطرح است. ما مکلف هستیم به دستور وزیر و مصوبه عمل کنیم نه ادعای شهرداری یک شهر و افراد و سازمان‌های دیگر. اگر بخواهیم سر هر مسئله‌ای اول به ادعاها رسیدگی کنیم، نمی‌توانیم بناها را واگذار کنیم. معتقدیم وقتی ادله ما قانونی است نباید صبر کرد. بناهایی که مشکل مالکیتی داشته باشند واگذار نمی‌کنیم. هیچ بنایی نبوده که بدون استعلام، مالکیت آن را واگذار کرده باشیم، مالکیت همه آنها از سوی اداره کل میراث فرهنگی استان‌ها احراز شده است.

* آیا سند هم برای آنها دارید؟

وقتی می‌گوئید سند دارید ممکن است بگویید این بناها به نام صندوق است. نخیر این طور نیست. مالکیت بنایی که مصوبه هیأت وزیران و یا مالکیت دولت را داشته باشد برای ما محرز است مگر اینکه فردی با سند قطعی در این زمینه مدعی باشد.

* در فهرست بناهایی که اذن واگذاری دارید، چند بنا با مشکل مدعی مالکیت مواجه هستند؟

مالکیت قطعی 159 بنای تاریخی از 269 بنا محرز شده است. حدود 70 یا 80 بنا مورد اختلاف است ولی هیچکدام از این بناها واگذار نشده‌اند. زمانی یک مجموعه یا افرادی در این مسیر منافعی دارند. ما در برخی از مزایده‌ها نزدیک به 10 پاکت را برگشت زده‌ایم حتی اگر سرمایه گذار اشکال خط خوردگی در اسنادش داشته باشد قبول نکرده‌ایم چون معتقدم باید کار به درستی پیش برود. اگر به دنبال آماردهی بودیم می‌توانستیم این اشکالات را نادیده بگیریم و 27 بنا را واگذار کنیم ولی معتقدیم بار کج به منزل نمی‌رسد.

* چند بنا را در دوره مدیریت خودتان توانسته‌اید واگذار کنید؟

18 بنا را واگذار کرده‌ایم که از بین آنها دو بنا اخطار ضبط سپرده گرفته‌اند چون سرمایه‌گذار اسناد لازم را نیاورده و یا تضامین انعقاد قرارداد را نداده است. تعدادی نیز تحویل داده شده‌اند اما شروع به کار نکرده‌اند. تحویل فیزیکی بسیاری از بناها انجام شده اما به دلیل شیوع بیماری کرونا مأموریتی به کارکنان ندادیم. این روزها برخی از این اقدامات انجام خواهد شد. 15 بنا آماده بهره‌برداری بود اما به دلیل کرونا متوقف شد.

سال 84 تا 92 هشت بنا واگذار شد از سال 92 تا 96 نیز 42 بنا، از سال 96 تا تیر 98 هم 29 بنا و از مرداد 98 تا اسفند 98 هم 18 بنا واگذار شده که در مجموع 97 بنا می‌شود.

* تعدادی از سرمایه‌گذاران معطل انجام فرآیندها هستند آیا نمی‌شد این فرآیندها زودتر انجام شود؟ مانند خانه تاریخی امام جمعه که سرمایه‌گذار آن گفته از سه ماه پیش منتظر تأیید طرح مرمت است.

ما قائل به سرعت نیستیم. شاید باید در هر کاری به زمان و داشتن سرعت اهمیت داده شود اما در حوزه حفاظت و میراث فرهنگی این طور نیست. باید کارشناس ی‌ها به دقت و درست انجام شود. خانه تاریخی امام جمعه در مرحله طراحی و اخذ مصوبه شورای فنی است. سرمایه گذار، مشاور را معرفی کرده و طرح استحکام بخشی و مرمت در حال تنظیم شدن است ولی هنوز ارائه نشده است. به مشاور ایراداتی گرفته شده بود. قرار شد این مشکلات به زودی حل شود. ما در این بخش سختگیرانه عمل می‌کنیم چون بحث ما در خانه‌های تاریخی حفاظت محور صرف است. اما به این معنی هم نیست که سرمایه گذار را در فشار بگذاریم. در زمان بهره برداری امتیازاتی هم برای سرمایه‌گذار قائل می‌شویم.

* روند طولانی گرفتن تاییدیه‌ها و... باعث می‌شود سرمایه‌گذار با مشکلاتی از جمله تورم مواجه شود.

اگر در جایی نیاز باشد از ظرفیت قانونی خود استفاده کرده و مدت بهره برداری را افزایش می‌دهیم. برای ما هم بازگشت سرمایه مهم است ولی قرار نیست برای اینکه بنایی را واگذار کنیم اصالت آن را از دست بدهیم. سرمایه گذاران 70 درصد ارزش سرمایه گذاری خود را تسهیلات می‌گیرند اما باید توانایی مالی شأن دو برابر هزینه مرمت باشد نمی‌توان گفت سرمایه‌گذار 30 درصد آورده داشته باشد و 70 درصد هم از صندوق حمایتی تسهیلات بگیرد. آنها باید بتوانند از عهده سرمایه‌گذاری بربیایند معمولا تا زمانی که این تسهیلات را دریافت کنند 50 درصد پروژه را پیش برده‌اند.

* عملکرد مدیر صندوق را باید با واگذاری بناها سنجید؟

بحث واگذاری‌ها کوچک‌ترین کار ممکن است که در صندوق احیا انجام می‌دهیم مطالعات زنجیره ارزش، تهیه سند چشم انداز، تصویب اساسنامه جدید، تدوین آئین‌نامه‌های اجرایی از جمله اقدامات دیگر خواهد بود. اساسنامه از مدتها پیش متوقف مانده بود اشکالاتی گرفته بودند و مسیر اصلاح آن را بلاخره به نتیجه رساندیم. ما منتظر اساسنامه نماندیم و برخی از کارها را همزمان پیش بردیم مانند مطالعات زنجیره ارزش و یا دستورالعمل‌ها و.... ما تا شهریور ماه ساختار مصوب صندوق را ابلاغ می‌کنیم. واگذاری بنا یک بخش کوچک از کار صندوق است. ما 34 هزار اثر ملی داریم که که 8 هزار اثر آن در مالکیت دولت است و از این تعداد 800 بنا در اختیار ماست. معتقدیم که وظیفه صندوق احیای آثار تاریخی کشور است.

فشار زیادی روی صندوق است در سال 97 و 98 اعتباری ندادند گفتند که وظیفه اصلی تدوین اساسنامه بوده که انجام نشده در این شرایط اساسنامه را به تصویب رساندیم مصارف ما در سال 98 کمتر از سال 92 بود پیش بینی مصارف صندوق 6 میلیارد و 800 میلیون تومان بوده است. ولی ما سال 98 را با سه میلیارد و 700 میلیون تومان بستیم. حتما اگر پول‌ها را به اشتراک بگذارید همه راضی می‌شوند اما ما گلوگاهها را بستیم. ممکن است برخی در این مسیر ناراحت شوند قرار نیست به خاطر عده انگشت شماری، خیر عمومی را رها کنیم. وظیفه من دیدن خیر عمومی است و تکلیف داشتم هزینه‌ها را کاهش دهم. در این راه تهدید به جعل سند هم شدم. اما اگر قائل به این بودم که از هر تهدیدی بترسم، حتما نمی‌توانستم مدیر توانمندی باشم.

* شما گلوگاهها را بسته‌اید؟

به نظرم اسناد منابع و مصارف صندوق احیا نشان‌دهنده واقعیت‌هاست.