ستارگان درخشان ادبیات گرجی؛ از پارناواز اول تا سایات نووا

تعدادی از ستارگان ادب گرجی از جمله حاکمان این کشور بوده‌اند و مشخصه آنها ترجمه‌هایشان از زبان فارسی است. در این گزارش با شانزده تن از بزرگان ادبیات گرجستان از جمله سایات نووا آشنا می‌شوید.

خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ و اندیشه: نخستین قسمت از سلسله مباحث «ادبیات گرجستان و معرفی شخصیت‌های ادبی برجسته این کشور» به تاریخ تحولات ادبیات و نثر گرجی اختصاص داشت که از اینجا قابل مطالعه است. در دومین قسمت از این مجموعه که از تولیدات رایزنی فرهنگی ایران در گرجستان است، شانزده تن از بزرگان ادبیات گرجی معرفی شده‌اند که در میان آنها نام سایات نووا، ترانه‌سرا و نوازنده برجسته گرجی هم به چشم می‌خورد که سرگی پاراجانف از زندگی او فیلم شاهکار «رنگ انار» را ساخت. این گزارش را در ذیل بخوانید:

پارناواز اول

پارناواز اول - شاه ایبریا (گرجستان قدیم) قرون 4-3 پیش از میلاد. بر اساس کتاب تاریخی بعنوان کارتلیس تسخوروا (تاریخ گرجستان)، پارناواز اول خط گرجی را به وجود آورد.

یاکوب تسورتاولی (خوتسسی)

یاکوب تسورتاولی (خوتسسی) - نویسنده و زیستنامه نویس مقدسان گرجی نیمه دوم قرن 5 م. مؤلف اثر «شکنجه ملکه شوشانیک مقدس».

گئورگی مرچوله

گئورگی مرچوله - نویسنده و زیست امه نویس مقدسان قرن 10 م. گرجی، نماینده مکتب ادبی «تاو - کلارجتی». مؤلف اثر «زندگی گریگول خاندستلی» که در مورد وضیعت بخش تاو - کلارجتی گرجستان قرون 9-8 م. تعریف می‌کند.

یوآنه زوسیمه

یوآنه زوسیمه - زیستنامه نویس مقدسان قرن 10 م. گرجی، مؤلف اثر «ستایش و جلال زبان گرجی».

شاه داویت چهارم آقماشنبلی

شاه داویت چهارم آقماشنبلی - شاه گرجستان در سال‌های 1125-1089 م. مؤلف اثر مهم شاعرانه «دعاهای توبه».

آرسن ایقالتولی

آرسن ایقالتولی - شخصیت مذهبی گرجستان قرن 12-11 م. گرجستان، فیلسوف، نویسنده. وی آثار فلسفی - مذهبی نویسندگان بیزانس در یک مجموعه‌ای گنجانیده است.

شوتا روستاولی

شوتا روستاولی - شوتا روستاولی بزرگترین شاعر گرجستان سده 12 میلادی است و منظومه «پلنگینه پوش» او شاهکار نظم کلاسیک گرجی است. روستاولی شاعری است که عقاید نهضت رنسانس را در قرن 12 میلادی اعلام داشته است و از این لحاظ به عنوان پیک عصر رسانی تلقی می‌شود. خلاقیت شاعر بزرگوار نتیجه منطقی تطور ادبیات، فلسفه، فرهنگ، افکار اجتماعی و رشد جامعه گرجستان بوده. آئینه تمام نمای روح گرجی و جامع کلیه خصائل گرجیت وسند ملیت گرجیان است.

قرن 12 میلادی عصر رونق درخشان ادبیات غیرمذهبی گرجستان است. درباره این شاعر بزرگ فراوان سخن گفته‌اند اما معلومات و اطلاعات یقینی بسیار کم در دست محققان است. طبق اطلاعاتی که از خود منظومه و همچنین از منابع ادبی، تاریخی، هنری و غیره استخراج شده می‌توان چنین نتیجه گرفت که روستاولی در نیمه دوم قرن 12 و اوایل قرن 13 میلادی می‌زیسته است.

وی در دربار ملکه تامار (1213-1160 م.) دارای مقام بلندی بوده و بنا به روایتی سمت وزیر دارایی را داشته است. سال 1960 م. گروهی ازمحققان و باستان شناسان گرجی در بیت المقدس، تصویری از روستاولی را پیدا کردند. درتصویری که روی یکی از ستون‌های کلیسای دیرگرجیان بنام «صلیب مقدس» در اورشلیم موجود است، شوتا روستاولی به‌صورت پیرمرد سالخورده با لباس و کلاهی که مخصوص رجال برجسته قرون 12و13 میلادی بوده ترسیم شده است.

اطلاعات موثقی درباره اینکه روستاولی چقدر زمان برای سرودن منظومه «پلنگینه پوش» صرف کرده مشخص نیست؛ همچنین اطلاعات اینکه چه زمانی آن را به اتمام رسانیده در دست ما نیست. منظومه «پلنگینه‌پوش» یا «پهلوان در پوست پلنگ» قصیده‌ای است که روستاولی در آن، پیرامون آرمان‌های انسان گرایانه در قرون وسطی: عشق، دوستی، رشادت و... می‌گوید. قهرمانان داستان شجاع، نوعدوست و بخشنده هستند. مکان وقوع اتفاقات داستان پلنگینه‌پوش منحصر به گرجستان نبوده و سرزمین‌های عربی، فلات ایران، شبه جزیره هندوستان و همچنین فلات تبت نیز در آن وجود دارند.

«پلنگینه‌پوش» برای اولین بار در سال 1712 میلادی درتفلیس به چاپ رسید و تاکنون به 50 زبان زنده دنیا، ازجمله به زبان فارسی ترجمه شده است. پلنگینه‌پوش برای اولین بار توسط فرشید دلشاد به فارسی ترجمه شده و درسال 1377 از سوی انتشارات ایران جام در تهران منتشر شد که در همان سال در سفارت گرجستان در تهران رونمایی شد. ترجمه فرشید دلشاد بر پایه نسخه گرجی این اثر و با بهره گرفتن از زبان پارسی سره و نثر مسجع و موزون انجام گرفته است. این ترجمه عملا اساس کار و مأخذ دومین ترجمه این اثر به زبان پارسی است که محمد کاظم یوسف پور (مترجم) که خود در مقدمه به آن اشاره کرده است، عدم تسلط خود به زبان گرجی را اذعان و بهره‌گیری از ترجمه‌های انگلیسی و عربی را پایه و اساس کار خود شناخته است.

این کتاب در سال 1381 از سوی انتشارات دانشگاه گیلان منتشر شد. ترجمه دکتر دلشاد، تنها ترجمه علمی به شمار می‌رود که در منابع متفاوت ادبی و منتقدانه کشور گرجستان، بارها از آن تمجید به عمل آمده است. فرشید دلشاد و محمد کاظم یوسف پور به سبب برگردان این اثر به فارسی، هر یک در سال‌های متفاوت نشان ادبی گرجستان را از سوی رئیس جمهوری گرجستان دریافت کردند. منظومه «پلنگینه‌پوش» حاوی 1587 بند چهار پاره گون قافیه شده بوده و به وزن کلاسیک گرجی یعنی ابیات شانزده هجایی با ضرب آهنگ درون مصراعی سروده شده است.

خلاصه داستان «پلنگینه پوش»

پلنگینه‌پوش ماجراجویی‌های «آوتاندیل» نجیب زاده‌ای عرب و دوست او «تارییل» شاهزاده هند را نقل می‌کند. آوتاندیل فرستاده معشوقه‌اش «تیناتین» دختر فرمانروای عرب که پدرش به تازگی تاج و تخت را به او بخشیده، به مأموریتی برای پیدا کردن شوالیه‌ای فراری و اسرارآمیز است که پوست پلنگ بر تن دارد. آوتاندیل شوالیه را پیدا می‌کند و پی می‌برد که او همان تاریل است. تاریل از گم شدن «نستان دارجان» دختر پادشاه‌اش غمگین است. آوتاندیل، تاریل برای پیدا کردن نستان دارجان همراهی می‌کند. نستان دارجان توسط عده‌ای شرور در قلعه‌ای نفوذناپذیر زندانی شده است. سرانجام آوتاندیل و تاریل به کمک شاهزاده «پریدون» نستان دارجان را آزاد می‌کنند.

تیموراز یا طهمورث اول

تیموراز یا طهمورث اول - پادشاهی گرجی که از 1605 تا 1648 بر کاختی و از 1625 تا 1633 بر کارتلی در گرجستان حکم راند. وی در دوران حکومت خود با نفوذ دولت صفوی به مقابله پرداخت و در نهایت در سن 74 سالگی در زندانی در استرآباد درگذشت.

او که شاعری چیره‌دست و از دوست‌داران شعر فارسی بود، آثار فارسی از جمله «لیلی و مجنون»، «یوسف و زلیخا»، «گل و بلبل» و «شمع و پروانه» به زبان گرجی برگرداند.

زازا پاناسکرتل - تسیتسیشویلی

زازا پاناسکرتل - تسیتسیشویلی - شخصیت سیاسی و دانشمند قرن 15 م. گرجستان. مؤلف اثر پزشکی «کتاب شفا». این کتاب به مسائل نظری و عملی در پزشکی می‌پردازد.

سولخان سابا اوربلیانی

سولخان سابا اوربلیانی - (تولد 4نوامبر، 1658 در تاندیزا، گرجستان - وفات 26 ژانویه، 1725 درمسکو)، شخصیت معروف، فرهنگ‌نویس، نویسنده و رجل سیاسی گرجستان قرن 17 م. فعالیت وی، همراه با احیای ادبیات، در توسعه رشته‌های علمی است. عناصر دانشنامه موجود در «فرهنگ لغت گرجی» (سیتقویس کنا -1685-1716) است. مؤلف مجموعه حکایت‌های «حکمت دروغ‌ها» (1686-1695).

واخوشتی باتونیشویلی

واخوشتی باتونیشویلی (شاهزاده) - (تولد 1696، تفلیس وفات 1757 مسکو). جغرافیدان معروف، مورخ و نقشه‌کش گرجی. مؤلف کتاب علمی «تشریح پادشاهی گرجستان». رشته اصلی تحقیقات و جست‌وجوی او جغرافیاست.

«شرح جغرافیایی گرجستان» عنوان شرطی بخش‌های اثر جغرافیایی واخوشتی باتونیشویلی و اثر وی درسطح علمی آن دوران گرجستان است. واخوشتی باتونیشویلی همچنین دو اطلس جغرافیایی گرجستان و کشورهای همسایه آنکه یکی از اولین نقشه‌های دقیق بخشی از قفقاز برای آن دوران بوده است. اولین اطلس در سال 1735 م. بوجود آورد که دارای 8 نقشه بود و بخش بزرگ آن گم شده است. اطلس دوم که شامل 19 نقشه بود در سال 1742-1743 م. بوجود آورد و نسبت به اطلس اول کامل‌تر بوده است.

تیموراز یا طهمورث دوم

تیموراز یا طهمورث دوم - (تولد 1700، تفلیس وفات 8 ژانویه 1762 سنت - پترزبورگ) - پادشاه کاختی در سال‌های 1715-1709 م. فرماندار در سال‌های 1733-1744 م. پادشاه کارتلی در سال‌های 1744-1762 م. شاعر، شخصیت سیاسی. مهمترن اثر وی شعر «گفت‌وگوی روز و شب» که بخش اول آن محتوای موضوعات دینی است.

شاه واختانگ ششم

شاه واختانگ ششم - (تولد 15 سپتامبر 1675 گرجستان وفات 26 مارس 1737 م. استراخان، روسیه) ادیب، شاعر، مترجم و شخصیت برجسته سیاسی گرجستان؛ جانشین کارتلی در سال‌های 1714-1703 م. و شاه کارتلی در سال‌های 1724-1716 م. دوره سلطنت شاه واختانگ ششم با آغاز احیای ادبی و فکری گرجستان متمایز می‌شود. وی کتاب «دستور العمل» را که شامل نامه‌های معامله و نظامنامه‌ها بود تشکیل داد و سیستم بندی کرد.

کتاب دیگر مهم وی «کتاب قوانین» نام دارد. در سال 1709 م. شاه واختانگ اولین چاپخانه / مطبعه در تفلیس تأسیس کرد و در 1712 م. در همان چاپخانه منظومه شوتا روستاولی «پلنگین پوش» برای اولین بار نسخه چاپی چاپ شد. وی کتاب‌های «کلیله و دمنه»، «آمیرنساریانی» و... از زبان فارسی به زبان گرجی برگرداند.

داویت گورامیشویلی

داویت گورامیشویلی - (متولد 1705، گوریس وبانی، گرجستان وفات 1 اوت 1792 م. میرهورود، اوکراین) شاعر گرجی. گورامیشویلی در اشعار خود با مشکلات عمیق فلسفی و جهانی می‌پردازد.

در سال 1787 او آثار خود را در یک مجموعه تحت عنوان «داویتیانی» جمع آوری کرد که شامل اشعار و دو منظومه (مصیبت کارتلی و گفتن حقیقت) است. مجموعه اشعار داویت گورامیشویلی چندین بار منتشر شده است. برای اولین بار در سال 1870 م. منتشر شد.

بسیکی (بساریون گاباشویلی)

بسیکی (بساریون گاباشویلی) - (تولد 1750 م. - 6 فوریه وفات 1791 م. یاش، رومانی) - شاعر و شخصیت سیاسی گرجستان قرن 18 م. آثار شاعرانه بسیکی متنوع است. او مؤلف چند منظومه، قصیده‌ها، اشعار و غیره است. در آثار بسیکی، مسلط بودن وی در ادبیات شرقی و غربی دیده می‌شود. در تاریخ شعر گرجستان این شاعر جایگاه ویژه‌ای را دارد. او شعر غنای گرجی را به جایگاه رفیع جدیدی رساند.

سایات نووا (شاه نغمه‌ها)

سایات نووا (شاه نغمه‌ها) - (متولد 14 ژوئن 1712، هاروتین سایاکان، تفلیس - وفات 22 سپتامبر 1801 م.، هقپات، ارمنستان) - شخصیت برجسته گرجستان، موسیقیدان و آوازه‌خوان، شاعر، عاشیق (آوازه خوان دوره‌گرد) ارمنی‌تبار. سایات نووا تا به حدی با زبان‌های گرجی، ارمنی، آذربایجانی، ترکی و فارسی آشنا بود.

وی در نوشتن شعر، خواندن و نواختن کمانچه به مهارت رسید. حدود 230 آثار سایات نووا در زبان‌های ارمنی، گرجی و ترکی تا به حال به ثبت رسیده است. در سال 1968 م. فیلم زندگینامه‌ای تحت عنوان «رنگ انار» درباره زندگی او با کارگردانی سرگئی پاراجانوف ساخته شد.

ادامه دارد...