سرنوشت رابطه ایران و عمان پس از سلطان قابوس

به گزارش اقتصادنیوز، جورجیو کافیرو در اندیشکده شورای آتلانتیک نوشت: اوایل ماه جاری، در تاریخ 10 ژانویه، سلطان قابوس بن سعید آل سعید حاکم عمان درگذشت. درگذشت قابوس به معنای پایان نزدیک به پنج دهه تکیه او بر تخت سلطنت بود، مدت زمان طولانی‌ای که باعث شد وی طولانی ترین دوران حکمرانی در خلیج فارس را داشته باشد. روز بعد از درگذشت سلطان قابوس، جانشین وی هیثم بن طارق آل سعید بر تخت سلطنت نشست.

برای سلطان قابوس به عنوان منادی صلح، روند درست، قاطع و سریع در فرایند جانشینی مهم بود. در نهایت این جانشینی بی حاشیه به سالها گمانه زنی و ترس از بحران جانشینی که می‌توانست به درگیری داخلی منجر شود، پایان داد.

سلطان هیثم اکنون کفش‌های بزرگی به پا کرده است. احتمالا هیچ یک از رهبران عرب تا به حال مشروعیتی که قابوس برای حکمرانی در موضوعات مختلف داشته را هرگز نداشته‌اند. در واقع در بین عمانی‌ها، قابوس بسیار محبوب بود و به واسطه توسعه اقتصادی که برای کشور به ارمغان آورده بود اعتبار بسیاری نزد مردم داشت. در تقریبا 50 سالی که قابوس بر مسند امور بود یعنی از سال 1970تا2020 او عمان را از یک کشور عقب افتاده در نزدیکی عربستان به یک کشور مدرن و مرفه با یک سیاست خارجی پیشرو تبدیل کرد. سلطان قابوس در تمام این سال‌ها به عنوان یک بازیگر اصلی در خاورمیانه شناخته می‌شد و دیپلماسی‌اش هم وجهه جهانی داشت.

اکنون که انتقال قدرت در مسقط بدون حاشیه و به آرامی صورت گرفت، بسیاری از افراد این سؤال را مطرح می‌کنند که کشورهای دیگر در خاورمیانه چگونه به دنبال تأثیرگذاری بر رهبر جدید عمان خواهند بود؟ مثلا این احتمال وجود دارد که امارات متحده عربی و یا عربستان سعودی با استفاده از نفوذی که در عمان دارند به جانشین قابوس نزدیک شده و به او فشار بیاورند تا مواضع ضد ایرانی بگیرد. بدیهی است که تهران به دنبال جلوگیری از چنین اتفاقی خواهد بود. در حقیقت حفظ روابط منحصر به فرد و ویژه جمهوری اسلامی با مسقط برای ایران از اهمیت ویژه ای برخوردار است آن هم در شرایطی که کمپین فشار حداکثری ترامپ این چنین با قدرت ادامه می‌یابد.

علی رغم حضور عمان در شورای همکاری خلیج فارس (GCC)، مسقط همیشه با تهران پیوندهای محکمی داشته، پیوندی که قابوس برای استحکام آن بسیار تلاش کرد. از آنجا که عمان و ایران حاکمیت تنگه هرمز را به عهده دارند، مسقط در مورد همکاری نزدیک با ایران در مورد بسیاری از مسائل منطقه‌ای عمل گرایانه رفتار کرده است. علاوه بر این، تعادل بین همسایگان عرب و متحدین غربی از یک طرف و ایران از طرف دیگر همواره یکی از ستونهای اصلی سیاست خارجی عمان بوده است. در حالی که بسیاری از مقامات برخی از کشورهای دیگر شورای همکاری خلیج فارس از توسعه طلبی «!!» ایران می‌ترسند، نگرانی بزرگ‌تر مسقط مربوط به تلاش‌های عربستان سعودی برای هژمونی در منطقه است. بنابراین، همکاری فزاینده با ایران، عمان را قادر ساخته تا پادشاهی سعودی را که هیچ‌گاه به حاکمیت کشورهای کوچکتر شورای همکاری خلیج فارس احترام نمی‌گذارد، محدود کند.

همچنین عوامل مهم تاریخی‌ای هم در روابط تهران و مسقط وجود دارد. محمدرضا پهلوی، شاه مخلوع ایران با فرستادن نیروهای نظامی کشورش به عمان برای کمک به سلطان قابوس در شکست شورش مارکسیستی ظفار که از سال 1965 تا 1976 در جریان بود، نقش پررنگی ایفا کرد. به بیان ساده‌تر، مداخله ایران در این ماجرا معادلات را به کلی تغییر داد. در صورت عدم ورود ارتش ایران به عمان، مشخص نبود که دولت قابوس بتواند در این جنگ پیروز شود. حس خوب و سپاسگذاری سلطان عمان نسبت به این لطف ایرانی‌ها باعث شد که روابط خوب دو کشور حتی پس از سقوط شاه و روی کار آمدن جمهوری اسلامی در سال 1979 باز هم ادامه یابد.

بر این اساس، هیچ دلیلی وجود ندارد که انتظار داشته باشیم سلطان هیثم تغییرات اساسی‌ای در روابط عمان با ایران ایجاد کند. دولت عمان در این ماه بر استمرار، انسجام و اتحاد در امور داخلی و خارجی تاکید کرده است. مارال شمشیری فرد، دانشجوی دکترا در دانشکده اقتصاد و علوم سیاسی لندن نیز در این باره معتقد است که اگرچه قابوس دیگر نیست، اما رژیم او همچنان پابرجاست و راه‌اش همچنان ادامه خواهد داشت.

سلطاه هیثم در اولین اظهارات خود پس از تکیه بر قدرت، تأیید کرد که عمان همچنان پایبند به اصول سیاست خارجی دوران سلطان فقید است. او در این باره گفت: ما همان خط همیشگی را که از سال 1970 داشته‌ایم، دنبال خواهیم کرد. سلطان قابوس و اصولی که وی برای سیاست خارجی کشورمان طرح کرد، همزیستی مسالمت آمیز با ملل دیگر، حسن همجواری با همسایگان و عدم دخالت در امور دیگر کشورها بوده است. بر این اساس سلطان هیثم مانند سلف خود متعهد به همزیستی مسالمت آمیز و ارتباط با همه کشورهای حوزه خلیج فارس، از جمله ایران خواهد بود

از زمان به قدرت رسیدن سلطان هیثم رهبری ایران برای نشان دادن تعهد این کشور در حمایت از وی و حفظ روابط نزدیک جمهوری اسلامی با مسقط، اقدامات قابل توجهی انجام داده است. دو روز پس از به قدرت رسیدن حاکم جدید عمان، حسن روحانی، رئیس جمهور ایران برای وی پیام تبریک فرستاد و در آن بر ادامه روابط خوب بین مسقط و تهران تأکید کرد. روحانی در این پیام گفت: امیدوارم که روابط دو جانبه در دوران رهبری شما در همه زمینه ها با خرد و تفکر رشد یابد. سپس چهار روز بعد، محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه ایران برای مذاکره با یوسف بن علوی، وزیر امورخارجه عمان به سلطان نشین رفت. خود بن علوی امسال دو بار به ایران سفر کرده، اولین بار در تاریخ 17 ژانویه برای مجمع گفتگوی تهران به این کشور رفت و بار دوم درست چهار روز بعد دوباره و این بار بدون اعلام قبلی عازم تهران شد.

حاکم جدید عمان در مراسم تحلیف خود قول داد که مسقط همچنان به مشارکت در حل و فصل تنش‌ها ادامه خواهد داد.

سلطان هیثم در زمان بسیار حساس خاورمیانه به تخت سلطنت رسیده است. پادشاه 66 ساله عمان برای برقراری توازن در روابط خود با واشنگتن، تهران، ریاض، ابوظبی و دوحه کار سختی دارد. مطمئنا، اکنون همه کشورهای شورای همکاری خلیج فارس تنش را احساس می‌کنند، زیرا دولت ترامپ و جمهوری اسلامی استراتژی حداکثر فشار و حداکثر مقاومت را دنبال می‌کنند. حملات آرامکو و همچنین شلیک موشک‌های بالستیک به پایگاه‌های عراقی که در آن سربازان آمریکایی مستقر شده بودند، کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس را از اهداف تلافی جویانه آینده ایران نگران کرده است.

اگرچه حفظ سیاست خارجی عمان بر اساس داشتن روابط خوب با همه طرف‌ها دشوار است، اما این رویکرد در روابط بین‌الملل به بخشی از وجهه این کشور تبدیل شده است. در عمان این باور وجود دارد که خاورمیانه از عدم گفتگو رنج می‌برد و بسیاری از بازیگران منطقه برای حل بحران به نیروی نظامی بیش از حد اعتماد دارند، به اعتقاد مسقط به جای فشار و در انزوا قرار دادن تهران باید با این کشور گفتگو کرد. مقامات مسقط معتقدند اگر تهران در معادلات منطقه به حساب بیاید، رفتار ایران معتدل‌تر خواهد شد. از این نظر، موضع عمان این است که ایران باید بخشی از معادلات منطقه باشد.

عمان نقش ویژه‌ای را برای ادامه بازی در زمینه پیشنهاد راه حل‌های دیپلماتیک برای بحران‌های منطقه ای و بین‌المللی ایفا می‌کند. سلطان هیثم قول داد که موقعیت عمان را به عنوان پلی بین واشنگتن و تهران حفظ کند. شکی نیست که عمان و سایر کشورها از قبیل کویت، ژاپن، قطر و سوئیس می توانند بین ایران و آمریکا میانجی‌گری کنند.

جایگاه عمان به عنوان یک میانجی بین کشورهای غربی و عربی از یک طرف و جمهوری اسلامی از طرف دیگر برای ده‌ها سال به قوت خود باقی مانده است. با تمرکز بر استمرار استراتژی منطقه‌ای عمان با هدف ثبات آفرینی، اعتدال و کاهش تنش‌ها، سلطان هیثم را با چالش های اساسی آن هم در ابتدای سلطنت‌اش روبرو خواهد کرد.