سفر برجامی آقای دیپلمات به مسقط

برجام، پایه دیپلماسی هسته ای

ابراهیم متقی، استاد دانشگاه تهران توضیح داد: «واقعیت این است که برجام نقطه عطفی در فضای کنش تعادلی ایران، کشورهای اروپایی و ایالات متحده محسوب می‌شود. خروج ترامپ از برجام، چالش های نهفته هر یک از بازیگران را تشدید کرد.» متقی با اشاره به اینکه در فضای موجود در هر کشوری، رویکردهای انتقادی زیادی نسبت به برجام و پیامدهای آن وجود دارد، تاکید کرد: «‌در ایران این انگاره وجود دارد که برجام در ساختار و ذات خود ناپایدار است و هیچ‌گاه نمی‌تواند به عنوان توافقی قابل اتکا برای کشور محسوب شود.» وی افزود: «‌در آمریکا نیز این ذهنیت وجود دارد که اگر ایران روند غنی سازی اورانیوم با مقیاس بالا را ادامه دهد در آینده قادر خواهد بود تا از غروب برجام عبور کرده و زمینه لازم برای گریز هسته ای را به وجود آورد.»

به گفته این استاد دانشگاه، «با وجود اینکه ذهنیت های متعارف نسبت به آینده برجام وجود دارد اما در سال 2023 اولا تغییراتی در گروه مذاکره‌کننده کشورهای مختلف به وجود می آید؛ زیرا گروه‌های مذاکره‌کننده نگاه سلبی نسبت به برجام دارند. نکته دوم اینکه دستورکار مشخص تری برای اعاده برجام شکل خواهد گرفت.» متقی ادامه داد: «‌نکته سوم آنکه بسیاری از کشورها الگوی رفتاری خود را با سیاست ماکسیمالیستی یعنی حداکثر آنچه که می‌توانند به دست بیاورند هماهنگ خواهند ساخت. بنابراین برجام از وضعیت تزلزل و بی ثباتی عبور کرده و می‌تواند به عنوان یکی از پایه‌های نیل به توافق در آینده دیپلماسی هسته ای ایران محسوب شود.»

چشم‌انداز تیره و تار؟

طهمورث غلامی، کارشناس مسائل آمریکا گفت: «‌در رابطه با احیای برجام باید به این موضوع توجه داشته باشیم که چه عواملی مانع احیای برجام شدند و آیا در سال 2023 آن موانع همچنان وجود دارد، حل خواهد شد یا تعدیل می‌شود.» به گفته این کارشناس یکی از مهم‌ترین موانع که غیربرجامی هم هست بحث تداوم حمله روسیه به اوکراین و این موضوع است که گفته می‌شود ایران از روسیه در این جنگ حمایت می‌کند. از آنجا که این جنگ به‌طور مستقیم با امنیت اروپا ارتباط دارد، کشورهای اروپایی و حتی آمریکا تا زمانی که این مساله وجود دارد تمایلی به احیای برجام ندارند. وی با اشاره به اینکه به نظر می رسد جنگ اوکراین در سال 2023 نیز در جریان باشد، گفت: «‌اخیرا در بودجه 2023 آمریکا 45 میلیارد دلار برای کمک به اوکراین تدارک دیده شد که انتظار می رود کشورهای اروپایی نیز کمک های مشابهی انجام دهند. انجام این کمک ها و سفر زلنسکی به واشنگتن و حمایت سفت و سخت دو حزب جمهوری‌خواه و دموکرات از اوکراین به این معنا است که قرار نیست جنگ اوکراین به زودی پایان یابد.

لذا این مانع همچنان پابرجا و روی احیای برجام اثرگذار است.» غلامی عامل دوم اثرگذار در احیای برجام را مسائل مربوط به برجام و ادعاهایی دانست که آژانس درباره سه سایت در ایران دارد. کارشناس مسائل آمریکا توضیح داد: «‌تا به امروز آژانس خواهان دریافت پاسخ قانع‌کننده و فنی از ایران بوده و اعلام کرده که تا به‌حال چنین پاسخی دریافت نکرده است. این مساله نیز می‌تواند در آینده ادامه داشته باشد.» این کارشناس همچنین تاکید کرد که در سال 2023 یکسری محدودیت های دیگر طبق برجام درباره ایران لغو خواهد شد؛ لذا هر چه به سال 2025 نزدیک شویم به نظر می رسد که خواست غرب این باشد که برجام جدیدی منعقد شود و برجام سال 2015 دیگر کفایت نخواهد کرد و جوابگوی مسائل هسته ای ایران نیست.

غلامی عامل سوم را شرایط داخلی ایران در عرصه سیاسی، اجتماعی و اقتصادی دانست و گفت: «‌این مجموعه عوامل باعث می‌شود که ایران در این شرایط تمایل به مذاکره نداشته باشد. طرف مقابل نیز تمایلی ندارد که تاثیرگذاری این متغیر را نادیده بگیرد.» وی افزود: «‌تمام شواهد و آمارهای اقتصادی این واقعیت را نشان می‌دهد که سال پیش رو برای اقتصاد ایران سال بدتری است که بر شرایط سیاسی و اجتماعی داخل نیز تاثیرگذار خواهد بود.» کارشناس مسائل آمریکا در نهایت گفت که «به نظر من با توجه به این موارد، برجام در سال 2023 احیا نخواهد شد و غرب نیز سیاست جدیدی را در رابطه با اصلاح یا امضای توافق جدید در دستور کار قرار خواهد داد. همچنین در سال 2023 بحث رقابت های مقدماتی انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا شروع می‌شود و چون این رقابت ها در جریان است تصمیم‌گیری برای دولت حاکم به تدریج سخت تر می‌شود.»

برجام در دسترس است؟

عبدالرضا فرجی راد، پژوهشگر مسائل ژئوپلیتیک نیز گفت: «‌در سال 2023 به نظر می رسد با توجه به جمیع شواهد و صحبت‌هایی که می‌شود، پالس های مثبت از طرف مقابل و آرامشی که در مقامات ایرانی برای رفتن به سمت برجام ایجاد شده حتی از سوی مخالفان سفت و سخت برجام، احتمال مذاکره مجدد و توافق بالا است.» فرجی راد تاکید کرد: «‌براساس شرایط و وضعیت امروز و گفت‌وگوهای به عمل آمده امیدهایی هست که برجام به سرانجام برسد؛ زیرا هم طرف ایرانی به دلیل بحران اقتصادی به این توافق نیاز دارد و هم طرف آمریکایی به دلیل انتخاباتی که سال آینده رقابت های آن شروع می‌شود.» این کارشناس توضیح داد: «‌تیم دموکرات حاضر در کاخ سفید تمایل دارد تا با به سرانجام رسیدن برجام یک امتیاز کسب کرده و این‌گونه وانمود کند که اجازه ندادیم ایران به بمب هسته ای دست یابد.» وی افزود: «‌از جانب طرف اروپایی نیز آنها تلاش دارند ایران را قبل از هرگونه توافقی وادار به توقف همکاری ها با روسیه کنند. زیرا پیش‌تر اعلام شده بود که ایران پهپادهایی به روسیه داده که در جنگ استفاده شده است.» فرجی راد در نهایت گفت که با توجه به جمیع مسائل به نظر می رسد اگر اتفاق غیرمنتظره ای نیفتد مذاکرات برجام شروع خواهد شد و هر سه طرف اگر بهانه‌ها را کاهش دهند، برجام در دسترس خواهد بود.

سه سناریو برای دیالوگ هسته‌ای

ایران آماده است با آژانس همکاری کند

• مهم‌ترین چالش سیاست خارجی ایران در 2023 چیست؟
• غرب به تهران امتیاز داد؟
• تحریم های ایران علیه اروپا چه سودی دارد؟/ به روسیه بگویید راضی نیستیم از سلاح ایران علیه اوکراین استفاده کنید
• روسیه می‌خواهد پای ایران را به جنگ بکشاند
• بورس، اولویت دولت نیست