سنت‌های ایرانی و اسلامی در مهمانی‌ها فراموش شده است

میهمانی در فرهنگ عامه مردم ایران مقوله‌ای مهم بود، اما امروزه به دلیل فراموش شدن سنت‌های اسلامی و ایرانی این مولفه مهم فرهنگی دچار تطور هویتی شده است.

به گزارش خبرنگار مهر، اسلام یک دین اجتماعی است و به همین دلیل نیز اصول و موازین شرع بیشتر ناظر به زندگی اجتماعی انسان‌هاست. در عموم منابع اسلامی همیشه این نکته مطرح شده که دین مبین اسلام تنها به آخرت توجه نکرده و اتفاقا مبنای ساخت آخرت را بهبود زندگی انسان‌ها در دنیای مادی می‌داند. به همین مبنا توجه به اجتماع و بالارفتن سطح فرهیختگی آن هدف اصلی مصلحان اجتماعی نیز بوده است.

مهمانی و مساله زندگی اجتماعی انسان

یکی از وجوه زندگی اجتماعی انسان‌ها مساله مهمانی است. به همین دلیل هم در روایات توجه جدی به این مساله شده است. حجت‌الاسلام والمسلمین عباس مولایی درباره توجه به مساله مهمانی در احادیث و روایات به مهر گفت: مهمانی آنقدر مهم است که ائمه معصومین در کلام خود مدام به آن اشاره کرده‌اند که به دلیل کثرت تکرار در کتاب‌ها و رسانه‌ها اکنون عموم مردم با آنها آشنایی دارند، اما من می‌خواهم یک روایتی را نقل کنم که با دقت در آن می‌توان به هدف اصلی توجه به مهمانی در اسلام پی برد.

این رفت و آمد و مهمانی است که کدورت‌ها را از بین می‌برد. مهمانی باعث می‌شود که اشخاص در کنار هم نشسته و با هم به معنای واقعی کلمه «گفت‌وگو» کنند و در ضمن آن به حل مشکلاتشان بپردازند تا کدورت‌ها برطرف شود وی افزود: در «تحف العقول» از امام باقر (ع) روایت است که ثلاث من مکارم الدنیا والاخر ان تعفو عمن ظلمک و تصل من قطعک و تحلم اذا جهل علیک «یعنی سه کار و کردار است که از مکارم دنیا و آخرت است، یکی آنکه عفو کنی از کسی که بر تو ستم کرده و دیگر آنکه صله و پیوند کنی با کسی که قطع رحم تو کرده، سوم آنکه حلم کنی هرگاه از روی جهل و نادانی با تو رفتار شود.» یعنی یکی از ویژگی‌های اصلی مومنین در این است که اگر کسی با آنها قطع رابطه می‌کند، به دیدارش می‌روند و اجازه نمی‌دهند که کدورت پیش بیاید و باقی بماند.

مولایی دیدار کسی را که با مومنان قطع رابطه کرده، هدف اصلی مهمانی خواند و ادامه داد: اینکه انسان به دیدار کسی برود که با او قطع رابطه کرده یعنی اینکه به مهمانی او برود. همین رفت و آمد و مهمانی‌هاست که کدورت‌ها را از بین می‌برد. مهمانی باعث می‌شود که اشخاص در کنار هم نشسته و با هم به معنای واقعی کلمه «گفت‌وگو» کنند و در ضمن آن به حل مشکلاتشان بپردازند تا کدورت‌ها برطرف شود. به دلیل همین پیوند دادن دوباره انسان‌هاست که گفت‌وگو در دستورات شرعی اهمیت ویژه‌ای پیدا کرده است. روایتی که از امام باقر (ع) نقل کردم از این جهت زیباترین روایت درباره کارکرد مهمانی است. پس رواج مهمانی بدون تکلف باعث بهبود وضعیت اجتماعی و شادابی جامعه می‌شود. تعارف نداریم جامعه امروز ما به دلایل بسیاری شاداب نیست.

میزبان نباید به عسر و حرج بیفتد

در «بحارالانوار» آمده است که امام صادق (ع) به نقل از رسول خدا (ص) فرموده‌اند: «الضیافه ثلاثه اول یوم حق و الثانی و الثالث جائزه و ما بعد ذلک فانها صدقه بها علیه ثم قال (صلی الله علیه و آله): لاینزلن احدکم علی اخیه حتی یوثمه قیل: یا رسول الله، و کیف یوثمه قال (صلی الله علیه و آله): حتی لایکون عنده ما ینفق علیه؛ میهمانی سه روز است: روز اول، حق است و روز دوم و سوم بخشش و بعد از آن به راستی صدقه‌ای است که به او داده می شود. سپس فرمود: نباید یکی از شما بر برادرش به عنوان مهمان وارد شود تا جایی که او را به گناه وادار کند. گفته شد: یا رسول الله! چگونه او را به گناه می‌کشاند فرمود: تا آنجا که چیزی برای انفاق به وی نزد او نباشد.» بسیاری با توجه به این روایت و چند روایت دیگری مهمانی در اسلام را سه روز دانسته‌اند.

جامعه ما در حال گذار از سنت به مدرنیته است و در این گذار معضلاتی فرهنگی گریبانگر مردم شده. یکی از همین معضلات مساله‌ای است که در نگاه عامه از آن به «چشم رو هم چشمی» یاد می‌شود شیخ عباس مولایی درباره روایت‌هایی از این دست در متون حدیثی شیعه نیز اشاره کرد: قاعده بر عدم تکلف است. ما در مسائل مربوط به فطریه در شب دیدن هلال ماه شوال هم دستورات درباره اینکه آیا مهمان در این شب نان خور میزبان محسوب می‌شود یا خیر را داریم. هدف از این روایات این است که میزبان به عسر و حرج نیفتد. متاسفانه در مسائل مربوط به مهمانی‌ها و میزبانی‌های امروز این مولفه مجهول مانده است. مهمان باید تمام حواسش را جمع کند که تکلفی برای میزبان ایجاد نکند. اگر این مساله رعایت شد و میزبان به عسر و حرج نیفتاد، مهمانی بیش از سه روز هم اشکالی ندارد. به عنوان مثال دلالت نیت 10 روزه برای سفر هم یک وجه‌اش به مهمانی باز می‌گردد. بسیاری از مسافران هم در این 10 روزه‌ها مهمان می‌شوند و باید توجه کنند که میزبان را به عسر و حرج نیندازند.

به سنت‌های ایرانی هم توجه کنید

مولایی در بخش دیگری از این گفت‌وگو به معضل فراموشی سنت‌های ایرانی در جامعه فعلی ما اشاره کرد. او در این باره گفت: جامعه ما در حال گذار از سنت به مدرنیته است و در این گذار معضلاتی فرهنگی گریبانگر مردم شده. یکی از همین معضلات مساله‌ای است که در نگاه عامه از آن به «چشم رو هم چشمی» یاد می‌شود. مثلا وقتی کسی به مهمانی برادرش می‌رود، می‌بینید که او چه غذاهایی را سرو کرده تا زمانی که خود برادرش را مهمان می‌کند، از همان کیفیت غذا سرو کند. این تکلف می‌آورد و با دستورات شرعی مبنی بر توجه به مهمان و تلاش برای خوش گذشتن به او تفاوت دارد. همچنین سعی می‌کنند که وقتی به مهمانی می‌روند، کیفیت زندگی میزبان را کپی کنند تا در زمان میزبانی خود به اصطلاح کم نیاورند. این مسائل باعث کم رونق شدن مهمانی‌ها شده است. به عنوان مثال اگر کسی به مهمانی شخص ثروتمندی رفت، چون می‌بیند که نمی‌تواند مانند او پذیرایی کند، آن شخص را هیچگاه مهمان نخواهد کرد.

وی همچنین اضافه کرد: در میان ایرانیان قدیم رسم بود که وقتی کسی به مهمانی می‌رفت تحفه‌ای با خود برای میزبان می‌برد. این تحفه ممکن بود هدیه باشد و یا حتی یک خوردنی برای اینکه میزبان به سختی نیفتد. متاسفانه در این دهه‌ها این سنت پسندیده ایرانی کم رنگ شده و در میهمانی‌ها رنگ باخته است. مهمانی‌ها نباید خشک و خالی باشد. اگر کسی توانایی تهیه تحفه‌ای برای میزبانش را دارد، هیچگاه آن را فراموش نکند. بجای آوردن این سنت تلفیق سنت‌های اسلامی با سنت‌های ایرانی است. اشاره کردم که در اسلام توصیه شده که میزبان را به عسر و حرج نیندازید و اجرای سنت ایرانی تحفه بردن برای میزبان قدمی عملی در راستای تلفیق سنت‌های اسلامی و ایرانی است.