سه گانه تالاب گاوخونی، آب و کشاورزی

تالاب گاوخونی در استان اصفهان و بخشی در یزد در زمان های نه چندان دور زیستگاه زمستانه گذارنی پرندگانی همچون باکلان، حواصیل سفید، چوب پا، آب چلیک و کشیم بود که تمام اینها در حفظ بوم ساختار و محیط زیست آن منطقه نقش بسیار ارزنده ای داشتند که در کنار گیاهانی مانند نی، لوئی، مرغ، بارهنگ آبی، علف بوریا، جگن، جلبک، گز، تاغ، ریش بز و کاروان کش روزگار خوشی را می گذراندند اما به ناگهان تمام این روزهای خوش به پایان رسید و خشکی و تیرگی فضا را فرا گرفت، درختان خشک شدند، پرندگان رفتند و تالاب نیز با لبی خشکیده چشم به آسمان دوخت تا شاید قطره ای از باران بر تن تفتیده آن ببارد اما دریغ؛ گویا آسمان هم حقابه آنرا دریغ می کند درست مانند وزارت نیرو که تاکنون قطره ای از حق این تالاب را نداده است و آنرا به روزگار خشکی کشانده است.

سازمان حفاظت محیط زیست به عنوان متولی محیط زیست کشور، حقابه تالاب گاوخونی را 176 میلیون متر مکعب برآورد کرده و وزارت نیرو موظف به تخصیص آن است اما تاکنون قطره ای از این حق به تالاب نرسیده است، با وجود اینکه سال 97- 98 بارندگی خوبی رخ داد و بنا به گفته کارشناسان امر میزان بارندگی در این مدت در 50 سال فقط چهار بار رخ داده که بالای هزار میلیمتر در کوهرنگ بوده که سال 97- 98 این میزان به دو هزار و 200 میلیمتر رسیده اما با این وجود باز هم حقابه ای به تالاب نرسید این در حالی است که سد زاینده رود نزدیک به 880 میلیون متر مکعب آب داشت.

در واقع بیشترین بخش آب منطقه صرف کشاورزی می شود به طوری که بین 80 تا 85 درصد آب روانه مزارع و باغات می شود، حال با تمام این سیاه بختی ها و کمبود آب برای تالاب البته به ظاهر، دو سال است که کشت تابستانه نیز به دو کشت قبلی در حوضه آبریز تالاب بختگان اضافه شده است و با این حساب آب بیشتری روانه بخش کشاورزی می شود.

در ادامه همه این سیاه بختی ها اکنون گاوخونی کمتر از یک درصد آب دارد و نزدیک به پنج درصد از مساحت آن مرطوب است، این تالاب 46 هزار هکتاری یک کانون بالقوه انتشار گرد و غبار شده که اگر شرایط کنونی ادامه یابد، فعال خواهد شد و گرد و غبار آن نه تنها کلانشهر اصفهان و شهرهای اطراف بلکه استان‌های مجاور از جمله یزد را هم فرا می‌گیرد از این رو تا پیش از آنکه تجربه ناخوشایند و تلخ خوزستان که به دلیل خشک شدن بخش بزرگی از تالاب هورالعظیم درگیر مشکلات ناشی از گرد و غبار شد در استان اصفهان تکرار شود باید حقابه آن تأمین شود که بر این اساس احمدرضا لاهیجان زاده معاون محیط زیست دریایی سازمان حفاظت محیط زیست خبرهای خوشی از روند تلاش برای بازگشت زندگی به گاوخونی خبر داد و در گفت و گو با خبرنگار محیط زیست ایرنا گفت: مردم اصفهان و چهارمحال و بختیاری برای احیای زاینده رود و تالاب گاوخونی پیگیری های زیادی داشتند، همچنین سمن ها و نمایندگان نیز مکاتبات زیادی با مجموعه دولت داشتند که در نهایت در دولت مصوب شد که کارگروهی برای ساماندهی این تالاب تشکیل شود که مسوولیت آن به وزارت نیرو محول شد.

وی افزود: اما به درخواست وزارت نیرو قرار شد جلسات این کارگروه فعلا در سطح معاون اول رییس جمهوری تشکیل شود که بر این اساس دومین جلسه آن هفته گذشته به ریاست اسحاق جهانگیری تشکیل شد که در این جلسه بر اساس مصوبات جلسه اول، نقشه راهی برای احیای زاینده رود و تالاب گاوخونی ارائه شد، در این نقشه راه مراحل مختلفی پیش بینی شده است که مرحله اول شناخت از حوضه آبریز هم در اصفهان و هم چهارمحال بختیاری است، بعد از آن استخراج مشکلات و چالش های حوضه و در نهایت یک سری برنامه های اجرایی برای رفع این چالش ها ارائه شد و در مجموع به این جمع بندی رسیدند که با اجرای این پروژه ها و برنامه هایی که پیش بینی شده بتواند شرایط رودخانه و تالاب را به شرایط بهینه و بهتری نسبت به شرایط کنونی برسانند.

لاهیجان زاده ادامه داد: در این نقشه راه تمام موضوعات مختلف دیده شده، مباحث مربوط به کشاورزی، الگوی کشت، اصلاح روش های آبیاری تا مسائل مربوط به ورود آلاینده ها به رودخانه و تالاب، حقابه های زیست محیطی و گردشگری ارائه و قرار شد که تمام آنها به یک برنامه عمل تبدیل شود و بر اساس آن وظایف تمام دستگاه ها، پروژه های اجرایی و اعتبار مورد نیاز مشخص شود همچنین یک برنامه زمان بندی برای آن تعیین خواهد شد و در یک ستادی که فعلا مسوولیت آن با وزارت نیرو است با حضور دستگاه های مختلف این برنامه ها عملیاتی می شود تا تاثیر آن بر احیای زاینده رود و تالاب گاوخونی دیده شود، در نهایت ضمن اینکه حق و حقوق حقابه برها هم رعایت می شود، باید کشاورزی پایدار و صنعت نیز بتواند به درستی فعالیت کند همچنین تامین آب شرب نیز صورت گیرد و در عین حال محیط زیست هم فدای هیچ کدام از اینها نشود.

وی درباره زمان اجرای این برنامه ها گفت: هنوز زمان برای اجرای این برنامه ها تعیین نشده اما معمولا مانند ستاد احیای دریاچه ارومیه بحث برنامه 5 ساله مطرح است، این نقشه راه هفته گذشته به تصویب رسید البته دو هفته به دستگاه ها فرصت داده شد که اگر نقطه نظر تکمیلی دارند ارائه دهند بنابراین در این مرحله هنوز اعتبار مشخص نشده است اما قرار شد وزارت نیرو 10 میلیارد تومان برای کامل کردن برنامه ها اعتبار بگذارد و اعتبار پروژه ها در آن برنامه عمل مشخص می شود.

لاهیجان زاده به میزان حقابه تالاب گاوخونی اشاره کرد و افزود: سازمان حفاظت محیط زیست حقابه تالاب گاوخونی را 176 میلیون متر مکعب برآورد کرده است و بنا بر توافق صورت گرفته با وزارت نیرو این وزارتخانه باید سالانه این میزان حقابه را تامین کند و این آب به طور مستقیم وارد تالاب شود اما تاکنون هیچ آبی از این حقابه وارد تالاب نشده است، این در حالی است که در سال آبی 97 - 98 بارندگی های خوبی را در کوهرنگ داشتیم به طوری که در 50 سال گذشته این میزان بارندگی فقط چهار بار رخ داد، در واقع در 50 سال گذشته فقط 4 بار بارندگی در کوهرنگ به بالای دو هزار میلیمتر رسید در حالی که در این سال آبی بارندگی به بیش از دو هزار و 200 میلیمتر رسید اما باز هم حقابه ای تامین نشد.

وی ادامه داد: این در حالی است که سد زاینده رود نزدیک به 880 میلیون متر مکعب آب داشت باز هم حقابه ای داده نشد، باید این را در نظر گرفت که تا دو سال پیش دو بار در سال در مزارع اطراف حوضه آبخیز تالاب گاوخونی کشت انجام می شد اما دو سال است که کشت تابستانه را هم اضافه کردند و تعداد کشت به سه مرحله رسیده است و این یعنی مصرف بیشتر آب که واقعا جای تامل دارد، با این شرایط تالاب و وضعیت منابع آبی در منطقه سال گذشته بین 350 تا 400 میلیون متر مکعب آب به کشت تابستانه اختصاص داده شد و امسال نیز همین میزان در نظر گرفته شده است.

معاون محیط زیست دریایی سازمان حفاظت محیط زیست تاکید کرد: اگر بخواهیم با این رویکرد پیش رویم هیچ وقت نمی توانیم امیدی به احیای تالاب گاوخونی داشته باشیم و اگر تالاب به همین ترتیب خشک شود و به روالی که دارد رطوبت خود را از دست دهد پیش رود در آینده تبدیل به کانون گرد و غبار خاک و نمک به وسعت 46 هزار هکتار در منطقه می شود که می تواند برای اصفهان و استان های همجوار یک خطر و آسیب جدی باشد.

وی اظهار داشت: با این حساب بین 80 تا 85 درصد آب منطقه صرف کشاورزی، بین 100 تا 130 میلیون متر مکعب بخش صنعت و بخشی نیز برای شرب مصرف می شود این در حالی است که اراضی کشاورزی حوضه آبریز تالاب در استان اصفهان 372 هزار و 772 هکتار است که از این میزان 289 هزار و 972 هکتار زراعی و 82 هزار و 800 هکتار باغی است، البته این میزان اراضی علاوه بر اینکه از منابع آبی منتهی به تالاب استفاده می کنند از آب چاه ها نیز بهره می برند.

لاهیجان زاده گفت: قرار شد پروژه هایی که قابلیت اجرا دارد به دستگاه ها ابلاغ شود و عملیات اجرایی آنها اغاز شود و دیگر منتظر طرح نمانند.

به گفته وی قرار است چنین ستادی در برای ساماندهی رودخانه کارون تشکیل شود که بر اساس مصوبه دولت، مسوولیت آن به وزارت نیرو محول شده است.

• زاینده رود
• تالاب گاو خونی
• اصفهان

• وعده‌هایی که تحقق یافت