«شعر» در عزای محرم سیاه می شود / گلچینی از بهترین شعرهای عاشورایی

به گزارش خبرنگار فرهنگی شبکه اطلاع رسانی راه دانا؛ به مناسبت ایام محرم و عزاداری سید و سالار شهیدان، در این گزارش سعی کردیم نمونه هایی از کتاب های شعر و برخی از نامداران شعرای آیینی را معرفی کنیم.

«من می گویم شما بگریید»

مجموعه شعر «من می‌گویم، شما بگریید» گزیده‌ای است از مراثی عاشورایی شاعران از گذشته تا دوران معاصر که توسط علیرضا قزوه انتخاب شده است.

این کتاب در پنج فصل با عنوان‌های «این حسین کیست؟ با کربلا، با حسین»، «ای پدر جان همرهان بستند بار... به شهیدان هاشمی»، «ناله عشق است و آتش می‌زند (دمی با اصحاب وفادار امام)»، «گودال قتلگاه پر از بوی سیب بود (عاشورا)» و «زینب اسیری رفت و ما بر جای بودیم (بعد از عاشورا)» تنظیم شده است و دربردارنده اشعار شاعران شاخص گذشته مانند مولانا جلال الدین بلخی، سیف فرغانی، محتشم کاشانی و عمان سامانی و معاصرین نظیر شهریار، علی معلم، غلامرضا سازگار و علی انسانی است.

«آغاز روشنایی آینه»

کتاب «آغاز روشنایی آینه» ترکیب بند عاشورایی دکتر سید علی موسوی گرمارودی شاعر و پژوهشگر معاصر است که در پانزده بند سروده شده است.

«آغاز روشنایی آینه» با نام اولیه «از گلوی غمگین فرات» در نیمه فروردین سال هزار و سیصد و هشتاد و هفت در روزنامه اطلاعات منتشر شد و توجه شاعران و ادیبان را به خود جلب کرد. هرچند این ترکیب بند هم به مانند بسیاری از شعر‌ها در این قالب در اقتفای ترکیب بند مشهور محتشم کاشانی سروده شده است ولی از لحاظ شکل کار دارای فرمی جدید است به صورتی که در این ترکیب بند هریک از بند‌ها مختص به یک شخصیت عاشورایی است و از این لحاظ دارای امتیازی ویژه است. این کتاب شامل ترکیب‌بندی پانزده بندی است و در آن صاحب‌نظرانی چون بهاالدین خرمشاهی، سید صدرالدین قوام شیرازی، محمدیزدانپرست، حمیدرضا شکارسری و مرتضی امیری اسفندقه درباره این ترکیب‌بند نقد و نظرهایی ارائه کرده‌اند. در بخش دیگرکتاب، موسوی گرمارودی در دو مطلب جداگانه شعر زنده‌یاد سیدحسن حسینی با نام «شاعری در تصرف شعر» و شعرهای آیینی قیصر امین‌پور مورد بررسی قرار داده است.

«گنجشک و جبرئیل»

کتاب «گنجشک و جبرئیل» دربردارنده سی و یک قطعه شعر نو اعم از سپید و نیمایی دکتر سید حسن حسینی شاعر و پژوهشگر معاصر است که نخستین بار در تابستان 1371 توسط انتشارات افق به چاپ رسید.

سید حسن حسینی از شاعران نسل اول پس از انقلاب اسلامی است که همواره جز جریان سازان اصلی شعرانقلاب اسلامی بوده است چه آن زمان که در ابتدای انقلاب با سرودن اشعار در حوزه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس پیشرو بود و دفتر شعر «همصدا با حلق اسماعیل» خود گواه بر این مدعا است و چه بعد از جنگ و در اوایل دهه هفتاد که با دفتر «گنجشک و جبرئیل» تاثیر شگرفی در شعر نو آئینی و بالاخص شعر عاشورایی گذاشت و چه بعد‌ها که با «نوشداروی طرح ژنریک» خود را به عنوان یکی از مهم‌ترین طنزپردازان معاصر مطرح کرد. اما اهمیت «گنجشک و جبرئیل» در بین کارهای دکتر حسینی تا حدی است که ایشان وصیت کرده بودند که در هنگام مرگ این کتاب را بر روی سینه‌شان بگذارند و همراه با ایشان دفن کنند.

«ظهر روز دهم»

کتاب «ظهر روز دهم» منظومه عاشورایی دکتر قیصر امین‌پور شاعر و پژوهشگر معاصر است که در قالب نیمایی و برای مخاطب نوجوان سروده شده است و توسط انتشارات سروش به چاپ رسیده است.

«ظهر روز دهم» درباره یکی از کودکان عاشورا سروده شده است. گفته می‌شود در کربلا حدود نه یا ده کودک شهید شدند. نام این کودکان به درستی معلوم نیست. گفته‌اند که گویا نام یکی از آن‌ها «عمرو» پسر «مسلم بن عوسجه» یا «حرث بن جناده» بوده است. آنچه این ماجرا را زیبا‌تر و شگفت انگیز‌تر می‌نماید این است که گویی خود نیز گم نامی را دوست‌تر داشته است. زیرا بر خلاف معمول عرب که مبارزان در هنگام ورود به میدان خود را با اصل و نسب، ایل و تبار در رجز‌هایشان معرفی می‌کنند او به جای اینکه به نام و نشان، قوم و قبیله‌اش بنازد با افتخار فریاد می‌زند: «امیری حسین و نعم الامیر، یعنی؛ من آنم که امیر و مولایم حسین (ع) است و چه نیک مولایی است» قیصر امین‌پور علاوه بر جایگاه منحصر به فردی که در شعر معاصر (به معنای عام) دارد، در حوزه‌های خاصی از شعر و ادبیات نیز شاعری پیشتاز و صاحب سبک به شمار می‌رود. از جمله این حوزه‌ها، حوزه شعر آیینی و شعر کودک و نوجوان است. برخی از اشعار او از جمله مثنوی نی‌نامه که اختصاص به سوگ سالار شهیدان امام حسین (ع) دارد، نمونه بارزی از شعر معیار در حوزه اشعار آیینی به شمار می‌رود. درحیطه شعر نوجوان نیز، منظومه بلند ظهر روز دهم از اشعار ماندگار و اثرگذار به شمار می‌آید که پرداختی به زوایای آن، از دو جهت مفید خواهد بود: هم ویژگی‌های یک شعر نوجوانانه را به‌گونه‌ای که قابلیت معیار بودن در این حیطه را داشته باشد، به علاقه‌مندان ارائه می‌کند و هم یک اثر متفاوت در حیطه اشعار آیینی با نوآوری‌ها و برازندگی‌های فراموش شده این حوزه را به خوانندگان معرفی می‌کند.

«با کاروان نیزه»

کتاب «با کاروان نیزه» ترکیب بند عاشورایی علیرضا قزوه شاعر و پژوهشگر معاصر است که دراقتفای ترکیب بند مشهور محتشم کاشانی در چهارده بند سروده شده است.

سرودن مرثیه برای اباعبدالله الحسین (ع) در قالب ترکیب بند در اواخر قرن نهم و به احتمال قوی با ترکیب بند وحشی بافقی آغاز شد و اوج آن در شعر محتشم کاشانی جلوه گر شد، گزافه نیست اگر بگوییم این ترکیب بند مشهور‌ترین و یکی از بهترین اشعار عاشورایی تا به امروز است. پس از محتشم کاشانی ترکیب بندهای بسیار زیادی به اقتفا و یا تقلید از وی به خصوص در دوران بازگشت ادبی سروده شد. در دوران معاصر نیز شاعران بسیاری نظیر جلال الدین همایی (سنا) و امیری فیروزکوهی به سرودن ترکیب بندهای عاشورایی اقدام کرده‌اند و این امر در شاعران پس از انقلاب با‌تر کیب بند «با کاروان نیزه» علیرضا قزوه در سال 1385 ادامه پیدا کرد و پس از او چندین نفر مانند دکتر سید علی موسوی گرمارودی اشعاری در این قالب سرودند. «با کاروان نیزه» هرچند که در استقبال از ترکیب بند محتشم کاشانی سروده شده است ولی دارای زبان و منظومه فکری مربوط به زمان خودش است به بیان دیگر این ترکیب بند از تعالیم نیما که در غزل نئو کلاسیک به فعلیت رسیده بهره‌های بسیاری برده است و همین نکته باعث اهمیت آن شده است. کتاب با مقدمه‌ای از علی معلم دامغانی با عنوان «شعر آیینی روزگار ما» و پایان سخن، «نگاهی به ترکیب بند با کاروان نیزه» نقدی از عبدالجبار کاکایی به سرانجام رسیده است.

«مجلس حر بن یزید ریاحی»

کتاب «مجلس حر بن یزید ریاحی» منظومه ای بلندی در قالب نیمایی از علی معلم دامغانی شاعر و پژوهشگر معاصر است که توسط انتشارات سوره مهر در بازار کتاب عرضه شده است.

«مجلس حر بن یزید ریاحی» در واقع قسمتی از منظومه مفصلی از معلم دامغانی است که ایشان بر مبنای زیارت وارث آن را سروده‌اند و دارای جنبه‌های مختلفی اعم از عشق و حماسه است. این کتاب در دو فصل تدوین شده است که فصل اول آن به مقدمه با تشریح و توضیح به قلم محمدرضا تقی‌دخت اختصاص یافته است و فصل دوم منظومه را شامل می‌شود. علی معلم دامغانی که از شاعران برجسته نسل اول شعر انقلاب اسلامی به حساب می‌آید و با کتاب «رجعت سرخ ستاره» خود در دهه شصت نه تنها در معنا و محتوا تاثیر گذار بود بلکه در حوزه فرم نیز از احیا کنندگان قالب مثنوی محسوب می‌شود در تمامی آثارش نگاهی آئینی و مذهبی به پدیده‌های سیاسی و اجتماعی دارد که در بیشتر مواقع این نگاه در لایه‌های زیرین آثارش محسوس است و در تعدادی از کار‌هایش مانند مثنوی معروف: «روزی که بر جام شفق مل کرد خورشید / بر خشک چوب نیزه‌ها گل کرد خورشید» این موضع آئینی صراحتا نشان داده می‌شود. حال معلم همین موضع آئینی و مذهبی را که همیشه در قالب‌های کلاسیکی به مانند مثنوی قصیده و غزل خودنمایی می‌کرد با زبانی به روز‌تر و متناسب با قالب‌های نو در قالب نیمایی پیاده کرده است و اولین ثمره‌اش این منظومه است که عنوان آن به سبک مجالس تعزیه، «مجلس حربن یزید ریاحی» است.

انتهای پیام /