شنبه 7 مهر 1403
گوناگون

شهر هزار طایفه؛ از ضاحیه بیروت چه می دانیم

وب‌گاه عرشه آنلاین مشاهده در مرجع
شهر هزار طایفه؛ از ضاحیه بیروت چه می دانیم

بیروت، عروس خاورمیانه حال خوشی ندارد؛ عزادار و داغدار است؛ دل آشوب است و نگران جواد دلیری: چندسال پیش پس از سفر به بیروت از این شهر نوشتم که عروس سالخورده خاورمیانه همچنان زیبا و چشم نواز است، اگر چه زخم‌های کهنه جنگ و تجاوز و درگیری همچنان بر گونه‌های سرزمین «تفاوت‌ها و گونه‌گونی‌ها» نشسته باشد. شهر بیروت پایتخت کوچک‌ترین کشور خاورمیانه در نزد ایرانی‌ها و بسیاری از مردمان جهان به «عروس...

جواد دلیری: چندسال پیش پس از سفر به بیروت از این شهر نوشتم که عروس سالخورده خاورمیانه همچنان زیبا و چشم نواز است، اگر چه زخم‌های کهنه جنگ و تجاوز و درگیری همچنان بر گونه‌های سرزمین «تفاوت‌ها و گونه‌گونی‌ها» نشسته باشد. شهر بیروت پایتخت کوچک‌ترین کشور خاورمیانه در نزد ایرانی‌ها و بسیاری از مردمان جهان به «عروس خاورمیانه» یا «پاریس خاورمیانه» شهره بوده است و همچنان با همین نام مشهور است، هرچند سالخورده شده باشد. بیروت نگینی در ساحل مدیترانه همچون پرنده افسانه‌ای، «ققنوس»، از میان خاکستر دوباره جان می‌گیرد و پرواز می‌کند. بیروت را چه به خاطر قدمتش بستاییم چه برای مقاومتش چه اتحادمردمانش را بازگوییم را آرامش و مقاومت‌شان را یاد بیاوریم، برای آیین‌ها و مرام‌های گونه گونه‌اش کف بزنیم یا برای آزادی بیان زبانزدش. از قهوه‌نوشی و کافه‌نشینی‌های شهیرش بگوییم و از هنر و فرهنگ و رسانه‌اش بنویسیم. یا سرزمین جهاد گونه‌اش و تاریخ و زیبایی‌های دیدنی‌اش را دوست بداریم. هر کدام که باشد شهر زیبایی‌ها و مقاومت‌ها است.

اما حالا بیروت، عروس خاورمیانه حال خوشی ندارد؛ عزادار و داغدار است؛ دل آشوب است و نگران.

بیروت شهر تفاوت‌ها است. شهری سرسبز و زخم خورده با خیابان‌های پرترافیک و پرمانع با آپارتمان‌های بلند محصور. شهر پرهیاهو. فرقی ندارد در جنوب مسلمان نشینش بروید، یا در غرب سنی‌نشین باشید یا از شرق مسیحی نشین عبور کنید. همه با دین و سیاست گوناگون و ظاهری متفاوت کنار یکدیگر گذر می‌کنند. شهر هزار طایفه. شهر کافه‌ها. شهری که خیابان‌هایش بوی قهوه می‌دهد.

و چه جالب گفته نزار قبانی که از بیروت می‌پرسی؟/ خیابان‌های بیروت / میدان‌ها و قهوه‌خانه‌هاش / رستوران‌ها و بندرها / کشتی‌های بخارش، همه / در چشم‌های توست که می‌ریزند / چشم ببندی بیروت گم می‌شود

هنگام ورود به فرودگاه بیروت، تفاوت‌ها در برابر نگاه هر تازه واردی نمایان می‌شود. فرودگاه بیروت که دامنه باندهای آن در امتداد سواحل زیبای دریای مدیترانه کشیده شده است، بسیار زیبا و چشم‌نواز است. آن سوی فرودگاه بیروت، نمایی دیگر ازتفاوت‌ها و زیبایی‌ها به نمایش در می‌آید. قد برافراشتن تابلوهایی که نمایانگر هویت‌های اسلامی و سیاسی لبنان است. همانند تصویر رهبران حزب‌الله و مقاومت اسلامی یا انبوه تابلوهای بزرگ تبلیغاتی (همراه با چهره زن) در بزرگراه‌ها، نشانی از هویت اجتماعی و اقتصادی بیروت را بر رهگذران بازگو می‌کند. همه‌چیز در بیروت نشان از آن دارد که لبنانی‌ها در حال ترک خاطرات سال‌های تلخ جنگ داخلی هستند و به همین خاطر نماد «کاج» که به عنوان درختی پرمقاومت و پایداری که حتی در سرما هم سرسبز است، در همه جای شهر دیده می‌شود و بر پرچم ملی لبنان نیز نقش بسته است و حتی در بناها و ساختمان‌ها هم از این نماد استفاده شده است.

نزدیک به 50 سال پیش جرقه آتش جنگ داخلی در لبنان افروخته شده و تا 16 سال شعله‌ور ماند. «عدنان» شهروند لبنانی می‌گوید: «خاطرات تلخ برادرکشی از ذهن ما لبنانی‌ها آرام آرام به تاریخ می‌پیوندد.»

جنگ داخلی لبنان در 24 فروردین 1354-13 آوریل 1975- با حمله مسلحانه گروهی ناشناس به یک اتوبوس حامل فلسطینی‌ها در محله مسیحی‌نشین «عین الزمانه» در شرق بیروت و کشته شدن همه سرنشینان آن آغاز شد. در این جنگ خانمانسوز هزاران لبنانی و نیز فلسطینی جان خود را از دست دادند. ده‌ها هزارتن زخمی و صدها هزارنفر هم از خانه و کاشانه خود آواره شدند و زیان‌های بسیار سنگینی به تاسیسات شهری و روستایی و ساختار اقتصادی لبنان وارد شد.

هرچند آثار 16 سال جنگ داخلی همچنان در برخی ساختمان‌ها به چشم می‌خورد اما تلاش کم‌نظیری برای بازسازی صورت گرفته است. این تلاش در همه جا به‌ویژه در بخش مرکزی بیروت که بیشترین خرابی‌ها به بار آمده نمایان است. این منطقه بین دو بخش شرقی و غربی بیروت، سال‌های متمادی صحنه زدوخوردهای سهمگین بین گروه‌های رقیب بوده و به کلی ویران شده؛ اما ظرف 20 سال که از پایان جنگ و امضای موافقتنامه طایف می‌گذرد، ساختمان‌ها به همان شکل سابق بازسازی شده‌اند؛ زیبایی خیره‌کننده‌ای که نتیجه آمیزش سنت و مدرنیسم است. هر چند هنوز در بیروت، اندک خانه‌های ویران، مخروبه و سوراخ سوراخ شده ناشی از جنگ چندین ساله داخلی لبنان را می‌توان دید. در بیروت، شیعیان در جنوب، دروزی‌ها و سنی‌ها در غرب و مسیحیان در شرق زندگی می‌کنند. شمال آن نیز به دریای مدیترانه محدود است؛ ترکیبی که مشابه آن تمام لبنان را در برگرفته است. تفاوت این مناطق از نظر تسهیلات و امکانات شهری بسیار مشخص و روشن است، جنوب شلوغ، پرجمعیت، اما غرب و شرق به عکس کم جمعیت‌تر و مدرن‌تر. بیروت شرقی که منطقه‌ای لوکس و گران قیمت است و بیشتر جمعیت آن نیز مسیحیان هستند و معروف‌ترین محلات آن نیز اشرفیه و برج حمود است. نوع معماری و شهر‌سازی این منطقه به معماری فرانسوی شباهت دارد، بیروت غربی که اکثر جمعیت آن را مسلمانان سنی تشکیل می‌دهند و بخش سیاسی پایتخت به شمار می‌رود چرا که بیشتر مراکز اداری و تجاری از جمله وزارتخانه‌ها، کاخ ریاست‌جمهوری، پارلمان، بانک‌ها و... در این منطقه واقع شده است. وجود هتل‌های متعدد در این منطقه به ویژه کنار ساحل مدیترانه، بیروت غربی را به منطقه‌ای توریستی تبدیل کرده است. داون تاون، خیابان حمرا، روشه و مناره، مهم‌ترین محله‌های بیروت غربی هستند. دانشگاه معروف امریکایی بیروت نیز در این منطقه واقع شده است. بیروت جنوبی که ساکنان آن را شیعیان تشکیل می‌دهند و با نام ضاحیه شناخته می‌شود.

ضاحیه کجاست؟

شامگاه جمعه 6 مهرماه 1403، هواپیماهای اسرائیل، منطقه حاره حریک در ضاحیه بیروت را به شدت و به صورت پیاپی بمباران کردند. ارتش اسرائیل ادعا کرد، هدف این حملات، مرکز فرماندهی اصلی حزب الله بوده است. یکی از مناطق مهم در جغرافیای سیاسی و اجتماعی لبنان است. این منطقه که به عنوان قلب جنوبی بیروت شناخته می‌شود، تحت کنترل نیروهای حزب‌الله قرار دارد و نقش مهمی در تاریخ معاصر لبنان ایفا کرده است. ضاحیه به دلیل موقعیت استراتژیک خود، همواره مورد توجه دولت لبنان، گروه‌های سیاسی، و حتی بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی بوده است.

ضاحیه به معنای حاشیه شهر است. از ویژگی‌های جالب این منطقه از بیروت شباهت آن به خیابان‌های و سبک شهر نشینی تهران با مردمانی با چهره اسلامی است، ترافیک و خیابان‌های شلوغ و سیم‌ها و کابل‌های برق و تلفن آویزان در آسمان از دیگر ویژگی‌های این منطقه است. زینت بخش خیابان‌های این منطقه تمثال شهدای مقاومت است که بیشتر بر بالای تیرهای چراغ وسط بلوارها نصب شده است. فرودگاه بین‌المللی بیروت نیز در این منطقه واقع شده است. اردوگاه‌های صبرا و شتیلا نیز در همین منطقه‌اند.

روضه‌الشهدای بیروت

در جنوب بیروت و مرکز منطقه ضاحیه، روضه شهدا المقاومه الاسلامیه» یا همان گلزار و مزار شهدای مقاومت اسلامی (حزب‌الله لبنان) قرار گرفته است که محل ادای احترام لبنانی و علاقه‌مندان به حزب‌الله و مقاومت به شهدای مقاومت است. این مکان در کنار مجلس اعلای شیعی که به همت امام موسی صدر راه‌اندازی شده است، قرار دارد. در نزدیکی آن تصاویر شهدای مقاومت اسلامی زینت‌بخش خیابان‌های اطراف است. در روی نمادی که در جلوی مزار شهدا نصب شده است، تصاویر امام موسی صدر، شهید شیخ راغب حرب (نخستین دبیرکل حزب‌الله لبنان) و نبیه بری (رییس حزب شیعی الامل و رییس مجلس لبنان) حک شده است. مکانی مسقف به طول و عرض تقریبی دوازده متر با حدود چهل قبر یکدست سفید که عکسی از هر شهید در ویترین قبور به چشم می‌خورد. وسط مزار، آرامگاه عماد مغنیه است؛ مزاری که بالای آن عکسی بزرگ از آن شهید بزرگوار وجود دارد. در سمت راست، قبرِ حاج رضوان متوجه نام سید هادی نصر‌الله، فرزند حسن نصرالله است.

شهید عماد مغنیه معروف به حاج رضوان در 1341 در روستای «طیردبا» واقع در شهرستان صور به دنیا آمد. او که خود را مرید چمران می‌دانست، معاونت «امنیت و مقاومت» حزب‌الله را برعهده داشت و این در حالی بود که کمتر کسی از هویت و مسوولیت او اطلاع داشت. سازمان جاسوسی امریکا (CIA) 25 میلیون دلار برای اطلاعات منجر به دستگیری‌اش و پلیس فدرال این کشور (FBI) 5 میلیون دلار برای مرده یا زنده او جایزه تعیین کرده بود. وی سر انجام در 23 بهمن 1386 توسط موساد، بر اثر انفجار یک خودرو در مسیر حرکت او در محله کفرسوسه دمشق ترور شد تا بعد از دو برادر دیگر خود، جهاد و فواد، سومین شهید خانواده باشد. محمد هادی در 21 شهریور 1376 در رویارویی مستقیم با سربازان اسراییل در منطقه «اقلیم التفاح» در جنوب لبنان کشته شد و اسراییل بدون شناخت هویت وی، تصاویر جسدش را به نشانه پیروزی از تلویزیون خود پخش کرد. این واقعه زلزله شدیدی را در لبنان سبب شد و اعلام همبستگی و تسلیت مردم لبنان و سران عرب را نسبت به سید حسن نصر‌الله درپی داشت. پیکر وی و دیگر شهدای مقاومت در 6 تیر 77 در عملیات مبادله، به لبنان مسترد شد.

شهر هزار طایفه

بیروت را پاریس خاورمیانه لقب داده‌اند؛ لقبی که با سفر به آن متوجه می‌شوید که چندان هم اغراق‌آمیز نیست؛ مجسمه‌ها، سنگفرش‌های خیابان، سبک متفاوت زندگی در کنار یکدیگر و تاریخی که هزاران قصه از آن بیرون آمده، می‌تواند کمی شباهت را توجیه کند. به تمام اینها همجواری آب‌های مدیترانه را هم اضافه کنید.

در بیروت صخره‌های معروف در ساحل روشه که همچنان سمبل زیبایی‌های لبنان محسوب می‌شود، از نخستین جاهایی است که توجه گردشگران را به خود جلب می‌کند. اندکی دورتر، بلوار ساحلی مناره، جایی است که مردم برای گردش و پیاده‌روی به آنجا می‌روند. اندکی توقف در این بلوار، فرصتی است نه فقط برای تماشای امواج مدیترانه، بلکه تامل در لباس و رفتار انسان‌هایی با مذهب‌ها و آیین‌ها و مرام‌های گوناگون که تحمل یکدیگر و همزیستی مسالمت‌آمیز را به خوبی پذیرفته‌اند. میدان ستاره نیز یکی دیگر از محل‌های دیدنی بیروت است. جلوی ساختمان پارلمان لبنان با یک برج ساعت در وسط میدان و شش خیابان که از این میدان منشعب می‌شوند و شکل ستاره را می‌سازند، تا حدود زیادی شبیه میدان اتوال پاریس و الهام گرفته از آن. ممنوعیت عبور و مرور خودروها در این خیابان‌ها باعث شده که سطح خیابان و پیاده‌روها در اختیار تعداد زیادی از رستوران‌ها قرار گیرد؛ درست مانند پیاده‌روهای خیابان شانز‌لیزه پاریس. در همین منطقه دو میدان معروف نیز جلب‌نظر می‌کند: میدان ریاض الصلح، نخستین نخست‌وزیر مسلمان لبنان پس از استقلال در 1943. در گوشه‌ای از میدان ساختمان زیبای نخست‌وزیری و در گوشه دیگر ساختمان نمایندگی سازمان ملل متحد وجود دارد. بیشتر ساختمان‌های دولتی و مراکز مهم تجاری در این منطقه واقع شده‌اند و پس از آن میدان بزرگ معروف به میدان برج یا میدان شهدا که تاریخ معاصر لبنان را در حافظه خود جای داده است. در یک سو کلیسای مسیحی و در کنار آن مسجد اسلامی نشان بارزی از همزیستی پیروان دو دین بزرگ است. در گوشه‌ای از صحن همین مسجد، آقای رفیق‌حریری، نخست‌وزیر سابق لبنان به خاک سپرده شده و مقبره وی، غرق در گل، به صورت یک مزار سیاسی برای جناح‌های مخالف دولت درآمده است. روزنامه النهار در ضلع شمال غربی میدان شهدا، ساختمان بلند روزنامه معروف النهار به چشم می‌خورد قدیمی‌ترین روزنامه لبنان که تاسیس آن به سال 1933 یعنی حدود 70 سال قبل برمی‌گردد.

در شمال بیروت منطقه‌ای قرار دارد به نام حریصا. یکی از مکان‌های سیاحتی - زیارتی لبنان که در فاصله 20 کیلومتری شمال بیروت قرار دارد. مجتمعی از کلیساهای چهارگانه که این منطقه روی قله کوهی مشرف بر شهر جونیه و خلیج زیبای آن، از موقعیت بسیار جذابی برخوردار است و همین باعث می‌شود علاوه بربازدیدکنندگان این منطقه، عده بسیاری از گردشگران نیز به تماشای این کلیسا بروند. جاده مارپیچی از میان جنگل کوهستانی می‌گذرد. عده‌ای با تله‌کابین خود را به کلیسا می‌رسانند. در جلوی در ورودی تابلویی دیده می‌شود که روی آن نوشته مزار سیده لبنان 1954.

قدیمی‌ترین کلیسای این مجموعه کلیسای کوچکی به ظرفیت چهل نفر است که «Our Lady of Lebanon» یا «سیده لبنان» نام دارد. بنای کلیسا شکل مخروطی دارد و یک راه پله مارپیچ روی نمای ساختمان، بازدیدکنندگان را به بالا هدایت می‌کند که هرچه به سمت بالا می‌رویم، از عرض پله‌ها کم می‌شود. روی قله این بنا مجسمه برنزی 15 تنی از مریم مقدس قرار داده شده که تاجی از طلا بر سر دارد. این مجسمه که از بیشتر نقاط شهر قابل رویت است، در سال 1908 میلادی ساخته شده است.

کلیسای بزرگ دیگری به نام «بازلیک» در این مجموعه قرار دارد که بزرگ‌ترین کلیسای خاورمیانه محسوب می‌شود. سقف آن به نشانه پنج استان لبنان پنج سطح دارد. بلندترین ارتفاع سقف آن چهل و کوتاهترین آن بیست متر است. این کلیسا بیش از 100 سال قدمت داشته و سی و چند سال قبل بازسازی شده است. مسیحی‌های مارونی جشن‌های بزرگ مذهبی خود را در آن برگزار می‌کنند. زیر این کلیسا، کنیسه‌ای است که «سیده لرد» به معنای «نگهبان» نامیده شده که یکشنبه‌ها در آن دعای دسته جمعی قرائت می‌شود. کنیسه الغفران» چهارمین کلیسای این مجموعه است که میزبان مراسم‌هایی چون تدفین، غسل تعمید و اعتراف است. در بیروت از شگفتی‌های طبیعت یکی صخره های «روشه» در غرب شهر است که می‌توان گفت نماد بیروت به حساب می‌آید. و به آنها «عشاق» نیزمی گویند؛ یکی هم غار «جعیتا» که درهجده کیلومتری شمال شهر واقع شده، غار «جعیتا» در میان کوه‌های زیبا قرار گرفته و دو طبقه است؛ غار بالا و غار پایین که برای رفتن به غار بالا باید سوار تله کابینی شد که از میان جنگلی زیبا می‌گذرد.

--> هم اکنون دیگران می خوانند

بیشتر بخوانید

شهر هزار طایفه؛ از ضاحیه بیروت چه می دانیم 2