شهیدی که از معماری به سینما رسید

به گزارش ایرنا، امروز 20 فرودین ماه بیست و نهمین سالگرد شهادت سید شهیدان اهل قلم، شهید مرتضی آوینی است.

سید مرتضی آوینی در 21 شهریور 1326 در شهر ری به دنیا آمد. تحصیلات ابتدایی و متوسطه خود را در شهرهای زنجان، کرمان و تهران به پایان رساند و در سال 1344 به عنوان دانشجوی معماری وارد دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران شد؛ وی معماری را با علاقه زیاد یادگرفت، ولی پس از پیروزی انقلاب ایران (1357) بنا به ضرورت‌های انقلاب آن را کنار گذاشت و به فیلم‌سازی پرداخت.

آوینی کار خود را از فیلمسازی برای گروه جهاد آغاز کرد و از نخستین آثارش می‌توان به مجموعه شش‌روز در ترکمن‌صحرا، سیل خوزستان، و مجموعه مستند خان‌گَزیده‌ها اشاره کرد؛ (گروه جهاد نخستین گروهی بود که بلافاصله پس از آغاز جنگ به جبهه رفت. دو نفر از اعضای گروه در همان روزهای نخست جنگ در قصر شیرین اسیر شدند و نفر سوم، در حالی که تیر به شانه‌اش خورده بود از حلقه محاصره گریخت. پس از یک هفته که خرمشهر سقوط کرد و گروه که تازه توانسته بود شکل دوباره به خود بگیرد راهی منطقه شد. آن‌ها در جست‌وجوی حقیقت ماجرا به خرمشهر و آبادان رفتند که سخت در محاصره بود. ساخت مجموعه حقیقت این‌گونه آغاز شد).

این گروه کار خود را در جبهه‌ها ادامه می‌داد و پس شروع عملیات والفجر 8 به صورتی منسجم فعالیت می‌کرد؛ بر همین اساس مجموعه تلویزیونی روایت فتح در چنین فضایی شکل گرفت و تا پایان جنگ هم ادامه پیدا کرد.

آوینی می‌گوید: «انگیزش درونی هنرمندانی که در واحد تلویزیونی جهاد سازندگی جمع آمده بودند آن‌ها را به جبهه‌های دفاع مقدس می‌کشاند نه وظایف و تعهدات اداری. روح کارمندی نمی‌توانست در این عرصه منشأ فعل و اثر باشد. گروه‌های فیلم‌برداری ما با همان انگیزه‌هایی که رزم‌آوران را به جبهه کشانده بود کار می‌کردند... این‌جا عرصه‌ای نبود که فقط پای تکنیک یا هنر در میان باشد».

شهید آوینی در سالهای آغازین پس از اتمام جنگ مؤسسه روایت فتح را تاسیس کرد؛ موسسه ای به تولید آثاری درباره جنگ می‌پرداخت. در کنار این فعالیت‌ها آوینی قاب هنر هفتم را به عنوان ابزاری برای بیان حقایق می دید و رفته رفته از آن به عنوانی نوعی شیوه مواجهه با مسائل گوناگون استفاده کرد.

پس از تاسیس موسسه روایت فتح، آوینی و بقیه گروه، سفر به مناطق جنگی را از سر گرفتند و طی مدتی کم‌تر از یک سال، کار تهیه شش برنامه از مجموعه ده قسمتی شهری در آسمان را به پایان رساندند و مقدمات تهیه مجموعه‌های دیگری را درباره آبادان، سوسنگرد، هویزه، و فکه تدارک دیدند. اگرچه مقارن با همین زمان، کارهای مطبوعاتی او نیز ادامه داشتند. شهری در آسمان که به واقعه محاصره، سقوط و بازپس‌گیری خرمشهر می‌پرداخت، از سیما پخش شد، اما برنامه وی برای تکمیل این مجموعه و ساختن مجموعه‌های دیگر با مرگش ناتمام ماند.

آشنایی با سینما در طول مدت بیش از ده سال مستندسازی و تجارب مرتضی آوینی در زمینه کارگردانی مستند و به‌ویژه مونتاژ باعث شد که او پیش از هر چیز به سینما بپردازد.

آوینی در کتاب آینه جادو، جلد یک نوشته است:

«وقتی انسان در فضای غفلت‌زده خانه‌های شهر و از دریچه تلویزیون به این صحنه‌ها می‌نگرد، شاید تصورِ معنای آوارگی و هجرت محال باشد؛ اما جای آن هست که از خود بپرسد چرا این عزیزان، دل از شهرِ مأنوس و خانه مألوف کنده‌اند و آواره کوهستان‌های سردِ کردستانِ عراق شده‌اند. از کردهای مبارزِ عراق گذشته، هر یک از این مجاهدانِ راهِ خدا از شهری و روستایی دور، اما آشنا، از خانه‌ای گرم در کوچه‌ای مألوف دل کنده‌اند و پای در طریقِ هجرت نهاده‌اند و آواره این کوهستان‌های سرد و ناآشنا شده‌اند. اگرچه همه‌جا ملکِ حق است و هیچ جا نیست که از حضورِ پرمهرِ او خالی باشد، اما در ابتدای راه که نسِ حضور نیست. انسِ حضور، اجرِ آوارگی برای حق است. خانه، خانه الفت‌های دنیایی‌است، کوچه، کوچه تعلقات است و شهر، مَهبِطِ عادات.»

شش روز در ترکمن‌صحرا، سیل خوزستان، خان‌گزیده‌ها، حقیقت، با دکتر جهاد در بشاگرد، هفت قصه از بلوچستان، با تیپ المهدی در محور رأس‌البیشه، شیرمردان خدا! کرب‌وبلا در انتظار است، روایت فتح و شهری در آسمان از جمله تولیدات سینمایی آوینی در عرصه سینماست.

آوینی روز 20 فروردین 1372 در منطقه فکه در حال بررسی لوکیشن فیلم مستند شهری در آسمان، به همراه محمد سعید یزدان‌پرست با مین برخورد کرد و بر اثر اصابت ترکش مین باقی‌مانده از جنگ ایران و عراق کشته شد.

در روزهای گذشته بنیاد فرهنگی روایت فتح، طی مراسمی پوستر بیست و نهمین سالگرد شهادت سید مرتضی آوینی را رونمایی کرد.