شکایت یک شهروند از وزیر خارجه و سفیر ایران به دلیل بدرفتاری مرزبانی روسیه

شرق - داستان قدیمی برخورد بد پلیس کشورهای دیگر با شهروندان ایرانی، این بار در روسیه رخ داد. در آستانه سفر رئیس دولت سیزدهم به روسیه، یک شهروند ایرانی بعد از برخورد بدی که در روسیه با او شده بود، تصمیم به پیگیری قانونی گرفت؛ مسیر پیگیری او البته مسیر شایان توجهی است. شکراله جمالی، از حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه و کاظم جلالی، سفیر ایران در روسیه، به خاطر آنچه بر او گذشته، شکایت کرده است. جمالی که موضوع شکایت خود را «تحقیر، هتک حرمت، خدشه‌دارشدن غرور و استرس» عنوان کرده است، این دو مقام ایرانی را به «کم‌کاری یا سهل‌انگاری در انجام وظایف محول‌شده» متهم دانسته است. او روایت کرده که برای دیدن فرزندش و با دعوت او، با طی مراحل قانونی راهی روسیه شده است، اما در فرودگاه با برخورد بد مأموران روس، به‌طور خاص با او و دیگر ایرانیان مواجه شده است و البته تلاش‌های او برای پیگیری مسئله از طریق مقامات ایرانی سفارت و کنسولگری نیز به در بسته خورده است. او همچنین می‌گوید این مسئله برای اولین‌بار نیست که در روسیه رخ می‌دهد. درباره این اتفاق در گفت‌وگویی از او درخصوص آنچه رخ داده است، پرسیدیم.

*در فرودگاه مسکو چه اتفاقی برای شما رخ داده است؟ چه چیزی باعث شده تا شما از سفیر ایران در روسیه و وزیر امور خارجه شکایت کنید؟ چند ماه گذشته به قصد سرکشی و دیدار فرزندم درکشور روسیه با دریافت دعوت‌نامه از سوی وی و پرداخت 230 دلار به سفارت آن کشور در تهران، ویزای سه‌ماهه ورود به کشور مذکور را دریافت کردم و به همراه همسرم با خرید بلیت و از طریق پرواز شماره 5084 هواپیمایی ماهان در تاریخ 21 اکتبر 2021 برابر با 29 مهر 1400 وارد فرودگاه «ونوکووا» ی شهر مسکو شدیم که در سالن این فرودگاه همراه مسافران هواپیمای ماهان حدود پنج ساعت محبوس و به دفعات مختلف و به بهانه‌های متفاوت تحت بازجویی‌های شدید و حقارت‌آمیز پلیس امنیت روسیه قرار گرفتیم. دریغ از اینکه مأموران سیاسی و دیپلماتیک کشورمان حتی پاسخ‌گوی تماس تلفنی هم‌وطنان محبوس خود باشند.

متأسفانه این روال در تاریخ 16 دسامبر 2021 برابر با 25 آذر 1400 نیز هنگام خروج از مسکو گریبان این‌جانب و سایر مسافران ایرانی را گرفت؛ به این شکل که پس از ورود مسافران پرواز شماره 5085 ماهان به همان فرودگاه، با توقیف پرواز از سوی پلیس امنیت روسیه، چهار ساعت دیگر در سالن پرواز فرودگاه «ونوکووا» سرگردان شدیم. بنا بر اظهارات سرپرستی شرکت ماهان مستقر در فرودگاه، این اذیت و آزار و تحقیر مسافران ایرانی به موضوعی روزمره در این فرودگاه مبدل شده است و کسی هم از طرف سفارت و کنسولگری ایران در مسکو نه پیگیری می‌کند و نه جواب‌گو است.

*خودتان با کنسولگری تماس گرفتید؟ بله، خودم نیز امتحان کردم. طبق گفته تلفن گویای شماره 74959178959 سفارت، کنسولگری از ساعت دو به بعد باید پاسخ‌گو باشد، ولی در مدت مذکور ده‌ها بار شماره‌گیری کردم، اما کسی گوشی را پاسخ نداد. با سرچ در فضای مجازی هم می‌توان به این موضوع پی برد که رفتار پلیس روسیه بر اثر بی‌تفاوتی کادر دیپلماتیک با اتباع ایرانی تا چه اندازه برخلاف عرف دیپلماسی و در تضاد با روابط دوستانه دو کشور با وجود همه مدارک قانونی مسافران است و به‌وفور در حال تکرار است.

*با توضیحاتی که دادید، یعنی شما هم موقع ورود و هم موقع خروج با این مشکل مواجه شدید؟ هم در مسیر ورود به روسیه و هم خروج این معطلی و سرگردانی را داشتیم؛ با این تفاوت که هنگام ورود به خاک روسیه بازجویی و اخذ پاسپورت از سوی مأموران امنیتی را داشتیم، ولی هنگام خروج از خاک این کشور فقط توقیف هواپیما و معطلی در فرودگاه بود.

*پرواز شما حدودا چند نفر ایرانی داشت؟ در پرواز رفت حدودا 105 مسافر وجود داشت؛ یعنی تقریبا دو‌سوم هواپیما خالی بود. از این تعداد 10 نفر اتباع افغانستان نیز سوار شده بودند که علی‌الظاهر همگی دانشجو بودند. در پرواز برگشت نیز نزدیک 80 مسافر سوار هواپیما شده بودند که تقریبا شش، هفت نفر با توجه به نوع گفتار و چهره، روس به نظر می‌رسیدند که هنگام ورود به فرودگاه امام کلی هم مورد تکریم و احترام مأموران قرار گرفتند.

*سؤال و جواب از شما در اتاق جداگانه‌ای انجام گرفت؟ نه در سالن بودیم؛ یعنی همان سالن ورودی به خاک روسیه، پشت گیت چکاب پاسپورت و ویزا و مهر ورود به خاک روسیه که پاسپورت‌ها را از مسافران گرفتند و هر نیم‌ساعت یک بار با صدازدن به یکی از اتاق‌ها سؤالات و بازجویی خود را به روسی یا انگلیسی دست‌وپا‌شکسته شروع می‌کردند.

*چه چیزهایی هنگام بازجویی مورد پرسش بود؟ سؤالات معمولا از احوالات شخصی یعنی سن، محل تولد، تأهل و... شروع می‌شد تا دلایل ورود به روسیه و دوست و آشنا در روسیه و....

*بعد از خروج از فرودگاه با سفارت تماسی نداشتید؟ هنگام رفت که با توجه به صحبت دخترم که این رفتارها در فرودگاه ونوکووا در مسکو امری عادی است و با تماس به سفارت هم چندان کسی پاسخ‌گو نیست و از شوق رهایی از آن نوع برخورد و... تماسی نداشتم، ولی هنگام خروج از مسکو در مدت چهار تا پنج ساعت، بیشتر از 30 مرتبه شماره مندرج در متن را که در حقیقت شماره گویا و مرکز تلفن بود، گرفتم ولی کسی گوشی را برنمی‌داشت.

*برای پیگیری قضائی چه مسیری را طی می‌کنید؟ مراتب شکایتم را جهت پیگیری به سازمان بازرسی منعکس کردم، ولی سازمان مذکور به بهانه عدم ارتباط با موضوع، اقدام به بایگانی شکایتم کرد، اما توصیه به پیگیری از طریق محاکم قضائی کرده‌اند. بااین‌حال، شکواییه من از دادسرای عمومی و انقلاب ناحیه 20 (ویژه رسیدگی به پرونده‌های امور بین‌الملل) تهران به دلیل (‌موضوع در صلاحیت دادسرای ویژه کارکنان دولت است)، برگشت داده شد. متأسفانه به شکایت قانونی شهروند ایرانی رسیدگی نمی‌شود و هرکدام از دستگاه‌های نظارتی و محاکم قانونی موضوع را به دیگری پاس می‌دهند. در نهایت در تاریخ 25 دی در شعبه 3 بازپرسی دادسرای عمومی و انقلاب ناحیه 28 (ویژه جرائم کارکنان دولت) این شکایت را ثبت کرده و مدت پنج روز به حسین امیرعبداللهیان و کاظم جلالی وقت داده تا برای ادای توضیحات و ارائه مستندات به شعبه مراجعه کنند.

در روسیه هم بار اول نیست هم در صحبت‌های جمالی و هم در مرور اخبار و گزارش‌های پیشین به نظر می‌رسد بدرفتاری مأموران روس با شهروندان ایران، حتی در همین روسیه نیز مسبوق به سابقه است؛ چنان که او توضیح می‌دهد از قبل به او گفته شده در فرودگاه باید منتظر برخورد بد باشد. اما به‌عنوان یک نمونه، وب‌سایت چمدان که در حوزه سفر و گردشگری فعال است، در مرداد 98 چند گزارش درباره رویه مکرر برخورد مأموران روس با ایرانیان داشته است. در یکی از این گزارش‌ها به تاریخ 20 مرداد 98 آمده است: «بعد از برخورد با مسافران ایران در فرودگاه مسکو، این بار این برخوردها به سنت‌پترزبورگ رسید. یکی از مخاطبان چمدان اطلاع داده در پرواز 13 مرداد شرکت ماهان به سنت‌پترزبورگ شاهد رفتار بد مأموران پلیس بودند و حتی گوشی تلفن همراه کسانی که به‌عنوان گردشگر در سفر بودند نیز بازرسی شده است. پیش از این نیز گزارشی به نقل از شاهدان عینی در فضای مجازی منتشر شده بود که حاکی از برخورد ناشایست پلیس مسکو با مسافران ایرانی بود.

در این گزارش آمده بود مسافرانی که روز شنبه پنج مرداد با پرواز ماهان وارد فرودگاه ونوکووای مسکو شده‌اند، با تحمل پنج ساعت شرایط شبه‌بازداشت، توقیف گذرنامه‌ها، بازجویی‌های غیرمتعارف و رفتار توهین‌آمیز مأموران فرودگاه روبه‌رو شده‌اند. بنا بر این گزارش، مأموران فرودگاه هنگام بررسی پاسپورت مسافران ایرانی، گذرنامه اکثر آنها را توقیف و آنها را به سالنی محصور فرستاده‌اند و سپس بعد از رفتارهایی تحقیرآمیز و...، به صورت تک‌تک از همه آنها بازجویی کرده‌اند. به نوشته این گزارش، شاهدان، مسافران و گردشگران ایرانی می‌گویند این رفتار همواره با مسافران ایرانی در فرودگاه مسکو صورت گرفته و می‌گیرد». نکته درخور توجه این است که با نگاه به این گزارش مشخص می‌شود چنین رفتارهایی سال‌هاست ادامه داشته و البته واکنش مقامات ایرانی، لااقل در ظاهر، در دیدار با مقامات روس یا وعده به ایرانیان خلاصه شده است.

وعده‌های کهنه‌ای که تکرار می‌شوند همان زمان در حاشیه اخبار مربوط به این بدرفتاری‌ها اعلام شد مهدی سنایی، سفیر وقت ایران در روسیه، با یوری اشموتکین، مدیر کل کنترل مرزی سرویس فدرال امنیت روسیه، اف‌اس‌ب، دیدار و گفت‌وگو کرده است. محتوای آن دیدار هر‌چه بوده، ظاهرا اثری در رفتار روس‌ها نداشته است. باز در همان تابستان 98، سفارت ایران در روسیه چنین واکنشی به اخبار داشت.

سفارت ایران در مسکو چند روز پس از انتشار این گزارش در فضای مجازی، به این موضوع واکنش نشان داد و در بخشی از اطلاعیه‌ای که منتشر کرد، آورد: «سفارت جمهوری اسلامی ایران در مسکو با نظر داشت این واقعیت که رفتار مذکور با برخی از شهروندان ایرانی در یکی از فرودگاه‌های مسکو غیر قابل پذیرش بوده، ضمن انجام ملاقات‌های متعدد با مقامات مختلف روسیه در وزارت امور خارجه این کشور و دیگر نهادهای ذی‌ربط و با ارسال چندین یادداشت اعتراض‌آمیز، مراتب اعتراض و گله‌مندی خود را اعلام کرده و همواره تأکید کرده است که باید احترام شهروندان ایرانی حفظ شده و حقوقی از آنان ضایع نشود». این سفارتخانه افزود: «با این وجود، موضوع ضرورت حفظ حقوق و شئون شهروندان ایرانی همچنان در دستور کار این سفارت و وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران قرار دارد و امیدواریم پیگیری‌های کنونی با مساعدت سازمان‌های ذی‌ربط روسیه نتیجه خواهد داد و در آینده شاهد تکرار مشکلات مذکور نخواهیم بود».

بدرفتاری با ایرانیان، قصه قدیمی مسئله رنج‌آور دیگر اینجاست که خبر بدرفتاری با ایرانیان در چندین و چند سال گذشته هر‌از‌گاهی از یکی از کشورها سر بر‌می‌آورد. اخبار مشابه درباره رفتار نامناسب مأموران فرودگاهی یا گمرکی که به‌طور خاص و گزینشی فقط علیه شهروندان ایرانی اعمال می‌شوند، در سال‌های گذشته از کشورهای مختلف رسیده است و گستره این اقدامات از معطل‌کردن در فرودگاه تا بازداشت‌های بی‌اساس و حتی مزاحمت‌های جنسی وسعت داشته است.

ترکیه، جمهوری آذربایجان، گرجستان، عربستان سعودی، امارات متحده عربی، ایالات متحده، عراق، ترکمنستان، ارمنستان، هند، هنگ‌کنگ، دانمارک، صربستان و البته همین روسیه از جمله کشورهایی هستند که در سال‌های گذشته، نامشان در تیتر اخبار مربوط به اشکال مختلف کوچک و بزرگ بدرفتاری با ایرانیان قرار گرفته است.

در سال‌های گذشته و در بحث‌های سیاسی و انتخاباتی، بحث درباره «ارزش پاسپورت ایرانی» مدام حول این محور مطرح بوده است که به چه تعداد و به کدام کشورها با شرایط روادیدی آسان‌تر می‌شود سفر کرد.

شاید لازم است وقتی از ارزش پاسپورت ایرانی صحبت می‌شود، درباره این نیز بحث شود که در چه تعداد و در کدام کشورها و به چه میزان، داشتن پاسپورت ایرانی به معنای تحمل انواع دردسرها و آزارهاست.