شیرین سازی، تدبیر دولت برای پایداری منابع آب بوشهر

براساس گزارش‌های بین‌المللی منتشر شده آب مورد نیاز جهان تا سال 2025 میلادی به عدد 2هزار میلیارد متر مکعب در سال خواهد رسید و پیش بینی‌ها نشان می‌دهد کمبودهای موجود و کاهش کیفیت منابع آب آشامیدنی در آینده نزدیک منجر به ایجاد بحران در جهان و بسیاری از کشورهای مناطق مختلف بویژه خاورمیانه و در صورت نبود برنامه‌ریزی برای ایجاد منابع جدید آب، در ایران خواهد شد.

ایران یکی از نواحی خشک جهان است و شایع‌ترین مشکلات این کشور ناشی از اقلیم است، با توجه به موقعیت جغرافیایی ایران و سیستم‌های سینوپتیکی (مجموعه کلی ویژگی‌های هواشناسی و اقلیمی) که این منطقه را تحت تاثیر قرار می‌دهد، آشکار است که خشکی، از جمله ویژگی‌های این منطقه به حساب می‌آید و خشکسالی یکی از مهم‌ترین و شایع‌ترین بلایای جوی اقلیمی است که کشور را متاثر می‌سازد.

کاهش شدید بارندگی، افزایش درجه هوا، جهش رشد جمعیت در سال‌های اخیر و افزایش مصرف سرانه آب در کشور به‌صورت مستقیم یا غیرمستقیم، بخش‌های مختلف را تحت تاثیر قرار داده و منجر به ایجاد بحرانی است که امروزه با آن روبرو هستیم و در صورت ادامه این روند، وضعیت تامین آب شرب در کشور و در آینده‌ای نه چندان دور به‌مراتب بدتر خواهد شد.

مطالعات و بررسی‌ها نشان می‌دهد که از کل منابع آب کشور، حدود 93 درصد برای مصارف بخش‌های کشاورزی، صنعت و معدن و خانگی مصرف می‌شود که با ادامه خشکسالی، کاهش سطح آب‌های زیرزمینی و خشک‌شدن رودخانه‌ها، بعید نیست بین 30 تا 40 سال آینده، بخش‌های وسیعی از کشور به بیابان مطلق تبدیل شود و به بروز بحران‌های اجتماعی و مهاجرت‌های گسترده بینجامد.

آخرین خشکسالی ایران در دهه 40 اتفاق افتاد که تعداد قابل توجهی انسان، دام و طیور در شرق ایران از نبود آب شرب و گرسنگی، تلف شدند و جمعیت قابل‌توجهی به شهرهای مرکزی و جنوب شرق کشور مهاجرت کردند.

هرچند به‌گفته کارشناسان خشکسالی قابل کنترل نیست، اما می‌توان با اجرای برنامه‌های درست و مدیریت منطقی این خطر را با کمترین آسیب پشت سر گذاشت.

شیرین سازی بهترین راه حل بحران کم آبی 

شیرین‌سازی آب یا نمک‌زدایی به فرایند جداسازی نمک از آب گفته می‌شود، روش‌های گوناگونی برای شیرین‌سازی آب دریا به کار می‌رود که حرارتی، غشایی و هیبریدی سه روش متداول شیرین‌سازی آب در دنیا است، با توجه به وجود نیروگاه‌های متعدد برق و سواحل طولانی در مناطق جنوبی کشور و مزایای روش هیبریدی، گزینه بهینه برای تولید آب شیرین در این مناطق استفاده از روش‌های هیبریدی است.

ظرفیت کلی شیرین‌سازی آب دریا در جهان 100 میلیون متر مکعب در شبانه‌روز است که از این ظرفیت، 47 درصد در شمال آفریقا و خاورمیانه، 18 درصد در شرق آسیا، 12 درصد در آمریکای شمالی، 11 درصد در اروپا و 12 درصد در سایر مناطق انجام می‌پذیرد.

عربستان سعودی دارای بزرگ‌ترین بازار شیرین‌سازی آب از دریا است که با تولید بیش از 14 میلیون متر مکعب آب در شبانه‌روز، رتبه نخست دنیا در استفاده از صنعت نمک‌زدایی را دارا است یعنی در واقع این کشور قریب به چهار برابر حجم آب فعلی دریاچه ارومیه آب شیرین در سال تولید می‌کند و در حال ساخت بزرگ‌ترین آب‌شیرین‌کن جهان با ظرفیت تولید بیش از یک میلیون متر مکعب آب در شبانه‌روز است و در زمان حاضر، عربستان حدود 50 درصد از نیاز آب خانگی خود را از طریق واحدهای آب‌شیرین‌کن تامین می‌کند.

آمریکا نیز با تولید بیش از 10 میلیون متر مکعب در شبانه‌روز آب شیرین در مقام دوم قرار دارد و سومین رتبه در شیرین‌سازی آب دریا متعلق به کشور امارات متحده عربی است، این کشور دارای واحدهای بزرگ نمک‌زدایی است که بزرگ‌ترین آن با ظرفیت 600 هزار متر مکعب در شبانه‌روز آب شیرین تولید می‌کند.

همچنین امارات در حال ساخت یکی از بزرگ‌ترین واحدهای نمک‌زدایی RO است که ظرفیتی برابر 900 هزار متر مکعب در شبانه‌روز دارد، این درحالی است که این کشور تا سال 2011 دارای 38 واحد نمک‌زدایی با ظرفیت بیش از 50 هزار متر مکعب آب در شبانه‌روز و 60 واحد با ظرفیت بین 10 هزار تا 50 هزار متر مکعب آب در شبانه‌روز بوده‌است هم اکنون این کشور در مجموع بیش از 9 میلیون متر مکعب آب در شبانه‌روز تولید می‌کند.

دیگر کشورهای حاشیه خلیج‌فارس نیز از صنعت نمک‌زدایی برای رفع نیازهای آبی خود استفاده می‌کنند ظرفیت تولید آب شیرین در واحدهای نمک‌زدایی کشورهای کویت، قطر، بحرین و عمان به‌ترتیب برابر با 3 میلیون، 1.8 میلیون، 1.1 میلیون و یک میلیون متر مکعب در شبانه‌روز است.

ایران نیز در سال‌های اخیر در میان کشورهای دارای تنش آبی قرارگرفته است و همان‌طور که اشاره شد، در آینده نیز این تنش در منابع آبی کشور پررنگ‌تر خواهد شد، بهترین راه‌حل بحران کم‌آبی و خشکسالی در ایران شیرین‌سازی آب دریا است.

شتاب توسعه آب شیرین‌کن‌ها در دولت تدبیر و امید

ظرفیت واحدهای نمک‌زدایی در حال بهره‌برداری کشور، در حدود 230 هزار متر مکعب در شبانه‌روز است که سهمی کمتر از حدود یک درصد از ظرفیت نمک‌زدایی منطقه غرب آسیا و شمال آفریقا را دارد، این مطلب نشان می‌دهد اگرچه کشور ما در سال‌های اخیر سرعت خود را در توسعه آب‌شیرین‌کن‌ها افزایش داده اما هنوز به ظرفیت مناسب نرسیده و با تکمیل سایر واحدهای در حال احداث شیرین‌سازی آب دریا، ظرفیت شیرین‌سازی آب به 460 هزار متر مکعب در شبانه‌روز افزایش خواهد یافت.

از نیمه سال 1392 تاکنون 39 سامانه نمک‌زدایی با ظرفیت بیش از 174 هزار متر مکعب در شبانه‌روز (معادل 63.7 میلیون متر مکعب در سال) بیشتر در سواحل جنوبی کشور به بهره‌برداری رسیده‌است و بر اساس ارزیابی صورت گرفته بیش از 60 درصد کل تاسیسات نمک‌زدایی در همین بازه زمانی احداث شده و یا در حال بهره‌برداری است.

در زمان حاضر 60 آب شیرین‌کن با ظرفیت بیش از 242 هزار متر مکعب در شبانه‌روز (معادل 88.4 میلیون مترمکعب در سال) در کشور در حال بهره‌برداری است و 25 طرح با ظرفیت حدود 234 هزار مترمکعب در شبانه‌روز (معادل 85.3 میلیون مترمکعب در سال) در دست ساخت است.

بنا بر اعلام وزارت نیرو، در اجرای تأکیدهای رئیس‌جمهوری و اجرای سیاست‌های کلان وزارت نیرو به منظور تامین آب شرب مردم جنوب کشور از طریق دریا و در قالب احداث تاسیسات آب‌شیرین‌کن نیز مطالعاتی در زمینه میزان کمبود آب استان‌های جنوبی کشور (حاشیه خلیج فارس و دریای عمان) تا عمق 100 کیلومتر صورت گرفته و بر این اساس برنامه وزارت نیرو برای تامین آب از طریق آب شیرین‌کن برای جمعیت زیر پوشش استان‌های یادشده و اعتبار مورد نیاز احداث تأسیسات نمک‌زدایی (آب شیرین‌کن) برای افق‌های زمانی 1400 و 1403 مشخص شده‌است.

طبق برنامه قرار است تا سال 1400، به میزان 300 هزار مترمکعب در شبانه‌روز به ظرفیت تأسیسات نمک‌زدایی (آب شیرین‌کن) استان‌های جنوبی کشور (فارس، سیستان‌وبلوچستان، کهگیلویه و بویراحمد، بوشهر، کرمان، خوزستان و هرمزگان) افزوده شود.

همچنین تا سال 1403 نیز ظرفیتی معادل 300 هزار مترمکعب در شبانه‌روز به این رقم اضافه خواهد شد که کل آب تولیدی حاصله، حدود سه میلیون نفر به جمعیت زیر پوشش تاسیسات نمک‌زدایی اضافه می‌کند.

نخستین آب شیرین کن ایران در بوشهر

در زمان حاضر حدود 90 درصد مجموع تاسیسات نمک‌زدایی در استان‌های هرمزگان، سیستان‌وبلوچستان، بوشهر و خوزستان واقع شده‌است که در این مناطق 21 سامانه آب شیرین‌کن با ظرفیتی بیش از 220 هزار مترمکعب در شبانه‌روز دردست ساخت است و 49 آب شیرین‌کن با ظرفیت حدود 147 هزار مترمکعب در شبانه‌روز در حال بهره‌برداری است.

با توجه به منابع فراوان انرژی در کشور، انتخاب فناوری و ظرفیت مناسب واحدهای نمک‌زدایی می‌تواند هزینه‌های تمام‌شده برای تولید آب از این روش را کاهش دهد و منابع آبی قابل اطمینانی را برای ما به ارمغان آورد، با توسعه صنعت نمک‌زدایی، امنیت آب شرب در نوار ساحلی جنوب کشور و بویژه سواحل مکران، افزایش خواهد یافت که این امر از اهمیت ویژهای برای کشور برخوردار است.

تاریخچه شیرین سازی آب در ایران از استان بوشهر آغاز می‌شود و تجربه آن به 50 سال پیش در زمینه شیرین سازی آب دریا بازمی گردد طوریکه نخستین دستگاه آب شیرین کن در ایران در پایگاه هوایی و نیروی دریایی بوشهر در سال 1349 به بهره‌داری رسید.

صدور مجوز شیرین سازی 150 هزار مترمکعب آب در بوشهر

افزایش جمعیت، کمبود منابع آب در استان بوشهر، انتقال آب از استان‌های همجوار بعلت کاهش نزولات آسمانی، خشکسالی حاکم طی سال های اخیر در بیشتر مناطق ایران از جمله استان بوشهر، بالا رفتن هزینه برداشت، تصفیه و انتقال آب از منابع یاد شده، در نظر گرفتن برنامه‌های توسعه صنعتی و کشاورزی برای استان، از عواملی است که نیاز به آب را افزایش داده و جبران آن را از منابع آب‌های سطحی و زیرزمینی با چالش رو برو خواهد کرد.

براساس آمارها 80 درصد از آب آشامیدنی مورد نیاز استان بوشهر از استان‌های دیگر شامل 60 درصد از استان کهگیلویه و بویراحمد و 20 درصد از شهرستان کازرون استان فارس تامین می‌شود، که تلاش می‌شود با اجرای پروژه‌های آب‌شیرین کن این وابستگی کاهش یابد.

با توجه به مشکلات کم آبی در مناطق مختلف استان بوشهر با پیگیری مسئولان مجوز احداث آب شیرین کن در مناطق مختلف استان صادر شد که از جمله مهمترین آنها آب شیرین کن 35 هزار مترمکعبی بوشهر و 28 هزار مترمکعبی سیراف است.

در دولت تدبیر و امید برای رسیدن به آب پایدار بیشترین و بالاترین سرمایه‌گذاری را دولت برای احداث آب شیرین کن‌ها انجام داده و با بهره‌برداری از آنها تا حدود زیادی از مشکلات تامین آب در استان بوشهر برطرف می‌شود.

مدیرعامل آب و فاضلاب استان بوشهر گفت: با توجه به خشکسالی‌های طولانی مدت و محدودیت منابع آبی به علت برداشت‌های بی‌رویه کل منابع آبی استان بویژه منابع زیرزمینی از دست رفته و در زمان حاضر 60 درصد منابع آبی مورد نیاز استان از سد کوثر در استان کهگیلویه و بویراحمد و 20 درصد از منطقه کازرون شامل رودخانه شاپور، چشمه ساسان و برخی چاه‌های موجود در منطقه تامین می‌شود.

عبدالحمید حمزه پور اضافه کرد: با برنامه‌ریزی‌های انجام شده و با حمایت استاندار تلاش شده از منابع آب داخلی استان که شامل منابع آب شور (آب دریا) است برای کاهش وابستگی استان از نظر منابع آبی به خارج از استان استفاده شود که در زمان حاضر 30 هزار مترمکعب آب شیرین کن در بوشهر و کنگان در حال تولید آب است.

وی اضافه کرد: برای کاهش وابستگی این استان به منابع آبی استان‌های همجوار با یکهزار میلیارد تومان اعتبار 14 سایت آب شیرین کن با ظرفیت تولید 150 هزار متر مکعب آب در این استان در دست ساخت است.

مدیرعامل آب و فاضلاب استان بوشهر بیان کرد: با راه‌اندازی این آب‌شیرین کن‌ها تا سال 1401 میزان وابستگی استان بوشهر از نظر منابع آبی به خارج از این استان 20 درصد کاهش می‌یابد و در مجموع ظرفیت تامین و تولید آب از منابع داخلی استان بوشهر به 40 درصد نیاز مصرفی این استان می‌رسد و وابستگی به منابع آبی خارج استان از 80 به 60 درصد کاهش می‌یابد.

وی اضافه کرد: از این شمار آب‌شیرین‌کن 9 مورد در حوزه شهری است که با بهره‌برداری از آنها 112 هزار مترمکعب تولید آب انجام می‌شود.

حمزه پور ادامه داد: از کل آب‌شیرینکن‌های شهری آب شیرین‌کن بوشهر با ظرفیت 10 هزار مترمکعب و 820 میلیارد ریال اعتبار در سال 95 افتتاح شد و امروز با افزایش 125 درصدی ظرفیت آن به 22هزار و 500 مترمکعب رسیده است.

وی یادآور شد: افزون براین آب شیرین کن 10 هزار مترمکعبی کنگان نیز با 420 میلیارد ریال اعتبار در سال 94 وارد مدار تولید شده و در حال فعالیت است.

مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان بوشهر گفت: آب‌شیرین کن سعدآباد با ظرفیت 2هزار و 500 مترمکعب و سرمایه گذاری 24 میلیارد ریال نیز از جمله دیگر پروژه‌های مورد بهره‌برداری شده در این استان است.

حمزه پور افزود: آب شیرین کن 17 هزار متر مکعبی برازجان با یکهزار و 700 میلیارد ریال، آب‌شیرین کن پنج هزار مترمکعبی فاز 2 عسلویه و پنج هزار مترمکعبی فاز 2 دلوار نیز در حال برگزاری مناقصه و انتخاب پیمانکار هستند.

وی بیان کرد: آب‌شیرین 35 هزار مترمکعبی بوشهر 2 با یک هزار و 420 میلیارد ریال اعتبار در دست اجراست و بعنوان دومین آب‌شیرین کن بزرگ بعد از استان هرمزگان است که در حال طی مراحل پایانی آن است.

حمزه پور گفت: پروژه 35 هزار مترمکعبی آب شیرین‌کن بوشهر که از سوی شرکت مپنا در حال انجام است بعنوان مهمترین پروژه در این بخش است که تا پایان سال وارد چرخه بهره‌برداری شود و در صورت تحقق این امر آب شهر بوشهر به پایداری می‌رسد و بخشی از دغدغه استان برطرف می‌شود چرا که بهره‌برداری از این پروژه برای کل استان مفید است.

وی ادامه داد: آب شیرین کن وحدیته و دالکی با 20 هزار و 500 مترمکعب و 191 میلیارد ریال سرمایه‌گذاری در دست ساخت است و قرار است تا نیمه دوم سال جاری مورد بهره‌برداری قرار گیرد.

حمزه پور اضافه کرد: آب شیرین کن آبخش و سعدآباد با هشت هزار و 500 مترمکعب و 243 میلیارد ریال اعتبار از دیگر پروژه‌های آب‌شیرین کن است که تا نیمه دوم سال آینده بهره‌برداری خواهد شد.

مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان بوشهر گفت: همچنین در حوزه روستایی نیز پنج آب شیرین کن با تولید 38هزار و 800 مترمکعب آب در دست اجراست.

حمزه پور یادآور شد: این آب‌شیرین کن‌ها شامل نوارساحلی دشتی با ظرفیت 300 مترمکعب در شبانه روز و با اعتبار 70 میلیارد ریاال اعتبار در مرداد آینده آماده بهره‌برداری است.

وی ادامه داد: آب شیرین کن فازیک دلوار شهرستان تنگستان با ظرفیت هفت هزار و 500 مترمکعب در شبانه روز و 750 میلیارد ریال اعتبار، آب شیرین کن 28 هزار مترمکعبی سیراف - جم با اعتبار 2 هزار و 250 میلیارد ریال اعتبار، هلیله و بندرگاه و شیف با ظرفیت هزار مترمکعب در شبانه روز و با اعتبار 100 میلیارد ریال در دست اجراست.

حمزه پور اضافه کرد: با توجه به اینکه احداث آب‌شیرین کن‌ها از محل منابع ارزی انجام می‌شود همچنین بخشی از تجهیزات مورد نیاز این واحدها نیز از خارج از کشور باید تامین شود که با شرایط پیش آمده و تحریم‌های آمریکا به طور قطع مشکلاتی را برای سرمایه‌گذاران به دنبال دارد اما تلاش می‌شود واحدهای در دست اجرا براساس برنامه مورد بهره‌برداری قرار گیرد.

این مقام مسئول ادامه داد: با توجه به هزینه 100 هزار ریالی برای هر مترمکعب شیرین سازی آب دریا و پرداخت کامل سوبسید آن از سوی دولت، اعمال مدیریت مصرف آب از سوی مردم ضروری است. وی اظهار داشت:

حل مشکل آبرسانی مساله نخست مسئولان استان بوشهر است

معاون سیاسی، امنیتی و اجتماعی استانداری بوشهر گفت: در سال 97 تجمع‌های زیادی به دلیل کم آبی و در بعضی از نقاط قطعی چند روزه باعث به زحمت افتادن مردم شد اما با تلاش مسئولان و حمایت دولت برای اجرای پروژه‌های مهم آبرسانی امروز این مشکل به کمترین میزان خود رسیده‌است.

مجید خورشیدی اضافه کرد: امروز تامین آب مناسب برای برطرف کردن نیازهای آشامیدنی و بهداشتی مردم به عنوان نخستین مساله مسئولان استان بوشهر به شمار می‌رود هرچند هنوز مشکلاتی در برخی از مناطق وجود دارد اما کاهش قابل توجه این مشکلات در سال گذشته و امسال گواهی بر این مدعا است.

وی ادامه داد: با همت دولت تدبیر و امید تلاش می‌شود با اجرای پروژه‌های آب‌شیرین کن ضمن کاهش وابستگی استان به منابع آب استان‌های همسایه، مشکل تامین آب این استان برطرف شود.

• بوشهر
• کم آبی
• آب و فاضلاب