ضرورت توجه به استانداردهای مذهبی در پیاده راه اربعین
تهران - ایرنا - استاد معماری به مناسبت ایام اربعین حسینی، ضمن تشریح ویژگی‌های پیاده راه نجف - کربلا به بیان بایدها و نبایدها در طراحی موکب‌های اربعین پرداخت و گفت: برای طراحی موکب‌ها نیاز است ویژگی‌های محیطی این منطقه را به‌خوبی بشناسیم.
حسین کلانتری خلیل‌آباد در گفتگو با خبرنگار ایرنا گفت: از امام صادق (ع) نقل شده است که هرکس به قصد زیارت قبر امام حسین (ع) پیاده از خانه‌اش خارج شود، خداوند برای هر قدمش حسنه‌ای می‌نویسد و گناهی را می‌آمرزد.
رئیس دانشگاه آزاد اسلامی استان البرز افزود: یکی از جلوه‌های وحدت در معماری قدسی اسلامی به واقع همین پیاده روی نجف به کربلاست که زائران مختلف از ایران، پاکستان، افغانستان، هندوستان، کشورهای حوزه خلیج فارس و... در آن حضور دارند. پیاده‌روی نجف به کربلای معلی از سال‌ها پیش وجود داشته و کاروان‌ها، هیات‌ها و موکب‌ها در این مسیر حرکت می‌کردند و در ایام عاشورا، اربعین، اول رجب و نیمه شعبان پیاده‌روی از نجف تا کربلا با شور بیشتر اجرا می‌شود.
او بیان کرد: مسیر نجف به کربلا با 1452 عمود تا حرم حضرت ابوالفضل العباس (ع) نشانه‌گذاری شده، که فاصله‌های این نشانه‌گذاری به‌طور متوسط حدود 50 متر است و زمان ایده‌آل برای طی این مسیر حدود 3 روز است. در طول مسیر حدود 7000 موکب وجود دارد که موکب‌های این مسیر اغلب دائمی نیستند و برخی که دائمی هستندو آن‌ها بدون داشتن اصول طراحی ساخته شده‌اند و صرفا به برطرف کردن نیازهای اولیه زوار اکتفا کرده‌اند. نکته قابل توجه این است که طراحی این موکب‌ها باید دارای اصول شهرسازی و معماری باشد. این مسیر یکی از بارزترین عناصر خطی است که در آن زائران و گردشگران از بدو ورود به نجف اشرف تا رسیدن به بارگاه اصلی با فعالیت‌های متنوع مذهبی، فرهنگی، تجاری و خدماتی مواجه می‌شوند و به‌تدریج برای ورود به فضای زیارتی بارگاه آماده شوند.
شاخص‌های پیاده راه‌های مذهبی از اهمیت زیادی برخوردار است
به گفته کلانتری خلیل‌آباد پیاده راه‌های مذهبی یک سری شاخص‌هایی دارد که از اهمیت زیادی برخوردار است، شاخص‌های ایجاد پیاده راه در فضاهای شهری، نیازهای انسانی، امنیت، آسایش، دسترسی، اجتماع‌پذیری، جذابیت، پیوستگی مسیر، نفوذپذیری، تنوع کاربری، خوانایی، سرزندگی، انعطاف‌پذیری منظر، آسایش حرارتی، روشنایی، عوامل اجتماعی و فرهنگی و... است که در پیاده راه فرهنگی - مذهبی نجف به کربلا، اغلب شاخص‌ها حاکم است ولی آن چیزی که این پیاده راه را از سایر مسیرها متمایز می‌سازد مسائل فرهنگی، تصویر ذهنی و مسائل آئینی است. در این مسیر، مجموعه رفتارهای قدم به قدم که به تدریج رنگ و بوی زیارت به خود می‌گیرند همچون سروصدای نوحه‌خوانی، مداحی، اذان و دعوت زوار، تغییر کاربری‌ها به واحدهای فرهنگی، مذهبی، مزین شدن مسیرها و استقرار کاربری‌های عبادت، تدریس، قرائت قرآن و طلب اجابت دعا و... به این نکته مهم دلالت دارند که هر عنصر از فضای حرم قدسی، سلسله مراتب تقدس خود را از همجواری قبر آن امام می‌گیرد.
او ادامه داد: منظرهای مقدس توسط آداب و رسوم شکل می‌گیرند و معمولا از زمینه‌های غیرمذهبی آغاز شده و در تداوم فرهنگ انسانی به زمینه‌های مذهبی می‌رسند. از خارج شهر به طرف مکان مقدس نیز فضا به تدریج مقدس می‌شود. آستانه‌ها و دروازه‌ها نشان عبور تدریجی‌اند و مرحله‌ای که سرانجام به صحن داخلی منتهی می‌شود، چشم انداز، رفتار زائر را تحت تاثیر قرار می‌دهد جایی که بقعه مقدس برای نخستین بار به دیده زائر می‌آید، اهمیت فراوان دارد و در داخل شهر به هنگام عبور از خیابان‌هایی که راه به صحن مبارک می‌برد، شایسته است که زائر تعظیم کند.
کلانتری خلیل‌آباد افزود: دسترسی به فضای شهری و شفافیت و دید بصری لازم با رعایت تناسب فضایی در طول مسیر تا حدودی برقرار است و انعطاف‌پذیری خوب مبلمان متناسب ایام اربعین تا حدودی وجود دارد و رویدادهایی هم در طول مسیر برگزار می‌شود که به رویدادهای خیابانی قلمداد می‌شوند و از طرفی با توجه به استقبال مردم عراق و تکریم زائران حسینی شاهد صحنه‌های زیبا و ملکوتی در طی مسیر هستیم. همین رویدادهاست که مردم را مشتاق‌تر از گذشته کرده‌است. برای طراحی موکب‌ها باید عناصر طبیعی شامل آب، نخل، آسمان و زمین را مد نظر قرار قرار داد و نظاره‌گر بود، یکی آسمان و زمین که در زیارت عاشورا به آن اشاره شده‌است و 2 عنصر نخل و آب در عاشورا مطرح می‌شود به ویژه گذشتن از نخلستان و آب آوردن حضرت عباس (ع). آسمان بر این مصیبت بزرگ گریسته و رنگ عوض کرده و خورشید خونی شده است.
تردد عده‌ای از زائرین با ماشین در این مسیر خلاف طریقت عاشقان است
به گفته کلانتری خلیل‌آباد تردد عده‌ای از زائرین با ماشین در این مسیر خلاف طریقت عاشقان است، زیرا موکب‌ها و عمودهای واقع در مسیر کمرنگ و کمرنگ‌تر می‌شوند و آدمی از درک آن عاجز می‌ماند. جمال‌شناسی موکب‌ها باید همواره مدنظر باشد، در حوزه طراحی، یک طراح می‌تواند نمادها، نشانه‌ها و مفاهیم را به نسبتی درست بین انسان و آن محیط ایجاد کند به نحوی که رابطه مطلوب برقرار شود. شفافیت نور، فضای باز و بسته و متناسب با نیازهای مردم باید در طراحی موکب مدیریت شود. فضای نیمه باز و پوشیده باید چند عملکردی باشد، فضای طبخ و تهیه مواد خوراکی بسیار مهم است، فضای سرویس بهداشتی، وضوخانه و فضای رسانه‌های دیجیتال خیلی اهمیت دارد. فضای اجرای مراسم‌های مذهبی، فضای بهداشتی درمانی و فضاهای مربوط به خدمتگزاران زائران باید مورد توجه معمار موکب قرار داشته‌باشد، اما در بسیاری از موکب‌ها فضای ویژه خدمتگزاران زائران در نظر گرفته نمی‌شود.
وی به برخی اقدامات نامطلوب در طراحی موکب‌ها هم اشاره و اظهار کرد: نصب میله برای اینکه زائر در صف بایستد و غذا بگیرد و تعیین محل استفاده از وای فای به صورتی که فرد بنشیند اشتباه است. در محل‌های نصب وای فای فرد فقط باید دقایقی بایستد به خانواده خود پیام دهد و به راه بیفتد، تعبیه محلی برای نشستن در این اماکن موجب مشغولیت زیاد زائر می‌شود.
کلانتری گفت: جاهایی که صف‌های طولانی برای گرفتن غذا و هر اقدام دیگری ایجاد می‌شود، فرد را از مسیر پیاده باز می‌دارد. حتی اگر معماران خوش ذوق و معتقد ما جلوی معماری‌ای که کنسول شده را نگیرند پیاده‌راه اربعین تبدیل می‌شود به محلی برای ساخت موکب‌هایی با نمای کلاسیک.
وی ادامه داد: اما آنچه در فضای مطلوب می‌تواند رخ دهد این است که بدنه موکب باید متواضع و کم ارتفاع باشد، موکب‌ها باید در ابتدای راه و کنار جاده یک طبقه باشند و اگر لازم بود در ادامه و پشت آن را برای ساخت محل استراحت کمی مرتفع‌تر ساخت، فضای بهداشتی باید سریع و راحت در دسترس باشد، امکان شستن پا و وضو گرفتن را فراهم کند، ابتدای موکب باید شفافیت و راحتی ورود داشته‌باشد، ابتدای موکب باید فضای منعطفی داشته‌باشد.
رئیس دانشگاه آزاد اسلامی استان البرز بیان کرد: به هنگام فرونشستن خورشید اربعین، موکب‌ها جمع شده و همه چیز تمام می‌شود و به کاربری دیگری می‌آیند پس این بستر راه پیمایی اربعین یک بستر عربی و عراقی است که ریشه در فرهنگ قبیله‌ای، عشیره‌ای و سنتی دارد و به این دلیل که اربعین به یک رویداد بین‌المللی از جمله ایران، پاکستان، افغانستان و هندوستان و سایر شیعیان حوزه خلیج فارس و سایر افراد آزادی‌خواه و علاقمند طریقت حسین بن علی (ع) مبدل شده که با گذشته متفاوت است و اختلاف دارد بنابراین این اختلاف‌های فرهنگی باید از طریق طراحی موکب‌ها که با فضا و فرهنگ مختلف هم سو باشد و طراحی شود.
وی در پایان خاطرنشان کرد: اربعین، عاشورا، امام حسین (ع) و کاروانش باید در این طراحی دیده شود و مواردی که به آن اشاره شد شفافیت فضا و عدم تضاد در طراحی مسیر و چند عملکردی و توازن فضا و طراحی بهینه فضا بایستی مدنظر باشد و به فضل پروردگار که این مسیر، این فضا و این حرکت تقویت شود.
برچسب‌ها
