طنز تلخ تبعیض / توزیع ناعادلانه پزشک، عذر بدتر از گناه
براساس آمار رسمی، میزان حضور پزشکان در استان‌های مرزی، مانند سیستان و بلوچستان 6/5 پزشک به ازای هر 10 هزار نفر است؛ درحالی که در آماری مشابه 5/38 پزشک به ازای هر 10 هزار نفر در حال ارائه خدمت به شهروندان پایتخت نشین اند. یعنی بروز اختلاف هفت تا هشت برابری در توزیع پزشک، یعنی بی عدالتی در توزیع پزشکان که نقشی موثر در بروز کمبود پزشک در مناطق محروم دارد.
گروه اجتماعی خبرگزاری دانشجو - مبین محسنی؛ چرایی کمبود پزشک در استان‌های مرزی و مناطق محروم همواره سوالی بوده که ذهن مردم رنج‌کشیده این مناطق و دغدغه‌مندانِ جویای حال محرومین را درگیر خود کرده است. سوالی که پیوسته و از سوی افراد مختلف با جواب و راه حل‌های متفاوتی مواجه شده است. عده‌ای از کارشناسان و صاحب نظران عرصه سیاست‌گذاری درمانی همواره اصلی‌ترین علت این کمبود و رنج ناشی از آن را سرانه پایین پزشک کشور می‌دانند. از نظر آن‌ها راه حل این معضل اهتمام دستگاه‌های مربوطه در جهت افزایش ظرفیت دانشجویان پزشکی است.
آسیب شناسی دیگری از سوی مراجع رسمی پزشکی همچون وزارت بهداشت و درمان صورت گرفته است که عامل اصلی این بحران را نه در سرانه پایین پزشک کشور بلکه در نحوه ناصحیح توزیع پزشکان می‌داند. آسیب شناسی دستگاه‌های رسمی مبنی بر تاثیر توزیع نامتوازن پزشکان در پیدایش بحران کمبود پزشک، موضوعی بوده که از سوی کارشناسان منتقد عملکرد نهاد‌های رسمی درمانی نیز مورد قبول واقع شده است؛ اما محل اختلاف این افراد با نهادهایی، چون وزارت بهداشت و درمان، عدم پذیرش سرانه پایین پزشک از سوی این وزارتخانه است. فارغ از اختلاف کارشناسان عرصه سلامت و وزارت بهداشت، نقطه نظر مشترک این دو طیف در شناسایی توزیع ناعادلانه پزشکان به عنوان عامل اثرگذار بر شکل گیری این بحران مورد توجه است. با پذیرش نظر دستگاه‌هایی، چون وزارت بهداشت و درمان پزشکی و سازمان نظام پزشکی کشور پیرامون نقش یگانه توزیع ناعادلانه در پیدایش بحران کمبود پزشک نمی‌توان نقش نهاد‌های مذکور را در پدید آمدن بحران انکار کرد. چه بخواهیم وقوع بحران دامنگیر کمبود پزشک را صرفا ناشی از توزیع ناعادلانه پزشکان در کشور بخوانیم؛ و چه وقوع این بحران را وابسته به چندین و چند متغیر و عامل مختلف از جمله سرانه پایین پزشک و. بدانیم؛ مسئولیت پدیدار شدن این کمبود تبعیض آمیز متوجه و برگردن نهاد‌های سیاستگذار عرصه درمان از قبیل وزارت بهداشت و درمان پزشکی، سازمان نظام پزشکی و... است.
گریز پزشکان متخصص از مناطق محروم، تشدید کننده بی عدالتی
براساس قوانین کشور، فارغ التحصیلان مقطع پزشکی عمومی، تخصصی و فوق تخصص باید طرح‌های خود را در مناطق محروم و خارج از مرکز بگذرانند. این طرح می‌توانست به تحقق عدالت توزیعی در بخش درمان و توزیع پزشک کمک شایانی بکند. این طرح به واسطه خلاء هایی، چون نبود امکانات رفاهی و تسهیلات اجتماعی در مناطق محروم کارایی خود را از دست داده و نتوانسته به هدف خود که ایجاد عدالت در توزیع پزشکان باشد برسد؛ چرا که اکثر پزشکان از مرکز فرستاده شده بلافاصله پس از اتمام طرح خود از این مناطق می‌گریزند. همین شده که با گریز متخصصین از مناطق محروم پس از پایان طرح خدمات رسانی مناطق مذکور با کمبود پزشک مواجه می‌شوند؛ کمبودی که ناشی از عدم رعایت عدالت در توزیع نهایی پزشکان است. به عبارت بهتر با وجود طرح‌های خدمت رسانی پزشکان به مناطق محروم تا حدودی امر توزیع عادلانه پزشکان تسهیل شده، اما در نهایت با گریز پزشکان پس از پایان طرح شاهد بروز بی عدالتی در توزیع نهایی خواهیم بود.
مسئولان مربوطه عدم شرایط ماندگاری به واسطه نبود امکانات رفاهی و تسهیلات اجتماعی را اصلی‌ترین عامل گریز پزشک از منطقه محروم می‌دانند. سید موید علویان، رئیس نظام پزشکی تهران در این باره به خبرنگار باشگاه خبرنگاران جوان گفت: «در حال حاضر تمام فارغ التحصیلان رشته پزشکی در تمام مقاطع طرح خود را در مناطق محروم می‌گذرانند، در نتیجه شاهد هستیم که در تمام نقاط کشور پزشکان حضور دارند، اما اینکه در مناطق محروم و دور افتاده کمبود پزشک وجود دارد به خاطر این است که شرایط ماندگاری، رفاهی و تسهیلات اجتماعی در این مناطق وجود ندارد.» علویان در ادامه افزود: «نه فقط پزشکان بلکه مهندسان، وکلا و سایر گروه‌های تخصصی هم در این مناطق خیلی کم حضور دارند و عملا پزشکان هم انگیزه‌ای برای ماندن در این مناطق پس از پایان طرح‌های خود ندارند.»
ماندگاری پزشکان در مناطق محروم، تنها 8 سال
بی انگیزگی پزشکان حاضر در مناطق محروم حضور و ماندگاری پزشکان را در این مناطق به شدت تحت تاثیر قرارداده به گونه‌ای که میزان ماندگاری پزشکان در مناطق مذکور به حداقل رسیده است. غلامرضا حسن زاده، دبیر شورای عالی برنامه ریزی علوم پزشکی، در میزگردی پیرامون عدم ماندگاری پزشکان در مناطق محروم گفت: «ما متغیر‌های مهم ماندگاری پزشکان را داریم، در طی چند سال گذشته میزان ماندگاری پزشکان ما در مناطق محروم از 24 درصد به 12 درصد کاهش پیدا کرده است و پزشکان ما در مناطق محروم تنها هشت سال می‌مانند.» به این ترتیب به نظر می‌رسد در صورت عدم اتخاذ تصمیمی به جا در راستای ایجاد امکانات رفاهی و فراهم سازی تسهیلات اجتماعی برای مردم این مناطق و به‌خصوص گروه‌های اجتماعی متخصص از قبیل پزشکان، شاهد کاهش روز افزون حضور این اقشار در مناطق محروم باشیم.
عدم بومی گزینی، سدی بر سر راه استقرار پزشکان در مناطق محروم
میثم بیرانوند، کارشناس حوزه سلامت، در میزگرد خبرگزاری فارس با اشاره به عدم ماندگاری پزشکان در مناطق دور از مرکز مهم‌ترین عامل این گریز و کمبود پزشک را عدم بومی‌گزینی دانست و گفت: «بر اساس قانون باید 30 درصد پذیرش پزشک عمومی به مناطق محروم با اولویت دانشجویان بومی اختصاص یابد، اما این رقم در پزشکی به جای 30 درصد، 6 درصد و در دندانپزشکی 8 درصد است. در سال 94، 18 درصد دانشجو بومی پذیرش شده و الان این رقم به 6 درصد کاهش داشته و هیچکس برایش اهمیت ندارد. به وزارت بهداشت می‌گوییم چرا این قانون اجرا نمی‌شود می‌گویند روسای دانشگاه‌های علوم پزشکی اعلام نیاز نمی‌کنند. همین مسئله شائبه تعارض منافع را تقویت می‌کند.»
ضرورت اتخاذ تصمیمی راهگشا
با نمایان شدن ابعاد بحران کمبود پزشک آنچه بیش از هرچیز دیگری ضرورت و نیاز کشور است شناسایی علل بروز بحران و پس از آن اتخاذ تصمیماتی به جا در راستای رفع معضل کمبود پزشک است، تصمیمات راهگشایی که متضمن رفع عوامل اثر گذاری، چون سرانه پایین و توزیع ناعادلانه پزشک است. اگر نهاد‌های ذیربط و سیاستگذار عرصه سلامت هرچه سریع‌تر به این دو ضرورت روز عرصه سلامت رسیدگی نکنند آینده‌ای که در آن شاهد وقوع وقایع تلخی، چون مهاجرت درمانی بیماران و واردات پزشکان خارجی باشیم دور نیست.