علت خلقت نورانی حضرت زهرا (س) قبل از خلقت عالم و آدم

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، از زیباترین معارف مربوط به حضرت زهرا سلام الله علیها که در آیات قرآن و روایات عترت بر آن تأکید شده، خلقت نورانی آن بانوی بزرگوار است. بر اساس مستندات روایی، این خلقت نوری، قبل از خلقت آدم علیه السلام و در فضای عرش و منبعث از نور خداوند شکل گرفت و تمام عوالم شهود و آسمان ها را تحت تأثیر خود قرار داد. روایات ما گویای آن است که بارقه هایی از این نور در مقاطعی از زندگانی آن بانوی بزرگوار به صورت معجزه‌آسا برای عموم مردم نمایان می شد و آنها را مبهوت می کرد.

یکی از روایات درباره خلقت نوری حضرت زهرا سلام الله علیها، روایتی است که شیخ صدوق در کتاب مشهور خود به نام «معانی الأخبار» به نقل از امام صادق علیه السلام مطرح می کند و امام صادق نیز سند آن را به اجداد مطهرش می رساند. در این روایت می خوانیم:

قَالَ رَسُولُ اللَهِ خُلِقَ نُورُ فَاطِمَهَ قَبلَ أَن تُخلَقَ الأَرضُ وَ السَمَاءُ. فَقَالَ بَعضُ النَاسِ یَا نَبِیَ اللَهِ فَلَیسَت هِیَ اِنسِیَهً؟ فَقَالَ: فَاطِمَهُ حَورَاءُ اِنسِیَه. نور فاطمه علیهاالسلام پیش از آفرینش زمین و آسمانها آفریده شد. بعضی از مردم گفتند: ای پیامبر خدا بنا بر این فاطمه از جنس بشر نیست؟ پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در پاسخ او فرمود: فاطمه حوریه‌ای از جنس بشر است. قَالَ: یَا نَبِیَ اللَهِ وَ کَیفَ هِیَ حَورَاءُ اِنسِیَه؟ قَالَ: خَلَقَهَا اللَهُ عَزَ وَ جَلَ مِن نُورِهِ قَبلَ أَن یَخلُقَ آدَمَ اِذ کَانَتِ الأَروَاحُ، فَلَمَا خَلَقَ اللَهُ عَزَ وَ جَلَ آدَمَ عُرِضَت عَلَی آدَمَ. گفتند: ای پیغمبر خدا، چگونه می شود که زهرا حوریه و انسیه باشد؟ فرمود: پیش از این که پروردگار متعال، حضرت آدم را خلق کند، در آن هنگام که ارواح وجود داشتند، فاطمه علیها السلام را از نور خود خلق کرد، و وقتی آدم را آفرید نور فاطمه (علیهاالسلام) را بر آدم علیه السلام عرضه کرد. قِیلَ: یَا نَبِیَ اللَهِ وَ أَینَ کَانَت فَاطِمَهُ؟ قَالَ: کَانَت فِی حُقَه تَحتَ سَاقِ العَرشِ. قَالُوا یَا نَبِیَ اللَهِ فَمَا کَانَ طَعَامُهَا؟ قَالَ التَسبِیحُ وَ التقدِیسُ وَ التَهلِیلُ وَ التَحمِیدُ. گفته شد: ای پیامبر خدا، حضرت فاطمه علیهاالسلام در آن هنگام کجا بود؟ فرمود: نور او در میان یک ظرف در زیر ساق عرش جای داشت. گفتند: ای رسول خدا! غذای وی چه بود؟ فرمود: تسبیح و تقدیس خدا و لا اله الا اللَه گفتن و حمد خدا را بجای آوردن.

این روایت دارای چند بخش است: 1.خَلَقَهَا اللَهُ عَزَ وَ جَلَ مِن نُورِهِ: خداوند با عزت و جلالت خود (عز و جل) نور حضرت زهرا سلام الله علیها را از نور خود خلق کرد. 2.خُلِقَ نُورُ فَاطِمَهَ قَبلَ أَن تُخلَقَ الأَرضُ وَ السَمَاءُ:خلقت نوری فاطمه سلام الله علیها قبل از خلقت زمین و آسمان 3.قَبلَ أَن یَخلُقَ آدَمَ: این خلقت نوری قبل از خلقت آدم علیه السلام بود. 4. اِذ کَانَتِ الأَروَاحُ: قبل از خلقت آدم علیه السلام ارواح بودند. 5.فَلَمَا خَلَقَ اللَهُ عَزَ وَ جَلَ آدَم: خداوند از باب عزت و جلالتش، خلقت آدم علیه السلام را رقم زد. 6.عُرِضَت عَلَی آدَمَ: نور فاطمه سلام الله علیها را بر آدم علیه السلام عرضه کرد. 7.کَانَت فِی حُقَه تَحتَ سَاقِ العَرشِ: نور حضرت زهرا سلام الله علیها در ظرفی (وسعت پهنه آسمانها) زیر ساق عرش بود.

برخی از فرازهای این حدیث با سایر احادیث عترت مشابهت دارد. از جمله آنکه وقتی در حدیث می خوانیم که خداوند نور فاطمه سلام الله علیها را از نور خویش آفرید، مستند به آیات سوره نور است. این معرفت ذیل آیه 35 از سوره نور است؛ در این آیات می خوانیم «اللَهُ نُورُ السَمَاوَاتِ وَالأَرضِ مَثَلُ نُورِهِ کَمِشکَاه فِیهَا مِصبَاح المِصبَاحُ فِی زُجَاجَه الزُجَاجَهُ کَأَنَهَا کَوکَب دُرِی...». یعنی «خدا نور آسمان ها و زمین است؛ وصف نورش مانند چراغدانی است که در آن، چراغ پر فروغی است، و آن چراغ در میان قندیل بلورینی است، که آن قندیل گویی ستاره تابانی است.» امام صادق علیه السلام ذیل این آیه فرمود «مَثَلُ نُورِهِ کَمِشکَاه، فَاطِمَهَع... کَأَنَهَا کَوکَب دُرِی فَاطِمَهُ کَوکَب دُرِی بَینَ نِسَاءِ أَهلِ الدُنیَا»، «مشکات» فاطمه سلام الله علیها است... و کوکب دُری اوست که بین زنان دنیا چون ستاره‌های درخشان است. آن حضرت در روایتی دیگر درباره علت نامیده شدن حضرت فاطمه (ع) به «زهرا» می‌فرماید: «لِأَنَ اللَهَ عَزَ وَ جَلَ خَلَقَهَا مِن نُورِ عَظَمَتِهِ، فَلَمَا أَشرَقَت أَضَاءَتِ السَمَوَاتِ وَ الأَرضَ بِنُورِهَا، وَ غَشِیَت أَبصَارَ المَلَائِکَهِ، وَ خَرَتِ المَلَائِکَهُ لِلَهِ سَاجِدِینَ، وَ قَالُوا: اِلَهَنَا وَ سَیِدَنَا، مَا هَذَا النُورُ؟ فَأَوحَی اللَهُ اِلَیهِم؛ هَذَا نُور مِن نُورِی؛ زیرا خداوند او را از نور عظمت خودش آفرید و هنگامی که نور وجود فاطمه (ع) درخشید، آسمان‌ها و زمین به نورش روشن شده و دیدگان فرشتگان از شدت نورش بسته شد و تمام ملائکه حق تبارک و تعالی را سجده و عرض کردند: اله و معبود ما! سرور و مولای ما! این نور چه خصوصیتی دارد که این‌قدر تابان و روشن است؟ خداوند متعال به آنها فرمود: این نور از نور من است». (بحارالأنوار، ج43، ح16) این دو روایت گویای انتساب نور حضرت زهرا سلام الله علیها به نور خداست، لذا آن بانوی بزرگوار هرچه دارد از خدا دارد و خداست که به ایشان خاصیت بخشیده و تمام آسمان ها را متأثر از نور آن وجود مقدس کرده است.

درباره فرازهای دیگر این حدیث که فرمود قَبلَ أَن یَخلُقَ آدَمَ: این خلقت نوری قبل از خلقت آدم علیه السلام بودو آنجا که فرمودعُرِضَت عَلَی آدَمَ: خداوند نور فاطمه سلام الله علیها را بر آدم عرضه کرد، در روایتی مشابهِ فضای این روایت، از امام حسن عسکری علیه‌السلام و ایشان از امیرالمؤمنین و ایشان از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل می‌فرماید «زمانی که خداوند آدم و حوا را خلق کرد، ایشان در بهشت تبختر کردند. آدم به حوا سلام‌الله علیها گفت که خداوند کسی را بهتر از ما خلق نکرده است. از جانب خداوند به جبرئیل وحی رسید که ایشان را به بهشت فردوس أعلی ببر؛ زمانی که به فردوس آمدند، دیدند که بانویی بر بساطی از بساط‌های بهشت نشسته و بر سر او تاجی از نور است و در هر دو گوش او دو گوشواره از نور است که تمام بهشت از نور روی او نورانی شده است. آدم (نبی) فرمود که ای حبیب من جبرئیل، این چه بانویی است که فردوس برین از نور روی او این چنین شده؟ گفت: این فاطمه دخت رسول خدا است از اولاد تو که در آخرالزمان خواهد آمد. پرسید این تاج چیست که بر سر اوست؟ گفت: همسر او علی بن ابی طالب. فرمود: این دو گوشواره چیست که در دو گوش اوست؟ گفت فرزندان اویند حسن و حسین. آدم سؤال کرد ای جبرئیل، ایشان پیش از من مخلوق شده‌اند؟ گفت: ایشان موجود بودند در غامض علم الهی چهار هزار سال قبل از آنکه تو خلق شوی. (کشف الغمه فی معرفه الأئمه (ط - القدیمه)، ج1، ص457، حلیه الأبرار بحرانی، ج2، ص11)

درباره فراز آخرِ این بخش از روایت، از وجود نوری حضرت زهرا سلام الله علیها در پهنه آسمان ها و زیر عرش سخن می‌گوید (کَانَت فِی حُقَه تَحتَ سَاقِ العَرشِ). روایاتی داریم که از حضور عرشی پنج تن در زمان خلقت آدم علیه‌السلام خبر می دهند. پیامبر صلی الله علیه و آله در پاسخ به فردی درباره مصداق «عالین» در آیه «أَستَکبَرتَ أَم کُنتَ مِنَ العالین»، فرمود: هنگامی که خداوند عز وجل آدم را آفرید، به ملائک دستور داد بر او سجده کنند و ما را امر به این کار نکرد؛ پس ملائک همگی به او سجده کردند جز ابلیس که از این کار ابا داشت و سجده نکرد؛ پس خداوند فرمود: «أَستَکبَرتَ أَم کُنتَ مِنَ العالین» یعنی آیا از این پنج نفر که اسمشان در سرادق عرش مکتوب است، برتری؟ فَلَمَا خَلَقَ اللَهُ عَزَ وَ جَلَ آدَمَ أَمَرَ المَلَائِکَهَ أَن یَسجُدُوا لَهُ وَ لَم یَأمُرنَا بِالسُجُودِ فَسَجَدَ المَلَائِکَهُ کُلُهُم اِلَا اِبلِیسَ فَاِنَهُ أَبَی وَ لَم یَسجُد فَقَالَ اللَهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَستَکبَرتَ أَم کُنتَ مِنَ العالِینَ عَنَی مِن هَؤُلَاءِ الخَمسَهِ المَکتُوبَهِ أَسمَاؤُهُم فِی سُرَادِق العرشِ»

نتیجه آنکه جمع روایات ما گویای حقیقتی در عالم است که همان خلقت نورانی حضرت زهرا سلام الله علیها قبل از خلقت آدم علیه السلام و قبل از خلقت آسمان ها و زمین است. حال باید محققانه به این پرسش پاسخ داد که علت بیان این معارف از سوی اهل بیت وحی چیست و چه خاصیتی برای شیعیان دارد؟ آیا صرفاً بیان فضائل است و یا پیامبر اسلام و ائمه هُدا هدف دیگری از بیان این معارف دارند؟ به عنوان مثال وقتی نور آن بانوی بزرگوار به آدم علیه السلام عرضه شد، ایشان به عنوان یکی از برترین رسولان چه بهره ای از آن برد؟ در حدیثی از امام صادق علیه السلام می خوانیم «مَا تَکَامَلَتِ النُبُوَهُ لِنَبِی حَتَی اَقَرَ بِفَضلِهَا وَ مَعرِفَتِهَا»؛ یعنی نبوت هیچ پیامبری کامل نشد، مگر با اقرار به فضیلت و معرفت حضرت زهرا سلام الله علیها. آیا این معرفت نورانی که همان معرفت به نور خداست، سبب تکمیل نبوت انبیای الهی شد؟

در این صورت آن بانوی بزرگوار با ابعاد متعددی که خداوند به ایشان بخشید، در همه جای عالم حضور دارند و ایشان مربی خوبان بشر و معلم ملائک و هر ذی‌شعوری‌اند.