غارت 70ساله از غار هستیجان و تخریب سنگ‌نگاره‌های 30هزار ساله
بیش از 70 سال است که حفاران غیرمجاز در غار هستیجان دلیجان حفاری می‌کنند و اشیاء این غار را غارت می‌کنند و به خارج از کشور انتقال می‌دهند و ما تازه متوجه شدیم این غار یکی از ثروت‌های عظیم باستان‌شناسی استان مرکزی است.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از اراک، کشور ایران براساس آمارهای جهانی در حوزه‌های مختلف جاذبه‌های باستای، تاریخی، طبیعی و نیز صنایع دستی از رتبه‌های برتر دنیا برخوردار است در حالی‌که از منظر بهره‌برداری از این ظرفیت‌ها و زیرساخت‌های ارزشمند، کشورمان از جایگاه خوبی برخوردار نبوده به طوری که براساس برخی آمارهای ارائه شده سهم ایران باوجود رتبه ممتازش در جاذبه‌های گردشگری از درآمد گردشگری جهان، حتی به یک درصد هم نمی‌رسد.
ایران اسلامی با بیش از 4 هزار جاذبه گردشگری و با اتکا به آن می‌تواند از میان خیل گردشگران، پاسخگوی نیازهای جمعیتی چند صد میلیون نفر جهانگرد باشد این در حالی است که استان مرکزی نیز از زمره استان‌های مهم در این حوزه است به طوری که این بهشت مفاخر ایران اسلامی در شهرهای تاریخی همچون نراق، تفرش، آشتیان، ساوه و... دارای ظرفیت‌های بالایی در حوزه میراث فرهنگی و جاذبه‌های گردشگری بوده و نیز در شهرهای مهمی چون خمین، محلات، شازند، فراهان و... از ظرفیت ممتاز در جذب گردشگر برخوردار است.
با توجه به اهمیت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مرکزی، خبرنگاران خبرگزاری تسنیم در این استان، در مصاحبه‌ای تفصیلی ابعاد مختلف فعالیت و برنامه‌های این حوزه را به بحث و گفت‌و‌گو گذاشته اند که مشروح آن در زیر می‌آید:
نتوانستیم از بستر تاریخی و فرهنگی استان مرکزی استفاده کنیم
تسنیم: مراکز گردشگری، فرهنگی و میراث فرهنگی استان مرکزی در چه وضعیتی قرار دارند؟
استان مرکزی محل رشد یک چهارم مفاخر کشور است و این مفاخر در بستر تاریخ و فرهنگ این سرزمین که به نوعی بخشی از فلات مرکزی ایران است نیز شکل گرفته‌اند، زمانی که تاریخ را مطالعه می‌کنیم می‌بینیم این مفاخر در دل شهرها و سکونتگاه‌های چند هزار ساله استان مرکزی شکل گرفته است و این نشان میدهد به غیر از ویژگی‌هایی طبیعی استان مرکزی، یک زیست بوم قدیمی با پیشینه چند هزار ساله دارد، حتی آثار و محوطه‌های تاریخی استان نشان از این است که چند هزار سال سبقه سکونت و مدنیت در این منطقه وجود داشته است. بنابراین بستر تاریخی خوبی به لحاظ فرهنگی دراستان مرکزی وجود دارد اما به دلایل مختلف نتوانستیم از این بستر تاریخی بهره‌مند شویم، امیدواریم شرایطی ایجاد شود تا یک تعاملی بین پیشینه تاریخی و مدل توسعه‌ای که اکنون در کشور و به تبع آن در استان مرکزی رقم می‌خورد برقرار کنیم.
تسنیم: استان مرکزی در حوزه ثبت آثار ملی و جهانی چه توفیقاتی تاکنون کسب کرده است؟
تاکنون 919 آثار تاریخی غیرمنقول استان مرکزی به ثبت رسیده که ثبت 6 اثر غیرمنقول امسال انجام شده است، همچنین 17 اثر منقول به ثبت رساندیم که دو اثر امسال به ثبت رسیده است، 9 اثر طبیعی در آثار طبیعی به ثبت رسیده است که چهار اثر امسال به ثبت رسیده است، 70 اثر نامملموس از استان مرکزی به ثبت رساندیم که چهار اثر امسال به ثبت رسیده است و این نشان میدهد برعکس تصوری که در ذهن عامه شکل گرفته و استان مرکزی را استان صنعتی می‌نامند اما استان مرکزی استانی به شدت تاریخی است.
تسنیم: چرا استان مرکزی تا حدودی ناشناخته باقی مانده است و همان طور که در جلسات ستاد تسهیل مطرح شد استان بیشتر به عنوان محل عبور است تا مقصد گردشگری؟
البته این موضوع مشکل استان مرکزی نیست بلکه مشکل کل کشور است و در کل کشور آن طور که باید و شاید به بحث گردشگری توجه نشده است تا بتوانیم از آثار تاریخی و فرهنگی خود بخشی از اقتصاد کشورو نیازهای مالی را تأمین کنیم، کشور ما وابسته به نفت و چاه‌های نفتی است و بخشی زیادی از درآمدهای کشور از طریق فروش نفت به دست می‌آید و تا زمانی این وابستگی ادامه داشته باشد نمی‌توان انتظار داشت سیاست‌های کلان ما به سمت استفاده از طرفیت‌های دیگر سوق پیدا کند.
بسیاری از کشورهای جهان که چاه نفت ندارند یا اگر دارند به فکر آینده هستند نیز بر شاخه‌های دیگر صنعت هم برنامه‌ریزی داشته‌اند، یکی از سه صنعت بزرگ دنیا که حجم معاملات بالای مالی در آن شکل می‌گیرد؛ صنعت گردشگری است که بعد از نفت و خودرو سومین صنعتی است که بیشترین مراودات مالی در آن صورت می‌گیرد. بنابراین در کلان دچار مشکل هستیم و هنوز به سند گردشگری در کل کشور به عنوان صنعت پیشران و دارای ارزش افزوده بالا توجه نشده است، استانها هم به مانند کشور همین وضعیت را دارند.
استان مرکزی را به جای تاریخ چند هزار ساله، با چرخ‌دنده و دودکش می‌شناسند
استان مرکزی پیشینه چند هزار ساله دارد ولی آن چیزی که الان شاهد آن هستیم این است که در 70 یا 80 سال گذشته استان مرکزی به سمت صنعتی شدن پیش رفته است و بیشترین تولید ارزش افزوده ما از راه صنایع به ویژه صنایع مادر تامین می‌شود و شهر اراک که مرکز استان است بیشتر از شهرهای دیگر درگیر این مسئله است. بنابراین تصویری که در ذهن تمام برنامه‌ریزان استان از دهه‌های گذشته شکل گرفته این است که اشتغال را صرفاً در صنایع می‌بینند و تصور می‌کنند اگر مشکلات صنایع رفع شود مشکل تمام کشور برطرف می‌شود البته این موضوع درست است اما صنایع مشکلات خاص خود را دارند و در اراک می‌بینیم که همین صنایع سبب شدند که زندگی مردم مختل شود.
تعداد روزهای آلوده در شهر اراک ماحصل تمرکز صنایع در شهر اراک و اطراف شهر هستند؛ یعنی یک زمان صنعتی را وارد شهر کردیم تا به واسطه آن رفاه داشته باشیم در حالی که اکنون این صنعت به قدری نامتعادل رشد کرده است که بلای جون همه مردم شده است. بنابراین یکی از مشکلات استان این است که تعریف درستی از صنعت وجود ندارد، گردشگری هم به عنوان یک صنعت محسوب می شود اگر بخواهیم به عموم مردم بگوییم از صنعت تصویرسازی داشته باشند نیز مطمئناً در استان مرکزی یک سری کارخانه و چرخ‌دنده و دودکش به تصویر می‌کشند که این ایراد اصلی ماست.
باید این تفکر را اصلاح کنیم و بدانیم صنعتی در دنیا وجود دارد که نه چرخ دنده، نه کارخانه، نه دودکشی و آلودگی وجود دارد اما این صنعت وابسته به تاریخ و فرهنگ است و افراد برای دیدن یک شیء تاریخی هزینه پرداخت کنند و با این شی تاریخی قدمت و پیشینه خود را به نمایش قرار می‌دهند بدون اینکه آلودگی برای مردم شهر ایجاد کنند.
آسیب به سنگ‌نگاره‌های 30 هزار ساله در استان مرکزی
اینجاست که می‌بینید درآمد موزه لوور فرانسه از نفت کشور ما بیشتر است؛ فرانسوی‌ها با جمع‌آوری اشیاء تاریخی تمدن‌های دیگر از جمله تمدن ایرانی صنعتی را رقم زدند که از طریق درآمدزایی می‌کنند اما ما نتوانستیم این ادبیات را در ذهن نخبگان خود جابیندازیم.
در سال‌های اخیر برخی از برنامه‌ریزان به این نتیجه رسیدند که استان مرکزی در حوزه صنعت به یک پهنه انفجاری می‌رسد، ما بسیاری از منافع دسته اولی خود را از بین بردیم و رد پای اکولوژیک سختی را روی زمین خود باقی گذاشته‌ایم، این تعداد معادنی که در استان مرکزی وجود دارد آسیب زیادی را به اکوسیستم وارد می‌کنند اما برای اداره کشور و تولید ارزش افزوده مجبور هستیم از سنگ‌ها به عنوان یک اهرم توسعه استفاده کنیم، ولی در همین مناطق که الان واگذاری معادن صورت می‌گیرد سنگ‌نگاره‌هایی را داریم که متعلق به 30 هزار سال قبل هستند و ما به جای اینکه درآمد را از راه گردشگر و جذب گردشگر به دست بیاوریم اتفاقاً برخی از سنگ نگاره‌ها را از کوه جدا می‌کنیم و به آنها آسیب وارد می‌کنیم تا اقتصاد بچرخد و تولید ثروت داشته باشیم.
سرقت و غارت آثار غار هستیجان از 70 سال پیش تاکنون
بزرگترین رسالت ما در اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان مرکزی این است که مباحث علمی را در ذهن مدیران و برنامه‌ریزان استان شکل دهیم که در سبد استان چقدر ثروت نهفته است و از آن اطلاع نداریم، بیش از 70 سال است که حفاران غیرمجاز در غار هستیجان دلیجان حفاری می‌کنند و اشیاء این غار را غارت می‌کنند و به خارج از کشور انتقال می‌دهند.
الان متوجه شدیم این غار یکی از ثروت‌های عظیم باستان‌شناسی استان است، اسنادی که در این غار کشف می‌شود مربوط به 1400 سال پیش است که ایران به سمت اسلامی شدن پیش می‌رود و حرکت ساسانی‌ها از ایران برچیده می‌شود و بخش زیادی از اسناد فلات مرکزی ایران در این غار بود که هم اکنون برنامه منسجمی برای حفاظت از این غار و کاوش‌ها وجود دارد.
غار هستیجان که به ظاهر یک حفره‌ای در دل کوه است و الان طرحی از خاک است در آینده می‌تواند به عنوان مهم‌ترین مراکز گردشگری ما باشد و حتی می‌تواند از غار چهار نخجیر گردشگر بیشتری به خود جذب کند، در جای جای استان مرکزی مانند تفرش، خمین، کمیجان غارهای متعددی وجود دارد و به نوعی استان مرکزی استان غارهاست اما کسی به این ظرفیت‌ها توجه نداشته است، امیدوارم بتوانم در نخستین فصل مدیریت خود، به متولیان امر و برنامه‌ریزان استان و کشور نشان دهیم که چه ظرفیت‌هایی در استان مرکزی وجود دارد، چراکه نشان دادن ثروت بسیار مهم است و مانند این است که چاه نفت داشته باشید و به اعتقاد بنده غارهایی که در استان مرکزی وجود دارند کمتر از چاه‌های نفت ایران نیستند به شرطی که همه ما منسجم به سمت استفاده از ظرفیت‌های گردشگری براساس داشته‌های تاریخی، فرهنگی و طبیعی استان سوق پیدا کنیم.
حفاظت از آثار تاریخی بدون توجه به گردشگری توجیه اقتصادی ندارد
تسنیم: کارشناسان معتقدند در این سال‌ها به درستی از تأسیسات گردشگری و میراث فرهنگی استان مرکزی برای جذب گردشگر بهره نگرفتند، اول اینکه شما این موضوع را تایید می‌کنید؟ و اینکه چه برنامه‌ای برای معرفی بهتر جاذبه‌های گردشگری و تاریخی استان مرکزی در نظر دارید؟
بله تا حدودی این مسئله را تایید می‌کنم و آن طور که باید و شاید نتوانسته‌ایم از ظرفیت‌های گردشگری استان استفاده کنیم، اینکه بر کلمه گردشگری تأکید داریم به این جهت است که گردشگری پیوست اقتصاد، درآمد و تولید است. تا زمانی که به گردشگری توجه نداشته باشیم حفاظت از آثار تاریخی و صنایع اقتصادی توجیه اقتصادی ندارد، تولیدکننده صنایع دستی با انگیزه آموزش می‌بیند و تولید می‌کند ولی فروش ندارد و ناامید می‌شود و رها می‌کند. بنابراین گردشگری محرک دوشاخه صنایع دستی و حفاظت از آثار تاریخی است و دو بال برای اقتصادی گردشگری می‌شوند.
استان مرکزی سهم جدی در حوزه گردشگری ندارد، هم‌اکنون در استان واحدهای صنعتی وجود دارد که چندین هزار نفر در این کارخانه‌ها کار می‌کنند و تولید دارند اما فکر نمی‌کنم مجموع افرادی که مجوز صنایع دستی دریافت کرده باشند بیش از 5 هزار نفر باشند بنابراین آمار اشتغال در حوزه گردشگری بالا نیست و نشان میدهد که نتوانستیم به طور کامل از ظرفیت‌های گردشگری بهره‌مند شویم. یکی از مهم‌ترین اقدامات در این راستا، معرفی توانمندی‌های استان است و اعتقاد دارم اگر بتوانیم توانمندی‌های استان را به خوبی معرفی کنیم هم گردشگر و هم سرمایه‌گذار در حوزه گردشگری جذب خواهد شد.
چرا یک گردشگر خارجی هم به بازار اراک نمی‌رود؟
به عنوان مثال هم اکنون کارکرد بازار تاریخی اراک یک مرکز تجاری درون شهری است و اگر صبح تا شب در بازار باشید حتی یک گردشگر به ویژه گردشگر خارجی در بازار مشاهده نمی‌کنید بنابراین در بازار اراک کت و شلوار، پارچه و لوازم خانگی هم به فروش می‌رسد در حالی که بازار اراک به لحاظ پیشینه تاریخی و قدمت بیش از 200 سال؛ باید مرکزی برای حضور گردشگران به ویژه گردشگران خارجی شود، اگر گردشگران را در مجموعه بازار وارد کنیم؛ کاسبان بازار هم تغییر کارکرد می‌دهند و به سمت صنایع دستی و آثار هنری سوق پیدا می‌کنند.
بازار اراک هم اکنون کارکرد خود را از دست داده است و برای اینکه بازار اراک را احیا کنیم راهی جز معرفی بازار نداریم تا با همین وضعیت گردشگر به بازار ورود پیدا کنند، زمانی که گردشگر وارد بازار اراک شود برای ما ایجاد مسئولیت می‌کند و قطعاً من مدیرکل نخواهم پذیرفت که گردشگری وارد بازار شود اما بازار شکل ظاهری خوبی نداشته و طاق بازار خراب شده باشد، مثل اینکه مهمانی به منزل خود دعوت کرده باشید تا زمانی که مهمان ندارید نامرتب بودن منزل ایرادی ندارد اما به محض ورود مهمان، منزل را تمیز می‌کنید. بنابراین یکی از اقدامات جدی ما این است که با معرفی مناسب جاذبه‌های گردشگری هرچند که نواقصی داشته باشند و زیرساخت فراهم نباشد ایرادی ندارد، هرچند این زیرساخت‌ها با احساس نیازها ایجاد می‌شود.
از خانم خانه‌دار تا استاد دانشگاه برای معرفی جاذبه گردشگری بسیج شوند
به اعتقاد بنده می‌توان از ظرفیت رسانه، انجمن‌ها و نهاد برای معرفی استان استفاده کنیم، استان مرکزی توانمندی‌های بسیار خوبی دارد، به عنوان مثال سریال "نون خ" بخش زیادی از جاذبه‌های گردشگری و آیین و رسوم استان کرمانشاه را معرفی کرد و مخاطب زیادی را به خود جذب کرد در حالی که از این نوع اقدامات در استان مرکزی انجام نشده است و باید بتوانیم از ظرفیت هنرمندان و رسانه‌ها برای معرفی استان بهره‌مند شویم، لازم است چندین مستند در سال تولید شود و باید همه افراد از خانم خانه‌دار تا یک استاد دانشگاه را بسیج کنیم که جاذبه‌های گردشگری استان را معرفی کنند. الان کابرانی در شبکه‌های مجازی وجود دارد که به صورت خودجوش در حال معرفی منطقه خود هستند به عنوان مثال در شهرستان محلات چندین کاربر وجود دارد که در حال معرفی جاذبه‌های طبیعی، تاریخی و گردشگری محلات هستند.
در بحث گردشگری یک مانع بزرگ جهانی وجود دارد، اکنون آمریکا، انگلیس، فرانسه که جزو معتبرترین مراکز برای ارائه اطلاعات به گردشگران هستند تماماً در سایت‌های خود هشدار قرمز را فعال کردند و طوری به گردشگران اطلاعات ارائه می‌کنند که اگر برای گردشگری به ایران سفر کردید جانتان در خطر است که به این موضوع ایران هراسی می‌گوییم، حال تصور کنید چقدر گردشگر باید قدرت ریسک داشته باشد که وارد ایران شود بنابراین ما با این سطح از مشکل گردشگر وارد ایران می‌کنیم و باید بتوانیم زبان روز معرفی جاذبه‌های گردشگری خود را به دنیا فراگیریم، زبان روز رسانه است.
به جرأت می‌توان گفت مشابه برخی از جاذبه استان مرکزی در ایران و دنیا وجود ندارد، در شهر تاریخی نراق موزه شهاب سنگ وجود دارد که این موزه محل برخورد شهاب سنگ است و سراغ نداریم در دنیا جایی وجود داشته باشد که محل برخورد سنگ داشته باشد، اگر کسی بخواهد از این مکان بازدید داشته باشد حتما باید به استان مرکزی و شهر نراق سفر کند. گردشگران می‌توانند در کنار جاذبه‌های تاریخی، فرهنگی و صنایع دستی و سوغات محلی نراق از یک مکان منحصر به فرد بازدید کنند اما ما نتوانستیم به خوبی شهر نراق را معرفی کنیم و امیدواریم این اتفاق با همکاری اصحاب رسانه رقم بخورد.
تسنیم: مهم‌ترین مشکلات و خلأهایی که در حوزه گردشگری استان مرکزی وجود دارد را چه می‌دانید؟
زمانی که قرار است گردشگر وارد استان کنیم نیاز به حداقل‌هایی وجود دارد، در استان مرکزی یکی از مشکلاتی که وجود دارد مراکز اقامتی استاندارد است، به هر حال ما از مسافران دعوت می‌کنیم از شهرها و مقاصد گردشگری ما بازدید کنند اگر مسافران دعوت ما را بپذیرند و بییند سرویس بهداشتی مناسب نداریم، یا اینکه صنایع دستی مناسب نداریم و قیمت‌ها کنترل شده نیست و بازار سیاه راه انداختیم، یا حمل و نقل دچار مشکل است ناراحت می‌شوند و در سفر بعدی از استان مرکزی استقبال نمی‌کنند. بنابراین ما باید زیرساخت‌ها را در حوزه صنعت تجهیز کنیم و یکی از زیرساخت‌ها راه است. ما در مراکز هدف گردشگری استان باید آسیب‌شناسی داشته باشیم و بدانیم الان چه وضعتی داریم.
بسیاری از روستاهای استان مانند روستای وفس شهرستان کمیجان، روستای انجدان و غیره از مقاصد گردشگری استان به شمار می‌روند و ما باید درباره همه زیرساخت‌های این روستاها برنامه‌ریزی داشته باشیم و گردشگر در این مکان‌ها حضور پیدا کند و افرادی از مسافران استقبال کنند و صنایع دستی معروف این مناطق ارائه شود و جاذبه‌های خود را به مسافران معرفی کنند تا مسافران با خاطره خوش از استان خارج شوند. بنابراین برای حضور گردشگر در استان ابتدا باید زیرساخت‌های گردشگری استان مانند جاده‌ها، امنیت، مراکز اقامتی مناسب، سرویس‌های بهداشتی، نظارت بر قیمت‌ها در مراکز گردشگری را فراهم کنیم.
تسنیم: در حوزه مقاصد گردشگری و نمونه‌های استان چه وضعیتی داریم؟
مقاصد گردشگری در سطح منطقه‌ای، ملی و جهانی دسته‌بندی می‌شوند، الان مقاصد گردشگری در استان مرکزی وجود دارد اما هنوز در سطح ملی مقصد گردشگری نداریم ولی در سطح منطقه‌ای مقصد گردشگری داریم و آب گرم محلات یک سطح منطقه‌ای است اما ظرفیت تبدیل شدن به ملی را دارد و کیفیت آب گم محلات اگر بیشتر از کیفیت آب گرم سرعین نباشد کمتر نیست، ولی به دلیل اینکه کار جدی در زمینه معرفی این منطقه انجام نشده است هنوز مشاهده نشده که آب گرم محلات در سطح ملی و جهانی شناخته شود، در حالی که استعداد معرفی جهانی نیز دارد و برای رسیدن به این سطح باید اقدامات ملی انجام شود.
روستای وفس، روستای انجدان، شهر تاریخی نراق و تفرش الان جزو مقاصد گردشگری استان است، یکی از اخبار خوب در حوزه مقاصد گردشگری استان این است که امسال با همت شهرداری و میراث فرهنگی موانع و مشکلات دستگرد تفرش حل شد و مردم می‌توانند از جاذبه‌های طبیعی، فرهنگی و تاریخی تفرش به‌عنوان یکی از شهرهای پراستعداد استان بازدید داشته باشند. شهرستان شازند، خنداب، خمین هر کدام یک مقصد گردشگری است، ارگ میشیجان خمین یکی از بناهای بسیار زیبا و از مقاصد گردشگری است و یکی از نوروزگاه‌های امسال ارگ میشیجان است، سعی ما بر این است که مقاصد گردشگری نخست در سطح منطقه‌ای، بعد ملی و در مرحله بعد به جهانی تبدیل شود.
استعدادهای زیادی در استان وجود دارد که می‌تواند گردشگر جهانی را جذب کنند، استان مرکزی دو اثر ثبت جهانی دارد؛ قنات ابراهیم‌آباد که در 40 کیلومتری ابراهیم‌آباد است یک اثر ثبت جهانی است و در پرونده ثبت جهانی قنات‌ها قرار دارد که پایگاه پژوهشی است. همچنین کاروانسرای باغ شیخ شهرستان ساوه یکی از کاروانسراهای استان است که در مجموع کاروانسراهای تاریخ ایران به ثبت جهانی رسیده است، بسیاری از گردشگران هدف‌مند به جهت زیارت قبور بزرگان استان از جمله پرفسور حسابی و غیره در استان حضور پیدا می‌کنند و می‌توانند منشأ اثر و معرفی باشند.
