«فرهنگنامه اسارت و آزادگان» نذر فرهنگی مسعود ده‌نمکی
کارگردان سینما گفت: برای تدوین کتاب «فرهنگنامه اسارت و آزادگان» ده‌ها سال تلاش شد و این یک نذر فرهنگی است، چون آزادگان جنگ مظلوم هستند.
فرهنگ نامه اسارت و آزادگان با فعالیت پراکنده بیش از 150 نفر و صرف 2 میلیون نفرساعت و با هزینه‌ای بالع بر 4 میلیارد تومان آماده شده است. این مجموعه شامل سه بخش کتاب است. بخش اول آن کتاب‌های مرجع را شامل می‌شود که تا جلد 16 را به خود اختصاص داده و عناوینی، چون کتاب شناسی آزادگان، فیلم شناسی، در قاب تصویر و... را در برمی گیرد.
بخش دوم شامل 31 عنوان و 59 جلد است. اولین جلد از این بخش معرفی اجمالی اردوگاه‌های عراق نام دارد. ده نمکی در 56 جلد بعدی به 20 اردوگاه عراقی به تفصیل پرداخته است که از موصل شروع و به تکریت تمام می‌شود. بعد از آن هم سه جلد به زندان‌های عراق اختصاص دارد و این تازه ماجرای 77 جلد اول این فرهنگ نامه است و این مجموعه یک جلد پایانی هم دارد. آماده سازی این 78 جلد که از سال 72 شروع شده بود تا سال 92 طول کشید.
شب گذشته آیین معرفی مجموعه 78 جلدی فرهنگنامه اسارت و آزادگان و تقدیر از سال‌ها مجاهدت هنری، ادبی و رسانه‌ای «مسعود ده‌نمکی» امشب در تالار رودکی برگزار شد.
«محمداسماعیل کوثری» نماینده مجلس؛ «سید محمد هاشمی» قائم مقام وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی؛ «غلامعلی حداد عادل» رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی؛ «کاظم نظری» مدیرکل هنر‌های نمایشی؛ «وحید جلیلی» قائم مقام صداوسیما؛ «مهدی رمضانی» دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور؛ «سعید اوحدی» معاون وزارت میراث فرهنگی؛ سردار «سید مجید هاشمی‌دانا» مدیرعامل خبرگزاری دفاع مقدس؛ «حمید داودآبادی» نویسنده؛ «سید محمود رضوی» تهیه کننده سینما؛ «مصطفی محدثی‌خراسانی» شاعر؛ «محمدرضا شفیعی» تهیه‌کننده سینما و تلویزیون و جمعی از اهالی فرهنگ، هنر و رسانه حضور داشتند.
سعید اوحدی معاون وزارت میراث فرهنگی اظهار داشت: به هر میزانی که نسبت به رخداد سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و نظامی نگاه کنیم جهت دستیابی به ارزش‌ها توانستیم قدم برداریم. به فرموده رهبری اسرا ذخایر بزرگ و گنجینه‌های انقلاب هستند، چون شناخت دارند. کار بزرگی که مسعود ده نمکی انجام داد و ماندگار شد بستری برای ورود از ظاهر اسارت به باطن و کنهی است که مقام معظم رهبری به آن اشاره داشتند. چه اراده‌ای باید انسان داشته باشد که 78 جلد کتاب با بیش از 80 هزار صفحه و 700 موضوع اسارت را به تحریر درآورد؟ کاری که آقای ده‌نمکی انجام داده رسیدن به کنه ارزش‌هاست که به یادگار بماند. مسعود ده‌نمکی نگاه تحلیلی به اسارت دارد. باید به آقای ده‌نمکی تبریک گفت.
ده نمکی به تشویق نیاز ندارد
حسن رحیم‌پور ازغدی استاد دانشگاه نیز در ارتباط تلفنی گفت: امثال ده نمکی به تشویق کسی نیاز نداشتند. شاید اهمیت کاری که او انجام داده است را 10 سال بعد بیشتر از اکنون بدانیم. آنچه در شخصیت ده نمکی جالب است بدون هیچ مقدمه کلاسیک وارد هر کاری شده و در رده یک آن کار قرار گرفته است. در مستند، پرفروش‌ترین فیلم‌ها را داشت و در سینما که فیلم‌های چند میلیاردی می‌سازد و این نشان می‌دهد که صاحب جوهر انقلابی است. هر چند ممکن است کسانی هم کار ده‌نمکی را قبول نداشته باشند. اما باید در برابر این خلاقیت و استقامت و خلاف جریان حرکت کردن، به وی احترام بگذارند. 78 جلد کتاب، شوخی نیست که آقای ده‌نمکی درباره اسرا بدون هیچ حمایتی نوشته است و این الگو‌های خوبی برای جوانان است که در شرایط صفر و زیر صفر می‌شود کار‌های بزرگی انجام داد.
ایثارگران از بقیه مظلوم‌ترند
مسعود ده‌نمکی نویسنده فرهنگنامه اسارت و آزادگان در مراسم رونمایی این اثر گفت: ایثارگران نسبت به بقیه مظلوم‌ترند و از جان گذشتگی می‌کنند و متاسفانه به خاطر فرهنگ عمومی و فرهنگ‌سازی نشدن مظلوم واقع شدند. یکی دیگر از کسانی که مظلوم واقع شدند جانبازان هستند. آزادگان هم مظلوم واقع شدند و اتفاقاتی که افتاده آن سوی خاکریز‌های بوده است و بر اساس آموزه‌هایی که در تعالیم نظامی وجود داشته حتی در بین سینماگران فیلم فرار بزرگ را عنوان می‌کنند، اما در اسارت این گونه نیست. آنقدر شناخت وجود ندارد که ما هم در زمینه فرار فیلم می‌سازیم.
وی ادامه داد: ما 30 اردوگاه داشتیم که هر کدام شرایط اقلیمی و جمعیتی متفاوت داشتند. کنت دومورانت رئیس سازمان جاسوسی وقت فرانسه به عراق می‌رود و در کتاب خود می‌نویسد در اردوگاه‌های اسرای ایرانی چشم‌هایی دیدم که آن استقامت جنگ جهانی چهارم را متبادر می‌کرد. این اعتراف یکی از مهم‌ترین چهره‌های جنگ فرانسه است که به غربی‌ها مشاوره می‌داد. روسای اردوگاه‌ها را از خبیث‌ترین آدم‌ها انتخاب می‌کردند و عموما این گونه بود اگر چه ممکن است استثنایی هم وجود داشت. این چیست که دشمن را به این اعتراف باز می‌دارد که از عنوان اسیر نه، بلکه آزاده نام می‌بردند؟
این کارگردان سینما و تلویزیون گفت: برای خیلی از نسل امروز آنچه در اسارت و اردوگاه اسرا رخ می‌داد قابل باور نیست. ما در محاصره بودیم تا آقای کوثری از تهران برسد و بچه‌ها را از محاصره دربیاورند. اتفاقاتی افتاد که همگی قابل مطالبه است. در هر اردوگاه 10 قهرمان داشتیم که هر جای دنیا بودند به آن‌ها مدال ارزش می‌دادند. یکی از اتفاق‌های خوب این بود که 50 خانم در طول این سال‌ها هزاران ساعت مصاحبه را پیاده کردند و هدیه من به آزاده‌ها این است که خروجی این کتاب‌ها بیش از هزاران ساعت مصاحبه است.
وی گفت: این افتخار برای آزاده‌هاست. ما حتی یگان‌نگاری در دفاع مقدس نداریم، اما در مورد آزادگان هر کدام از اردوگاه‌ها به مثابه یک لشگر بود. این کار قابل نقد است. این مجموعه چند هزار ساعتی را نمی‌گویم قابل نقد نیست، ولی مجموعه ارزشمندی در اختیار شماست.
ده‌نمکی با اشاره به ده‌ها سال تلاش برای تدوین مجموعه اسارت گفت: این یک نذر یا کار فرهنگی است، چون آزاده‌ها مظلوم هستند کار‌هایی که در مورد آن‌ها انجام می‌شود هم مظلوم واقع می‌شوند.
این مجموعه کتاب، بی‌نظیر است
در این آیین که به همت نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور برگزار شد، سعید طایفه نوروز رئیس سابق ستاد آزادگان کشور نیز درباره نحوه شکل‌گیری این مجموعه گفت: در حدود سال 83 ما به دنبال یک تعریف جامع و مانع از واژه اسیر و دوران اسارت و تدوین یک مجموعه دوجلدی درباره دوران اسارت بودیم که در آن موقع، مسعود ده‌نمکی مسئول آموزش و تحقیق ستاد آزادگان بود. وقتی فراخوان دادیم، طرحی به ما دادند. در بررسی‌هایی که داشتیم با این که آقای ده‌نمکی جزو اسرا نبود طرحش پذیرفته شد. آقای ده‌نمکی بعد از مدتی گفت با دو جلد و سه چهار جلد کار پیش نمی‌رود و همین‌طور زیاد شد و شد 78 جلد که امشب قرار است رونمایی شود.
اسرا در میان رنج‌ها گنج آفریدند
وحید جلیلی معاون فرهنگی رسانه ملی نیز گفت: اسارت هم تراژدی و هم حماسه دارد و آقای ده‌نمکی به هر دو وجه توجه کرده است. از فقر و فحشا ساخته و آسیب‌ها و زشتی‌ها را انکار نکرده و در اخراجی‌ها و معراجی‌ها رنج و هزینه‌ها را دیده و به بحث معرفتی هم چشم نبسته است. آزادگان ما از این جهت که در دل تهدید فرصت خلق کردند و در میان رنج‌ها گنج آفریدند ارزشمند هستند.
اسرا قهرمانان گمنام هستند
غلامعلی حداد عادل رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی هم گفت: انقلاب، جنگ و دفاع مقدس در حقیقت جامعه ما را تغییر داده است. جامعه امروز ایران جامعه قبل از انقلاب نیست. من 33 سال قبل از انقلاب زندگی کردم و می‌توانم آن را لمس کنم.
وی اظهار داشت: جامعه ما واقعا عوض شده است که یکی از نمونه‌های آن فراوانی واژه‌هایی است که قبل از انقلاب وجود نداشته است.
عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام افزود: این کاری که آقای ده‌نمکی کرده کار کوچکی نیست. کار سنگین، طولانی، مستمر و سختی بوده است.
حداد عادل گفت: در ما حس تاریخی ضعف است و نمی‌توانیم به موقع تاریخ نگاری و لوازم آن را فراهم کنیم. می‌خواستم در مورد پروین اعتصامی بنویسم، اما یک مرجع اطلاعاتی کافی در این باره نداشتم.
وی افزود: مقدمه و اسباب لازم برای تالیف تاریخ حقیقی فراهم نیست و انتشار اسناد به عنوان مقدمه برای یک کار واجب است و در انقلاب نسبت به این کار کوتاهی کرده‌ایم و با وجود کار‌هایی که شده اسناد انقلاب آنگونه که باید ثبت و ضبط نشده است.
رییس فرهنگستان زبان و ادب فارسی ادامه داد: بسیاری از رجال دوره قبل از انقلاب بودند که جرات انتشار خاطراتشان را نداشتند که بعد از انقلاب بسیاری از این خاطرات منتشر شده است.
حدادعادل گفت: مخالفان انقلاب در ثبت وقایع انقلاب نسبت به انقلابیون پیش دستی کردند. حبیب لاجوردی تاریخ شفاهی پر کرد. ممکن است با محتوای آن مشکل داشته باشیم، ولی کاری به موقع بود و ما دیر جنبیدیم. الان هم هر جا جلوی ضرر را بگیریم منفعت است.
وی افزود: تاریخ را باید کسانی بنویسند که در صحنه بودند و مقام معظم رهبری هم چند بار این را تاکید کردند.
حدادعادل به برخی تحریف‌های تاریخی اشاره کرد و اظهار داشت: پرویز ثابتی رسماً انکار می‌کند که در ساواک شکنجه انجام می‌شد. این چه دروغ بزرگی است؟ هنوز کسانی مانند عزت شاهی آثار شکنجه بر روی بدن‌هایشان است. اما آن وقت، ثابتی می‌گوید ما شکنجه نمی‌کردیم.
وی گفت: یادداشت‌های علم در 7 جلد منتشر شده و توصیه می‌کنم اگر کسانی نخوانده اند این مجلدات را بخوانید که اسناد موجود در آن، هیچ جای شک و شبهه ندارد که ضد انقلاب ترجیح می‌دهد در مقابل این مجلدات سکوت کند.
حداد عادل گفت: همین دو سه ماه پیش گفتند از آقای آهنگران تقدیر شده که باید بشود و یک نفر به او گفته بود که تو بودی جوانان را به کشتن دادی. پس کار به این سادگی‌ها نیست.
وی افزود: آزادگان در مقایسه با شهدا و رزمندگان مظلوم واقع شدند و کار آقای ده‌نمکی می‌تواند مقدمه‌ای باشد تا جایگاه آزادگان در جای اصلی خود قرار بگیرد. اسرا قهرمانان گمنام هستند و باید روی آن سرمایه‌گذاری ویژه کرد.
حداد عادل گفت: خاطرات اسرا خیلی واقعی است. وقتی شما خاطرات اسرا را می‌خوانید مانند کتاب من زنده ام معصومه آباد و پایی که جا ماند تخیلی نیست و واقعیت دارد. این کتاب‌ها سازنده است، چون واقعیت دارد.
وی اظهار داشت: ممکن است در این مجموعه از نظر فنی و روشی اشکالاتی باشد و برخی اشکال بگیرند که قابل حل است. این ارزش دارد که تا صاحب اثر از بین نرفته حرف خود را ثبت و ضبط کند. این مجموعه ماده خام برای دیگر مجموعه‌هاست. این صنعت بالادستی است. از این مجموعه انواع آثار فکری و فرهنگی درمی‌آید.
رییس بنیاد سعدی تاکید کرد: کسانی که در یک اردوگاه چند سال با هم بودند اصطلاحاتی با هم داشتند که جمع آوری این‌ها برای زبان‌شناسان قابل استفاده است و زبان اسارت به این معناست.
وی توصیه کرد صدا و سیما فرصتی را هم برای آزادگان و خانواده‌های آنان بگذارد و با آن‌ها هم صحبت شود که قطعا سازنده است و شاید تاثیر آن هم کم نباشد.
باشگاه خبرنگاران جوان فرهنگی هنری ادبیات