فیلم‌های سینمایی ایران، سالمندان را چگونه نمایش داده‌اند؟

به گزارش ایسنا، سالمندی بر اساس سن تقویمی به عبور از مرز 60 و یا 65 سال گفته می‌شود. امروزه به دلیل توسعه اجتماعی اقتصادی، رشد جمعیت‌ها کاهش یافته و امید به زندگی در جهان افزایش یافته است و به همین دلیل، در حال حاضر رشد جمعیت سالمندان بیش از رشد کلی جمعیت جهان است. برآوردهای سازمان بهداشت جهانی و سازمان ملل نشان داده است تا سال 2030 میلادی، جمعیت سالمندان در سراسر دنیا به 16 درصد و در ایران به 17.5 درصد افزایش خواهد یافت. یکی از مواردی که بر طول عمر و سلامتی سالمندان تأثیرگذار است، عدم وجود مسئله «تبعیض سنی» است.

بنا بر نظر متخصصان، تبعیض سنی به معنی تعصب و تصورات قالبی منفی علیه مردم صرفاً بر اساس سن آن‌ها است، نگرشی منفی نسبت به سالمندان که می‌تواند بر روی زندگی و سلامت آنان تأثیر منفی بگذارد. تحقیقات نشان می‌دهند که افراد سالخورده با نگرش منفی نسبت به دوران سالمندی، 7.5 سال کمتر از افرادی که دارای نگرش مثبت هستند عمر می‌کنند. چنین تبعیضی در جامعه را در منابع متعددی می‌توان بررسی کرد که یکی از آنها تبعیض سنی بصری در رسانه‌ها است. تبعیض سنی بصری، اصطلاحی جدید است و بیانگر سالمندانی است که در نقش‌های فرعی و بدون ویژگی‌های مثبت به تصویر کشیده می‌شوند.

این موضوع، دستمایه گروهی از پژوهشگران کشور از دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی و دانشگاه علوم اجتماعی تهران گردیده تا با توجه به آن، پژوهشی را در خصوص وضعیت بازنمایی نقش سالمندان در فیلم‌های سینمایی ایران در سه دهه اخیر بررسی کنند.

برای انجام این مطالعه، محققان، 65 نقش سالمند از 41 فیلم با محوریت سالمندی را از بین فیلم‌های سینمایی ایرانی در 30 سال اخیر مورد ارزیابی قرار دادند.

نتایج این بررسی‌ها نشان داد که بازنمایی نقش سالمندان در فیلم‌های سینمایی ایران در 30 سال اخیر همراه با تبعیض سنی بوده و کلیشه‌های منفی، جایگاهی ویژه در آنها داشته‌اند. ضمن آنکه در دهه اخیر نسبت به سال‌های پیش از آن تغییر بارزی در این خصوص رخ نداده است.

نسیبه زنجری، استادیار مرکز تحقیقات سالمندی دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی و سه همکار دیگرش در این پژوهش می‌گویند: «بنا بر یافته‌ها، در فیلم‌های بررسی‌شده، اکثریت سالمندانی که نشان داده شده‌اند سالمندان جوان، مرد و دارای قومیت فارس بوده‌اند. ژانر بیشتر فیلم‌ها درام بوده و بیشتر سالمندان، نقش فرعی داشته‌اند. در کل بیشتر فیلم‌ها، تصورات قالبی منفی را در قبال سالمندان نشان داده‌اند».

آن‌ها می‌افزایند: «طبق این بررسی‌ها، پرتکرارترین کلیشه‌های سنی در 30 سال اخیر کلیشه سنی پایند و اصولی (مثبت) و محزون (منفی) بوده‌اند و روند تغییرات تصورات قالبی در 30 سال اخیر، چندان قابل توجه نبوده است».

بر اساس نتایج فوق، تصورات قالبی منفی بازنمایی شده در شخصیت سالمند مرد، بیشتر از شخصیت سالمند زن بوده است و در نتیجه بازنمایی شخصیت مردان سالمند نسبت به زنان منفی‌تر بوده است.

زنجری و همکارانش اشاره کرده‌اند: «به طور کلی تصویری که از سالمندان در فیلم‌های سینمایی ایران نمایش داده شده است، تصویری تبعیض‌آمیز است. این در حالی است که تصویری که از سالمندان در رسانه‌ها ارائه می‌شود می‌تواند بر تصورات سالمندان از خود و همچنین نسل جوان تأثیر مستقیم داشته باشد».

به اعتقاد آن‌ها، «چنانچه تصویر مثبتی از شخصیت سالمند در رسانه‌ها ارائه شود، باعث افزایش آگاهی از پتانسیل‌ها و فرصت‌ها و توانمندی‌های سالمندان در دوران سالمندی شده و مشارکت اجتماعی آنان را نیز افزایش می‌دهد و برعکس».

این یافته‌ها که در نشریه علمی پژوهشی «سالمندشناسی» متعلق به انجمن علمی پرستاری ایران منتشر شده‌اند، حاکی از آن هستند که نیاز است در مداخلات رسانه‌ای مرتبط با سالمندان و تولید فیلم‌هایی با محوریت سالمندی، دقت و توجه بیشتری صورت گیرد تا به ارتقای سالمندی فعال و احترام و شمول اجتماعی بیشتر سالمندان در جامعه منجر شود.

منبع تألیف خبر: نشریه علمی پژوهشی سالمندشناسی، دوره 6، شماره 3، 1400

انتهای پیام