قدرت پاسخ ایران در برابر «ماشه» تروئیکا

به گزارش مشرق، نزدیک شدن به موعد برداشته شدن شماری از محدودیت‌های ایران در چهارچوب توافق هسته‌ای، سه کشور اروپایی عضو توافق و دستگاه پروپاگاندای آنها را به تکاپو انداخته تا در برابر اجرایی شدن این تعهدات مانع‌تراشی کنند. این رویکردی است که به همان میزان که نیات تروئیکای اروپایی در قبال ایران را روشن می‌کند، بر ابهام و پیچیدگی‌های مذاکرات رفع تحریم‌ها نیز می‌افزاید. علی واعظ، مسئول میز ایران در گروه امریکایی بحران و از دوستان نزدیک رابرت مالی در توئیتی مدعی شد که فرانسه، آلمان و انگلیس هفته گذشته با دعوت از 10 عضو منتخب شورای امنیت سازمان ملل متحد آنها را در جریان رایزنی‌ها در مورد استفاده از مکانیسم ماشه قطعنامه 2231برای بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل در صورت عبور ایران از خطوط قرمز هسته‌ای قرار دادند.

این خبر در حالی منتشر شده که قریب به 5 سال است توافق هسته‌ای ایران در برزخ عهدشکنی امریکا در قبال آن و اعمال سیاست فشارحداکثری علیه تهران قرار گرفته است. با وجود ادعای دولت «جو بایدن»، رئیس جمهور امریکا برای بازگشت به توافق و آغاز مذاکرات رفع تحریم‌ها در وین، مقام‌های این کشور در تنگنای تصمیم‌گیری قرار گرفته‌اند و جمهوری اسلامی هم بنا بر حق مقابله به مثل، نه تنها تعهدات خود به توافق هسته‌ای را گام به گام کاهش داده که فعالیت‌های صلح‌آمیز هسته‌ای خود را در مسیر پیشرفت قرار داده است؛ اقداماتی که در نهایت به رفع محدودیت ایران برای انجام عملیات بدون مرز در روند غنی‌سازی اورانیوم انجامید و سبب شد مقام‌های کشور برای حفظ توافق تنها به پیروی از برنامه‌های نظارت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در چهارچوب پادمان هسته‌ای اکتفا کنند.

تنش زایی در اوج ناکامی

این ادعاها که در چهارچوب ناکامی اروپا برای اجرای حداقل تعهدات خود به جریان افتاده، سبب شده‌است این کشورها در آستانه فرا رسیدن موعد برداشته شدن تحریم‌های مربوط به موشک‌های بالستیک ایران، گزینه مکانیسم ماشه را - که پس از برجام با هدف بازگرداندن تحریم‌های بین‌المللی شورای امنیت بر اساس قطعنامه 2231 تعلیق شد - مد نظر قرار دهند. به نظر می‌رسد، اروپایی‌ها بیش از همه از تبعات به راه انداختن چنین شوی جدیدی آگاه باشند؛ چه آنکه پیش از این نیز در ماجرای ادعاها برای تروریستی اعلام کردن سپاه پاسداران، اغلب قریب به اتفاق ناظران سیاسی آن را یک آرزوی دست‌نیافتنی برای غربی‌ها دانستند. چرا که آنها بخوبی از تبعات ناگزیر چنین تصمیمی مطلع و بر اراده ایران مبنی بر تهدیدزدایی نیز واقف هستند.

ماشه چگونه فعال می‌شود؟

با ضغف غیرقابل انکار دیپلماسی تیم سابق مذاکره‌کننده کشورمان به ریاست جواد ظریف، دولت امریکا در جریان مذاکرات هسته‌ای که به توافق انجامید موفق شد بندی موسوم به «مکانیسم ماشه» را در این توافق بگنجاند که امکان بازگرداندن تمامی تحریم‌ها در صورت تخطی ایران از اجرای تعهدات برجامی را فراهم می‌کرد. این مکانیسم در بندهای 36 و 37 برجام تعریف شده و بر اساس آن، هر یک از طرف‌های توافق می‌توانند به کمیسیون مشترک شکایت کنند و این کمیسیون برای حل و فصل موضوع پانزده روز فرصت دارد؛ مسائل حل و فصل نشده به وزیران خارجه ارجاع داده می‌شود که پانزده روز دیگر فرصت دارند. سپس کمیسیون مشترک پنج روز دیگر فرصت دارد تا مسأله را حل و فصل کند.

اگر پس از این فرایند 35 روزه، مسأله هنوز برای طرف شاکی برطرف نشده باشد، می‌تواند موضوع را به عنوان تخطی از توافق، به شورای امنیت ارائه کند و این شورا باید ظرف 30 روز درمورد قطعنامه‌ای برای ادامه تعلیق تحریم‌ها رأی بدهد - قطعنامه‌ای که طرف شاکی می‌تواند وتو کند - و تحریم‌ها به جای خود برگردند. به این ترتیب این بند اجازه می‌دهد که تمامی تحریم‌ها به صورت خودکار بازگردند، بدون آنکه اعضای شورای امنیت در این خصوص از امتیاز وتو برخوردار باشند. با این مکانیسم تمامی قطعنامه‌های تحریم شورای امنیت علیه ایران که از سال 2006 وضع شده و با برجام معلق شده بودند، بازمی‌گردند. اما نکته جالب توجه آن‌است که در نتیجه این قطعنامه‌ها انتقال یا صادرات هرگونه اقلام مرتبط با «سلاح هسته‌ای» به ایران ممنوع خواهد شد، افراد و نهادهای درگیر در برنامه موشکی و هسته‌ای ایران در فهرست تحریم قرار خواهند گرفت؛ مسأله‌ای که اساساً در موارد مورد ذکر برای ایران فاقد موضوعیت جدید است.

حالا با نزدیک شدن به موعد پایان شماری از محدودیت‌های برجام علیه ایران که بخشی از آن در مهرماه 1402 (اکتبر 2023) به پایان می‌رسد، اروپایی‌ها در گام اول با کمک دستگاه‌های رسانه‌ای خود می‌کوشند مانع از برداشته شدن این محدودیت‌ها شامل محدودیت‌های سازمان ملل در زمینه تحقیق و توسعه (R&D) شوند. نکته حائز اهمیت اینکه رفع تحریم حوزه پهپادی و موشکی در کانون توجه جریان رسانه‌ای غرب قرار گرفته و محافل غربی مدعی هستند محدودیت‌های اصلی برجام با رفع این تحریم‌ها برداشته خواهد شد. در همین رابطه شبکه CNBC امریکا نوشته است: «محدودیت‌های اصلی برجام اواخر سال 2023 با اجرای بندهای غروب منقضی می‌شوند». نشریه فوربس هم مدعی شده است: «تهران پهپادها و موشک‌های بالستیک کوتاه‌برد (SRBM) بسیار سریع‌تر و کشنده‌تری دارد که ممکن است پس از اکتبر 2023 به مسکو عرضه کند.» از همین رو می‌توان دریافت که تلاش‌های غرب پس از ماه‌ها ناکامی در برابر مقاومت فعال ایران اساساً بازتجربه نقشه‌های قبلی است.

غرب در برابر 2 گزینه

خبرسازی‌های اولیه پیرامون مکانیسم ماشه در حالی منتشر شده که مذاکرات رفع تحریم‌ها زیر سایه تردید واشنگتن برای بازگشت به برجام در نقطه انجماد قرار گرفته است. وضعیتی که گرچه میدان دید را برای رصد و تحلیل فضای مذاکرات تیره و تار کرده اما نحوه عملکرد کنونی اعضای توافق مبنی بر گام برداشتن در مسیر اقدامات تنش‌آمیز خود به خود زمینه را برای تقویت فعالیت‌های صلح‌آمیز هسته‌ای کشورمان مهیا ساخته است.

اینکه سطح تنش امریکا و غرب از امروز به دلیل انتشار خبرهایی مبنی بر مکانیسم ماشه وارد مرحله تازه‌ای خواهد شد یا نه، به عملیاتی شدن این خبرها در چند ماه آینده تا فرا رسیدن موعد پایان این تحریم‌ها بستگی دارد. اروپا و امریکا 2 گزینه در پیش دارند؛ از یک سو حتی در سطح نمادین همچون نمایش سیاسی در پارلمان اروپا درباره سپاه به اقداماتی دست بزنند که می‌تواند سطح جدیدی از تنش با جمهوری اسلامی را بگشاید یا با به کارگیری عقلانیت، روند مذاکرات رفع تحریم‌ها را به جریان بیندازند و با تحقق منافع اقتصادی تهران زمینه را برای بازگرداندن برجام به ایستگاه اول فراهم سازند.

تردیدی وجود ندارد که انتخاب گزینه نخست با هدف اصرار بر اجرای قطعنامه‌ها می‌تواند تبعات جدیدی نیز به‌وجود آورد و نقطه آغاز یک پاسخ جدید ایران به غرب خواهد بود.