معدنی‌ها برای توسعه پیشقدم شوند

این در حالی است که ایران از نظر میزان ذخایر مواد معدنی و تنوع موجود توانسته در میان 15 کشور معدنی دنیا قرار بگیرد، اما نگاهی به وضعیت اکتشافات در دنیا نشان می‌دهد، در حال حاضر فاصله زیادی با دنیا داریم و در صورتی که نتوانیم این عقب‌افتادگی را جبران کنیم، در سال‌های پیش‌رو بازارهای جهانی را که در شرایط سخت تحریمی به‌دست آورده‌ایم، واگذار خواهیم کرد، اما در این بین، معدنی‌ها در تلاش هستند تا با سرمایه‌گذاری و حضور بیشتر، حوزه اکتشافات را توسعه دهند. شاید توسعه اکتشافات از موضوعاتی باشد که همچنان جای بحث برای آن باز است و به این زودی‌ها پرونده آن بسته نمی‌شود. اصلا اگر نگاهی به فعالیت‌های اتفاق‌افتاده در جهان داشته باشیم، خواهیم دید اکتشافات، ایستگاه پایانی ندارد.

به‌گزارش صمت، امروز اکتشافات از عمق زمین و دریاها به مرحله اکتشافات در سیاره‌های دیگر رسیده و این نشان می‌دهد مسیر برای توسعه اکتشافات باز است و رقابت بر سر تولید و استخراج محصولات معدنی باعث می‌شود تا شرکت‌های معدنی به‌سراغ گزینه‌های جدید برای بهره‌برداری از مواد معدنی بروند. با چنین تفاسیر و بررسی، میزان عمق اکتشافات در ایران، به‌خوبی مشخص است که ما فاصله زیادی از دنیا داریم و اگر نتوانیم این گپ ایجادشده را از بین ببریم، بی‌تردید در سال‌های پیش‌رو رقابت برای ما سخت‌تر و هزینه‌برتر خواهد شد.

ذخایر ایران

ایران ذخایر بسیاری از مواد معدنی را در خود جای داده است که اکتشاف و بهره‌برداری از آنها می‌تواند بر توسعه اقتصادی اثرگذار باشد. به‌عنوان‌مثال، ذخیره لیتیومی که به‌تازگی خبر کشف آن منتشر شده است، می‌تواند یک رشد اقتصادی زیادی را به‌همراه داشته باشد. ایران جزو معدود کشورهایی است که به مقادیر مناسبی از ذخایر عناصر نادر خاکی و فلزات باارزش دسترسی دارد و کشف نخستین ذخیره لیتیوم در استان همدان، نویدبخش کشف ذخایر دیگری در این استان خواهد بود. میزان ذخیره قطعی این عنصر گرانقدر، 8 میلیون و 500 هزارتن کانسنگ لیتیوم است که باتوجه به برنامه شرکت‌های خودروسازی دنیا برای توسعه خودروهای برقی و تولید باتری‌های لیتیومی، می‌توان گفت فرصت طلایی پیش‌روی ایران قرار گرفته است. لیتیوم یکی از فلزات استراتژیک است که باعث شد خودروسازانی همچون «تسلا» به‌سمت فعالیت‌های معدنی بیایند.

لیتیوم برخلاف دیگر محصولات معدنی در حجم کم و در ابعاد کیلوگرم خریدوفروش می‌شود که این امر به‌علت نرخ بالا و سختی استحصال آن بوده است و در صورتی که بتوان در استحصال و تولید این ماده معدنی به مزیت رسید، در عمل ارزش‌افزوده بالایی را به‌همراه خواهد داشت.

انتشار این خبر نشان می‌دهد، با توسعه اکتشافات، ایران می‌تواند ارزش اقتصادی ذخایر در اختیار را افزایش دهد، اما گام بعدی و مهم آن است که باید این ذخایر موردبهره‌برداری قرار گیرند و ارزش‌افزوده برای آنها ایجاد شود. اما شاید مشکل، درست از همین لحظه ایجاد و باعث شده تا حوزه اکتشافات از دنیا عقب بماند، در حالی که ایران در میان 15 کشور معدنی دنیا قرار دارد. در سال‌های اخیر تاکید بسیار بر عقب‌ماندگی در حوزه اکتشافات باعث شد تا معدنی‌ها و صنایع معدنی در کنار دولت به فکر توسعه این بخش باشند. شاید ورود شرکت‌های معدنی باعث شد تا بخشی از ذخایر پنهان اکتشاف شوند و بتوان بحران کمبود مواد اولیه را برطرف کرد.

سرمایهگذاری در پروژههای معدنی

در این زمینه، مجتبی حمیدیان، مدیرعامل سنگ‌آهن مرکزی، اظهار کرد: مجموع سرمایه‌گذاری‌ها در پروژه‌های معدنی در سال 2022، بیش از هزار میلیارد دلار بوده و به طور مشخص حدود 172 میلیارد دلار یعنی حدود 15 درصد از کل مجموع سرمایه‌گذاری به حوزه اکتشاف اختصاص یافته است. در برخی کشورها مانند استرالیا و چین، سالانه تا 8 میلیون متر حفاری اکتشافی انجام می‌شود، در حالی که این آمار در کشور ما در بهترین حالت حدود 500 هزار متر است که باید تلاش کرد که این عدد را تا 2 میلیون متر افزایش داد.

وی تصریح کرد: مدیریت دولتی حوزه معادن و مجموعه‌های فولادی در مواردی به مدیریت خصوصی تبدیل شده، اما به‌نظر می‌رسد این جابه‌جایی به‌صورتی ناقص رها و به‌عنوان‌مثال شرکت سنگ‌آهن مرکزی اگر خصوصی شده است، باید مانند شرکت‌های خصوصی توسعه یابد و سرمایه‌گذاری‌های جدیدی در آن صورت گیرد و دارایی معدنی آن در این بخش به فعلیت برسد. به‌عقیده من، بدنه و سازمان دولتی نمی‌تواند موضوع اکتشاف را جلو ببرد و شرکت‌های معدنی باید تولیت اکتشاف را برعهده داشته باشند.

وی افزود: نگاهی که وجود دارد، این است که معدن یک موضوع یک‌طرفه است و فقط سود می‌دهد و تامین منابع برای کشور می‌کند که این نگاه باید اصلاح شود، زیرا امروز معادن دوطرفه هستند و باید در این بخش سرمایه‌گذاری شود تا به سود برسد. البته اصلاح این ذهنیت نیاز به کار در لایه‌های مدیریتی کشور دارد.

تکمیل زنجیرههای ارزش

در واقع، امروز فعالان بخش معدن معتقدند که دولت باید توسعه اکتشافات را به فعالان این بخش بسپرد تا با نگاه تخصصی شاهد آن باشیم که بخش زیادی از معادن کشور موردبهره‌برداری قرار می‌گیرد. شرکت‌های معدنی در سال‌های اخیر با سرمایه‌گذاری در حوزه اکتشافات توانستند میزان ذخایر در اختیار را افزایش دهند. از سویی دیگر، سیاست دولت به‌عنوان تکمیل زنجیره‌های ارزش باعث شد تا واحدهای پایین‌دستی همچون فولادی‌ها نیز برای توسعه اکتشافات وارد سرمایه‌گذاری شوند و نگرانی درباره تامین مواد اولیه را کاهش دهند. هرچند این تصمیم می‌تواند منجر به توسعه حوزه اکتشاف شود و تعامل میان دولتی‌ها و بخش خصوصی را افزایش دهد، اما نکته‌ای دیگر در این میان قرار دارد که باعث می‌شود معدنی‌ها از سرمایه‌گذاری در این بخش دلسرد شوند. امروز شرکت‌های بخش خصوصی با حضور در حوزه اکتشاف توانسته‌اند دولت را در بهره‌برداری از ذخایر همراهی کنند و نشان دهند، در این زمینه دارای تخصص و قدرت هستند. در واقع در این موارد، کار به دست کاردان سپرده شده است.

حمایت متقابل از معدنیها

با این همه، نکته مهم آن است که آیا دولت هم در بحث ثبات در قوانین و مقررات حمایت متقابل از معدنی‌ها داشته است تا انگیزه برای افزایش سرمایه‌گذاری ایجاد شود. در واقع، نبود ثبات در قوانین و مقررات باعث می‌شود تا سرمایه‌گذاران داخلی و حتی خارجی تمایل چندانی برای توسعه اکتشافات نداشته باشند. شاید از مهم‌ترین تصمیماتی که وزارت صنعت، معدن و تجارت باید برای توسعه اکتشافات اتخاذ کند، سهل‌الوصول کردن مسیر ورود سرمایه به حوزه اکتشافات باشد. امروز برای توسعه این بخش نیازمند توسعه دانش، تکنولوژی و فناوری‌های روز دنیا هستیم که شاید شرایط تحریمی کار در این بخش را سخت کرده باشد، اما راهکارهایی وجود دارد که می‌توان در همین شرایط هم به توسعه حوزه اکتشافات دست پیدا کرد.

به‌عنوان‌مثال، حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان می‌تواند مشکلات در حوزه دانش و تکنولوژی را برطرف کند، اما همان‌طور که اشاره شد، این شرکت‌ها نیازمند حمایت‌های ویژه دولت و حتی شرکت‌های معدنی هستند. ارائه تسهیلات و کاهش تعرفه‌های وارداتی نیز می‌تواند گامی دیگری برای توسعه این حوزه باشد.

حضور در بازارهای جهانی

در صورتی که موارد یادشده بتواند در کنار یک برنامه منسجم برای توسعه اکتشافات قرار بگیرد، می‌توان به شرایط آینده امیدوار بود. در غیر این صورت، بحران تامین مواد اولیه باتوجه به ایجاد واحدهای بیشتر در حلقه صنایع معدنی و اجرای طرح‌های توسعه بیشتر از امروز خواهد شد و این موضوع می‌تواند توان رقابتی برای حضور در بازارهای جهانی را کاهش دهد.

سخن پایانی

امروز تامین مواد اولیه یکی از دغدغه‌های اصلی برای واحدهای صنایع معدنی به‌ویژه فولادی‌ها است که بی‌توجهی به آن مشکلات جدی برای اقتصاد به همراه داشته و دارد. این درحالی است که توسعه اکتشافات می‌تواند توجیه اقتصادی برای بسیاری از واحدها به‌ویژه واحدهای بخش خصوصی با میزان ظرفیتی کمتر از واحدهای بزرگ را کاهش دهد. این اتفاق، علاوه بر آنکه میزان تولید فولاد، تامین نیاز داخل و سهم صادرات فولاد در بخش صادرات غیرنفتی را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد، می‌تواند اشتغال ایجادشده در این واحدها را هم تهدید کند. از سویی دیگر، زیرساخت‌ها برای واردات محصولی همچون سنگ‌آهن برای تامین نیاز فولادی‌ها هم چندان فراهم نیست و اجرای این سیاست تنها منجر به افزایش نرخ تمام‌شده خواهد شد. در حقیقت، توسعه اکتشافات، تمامی بخش‌های یادشده را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد و نمی‌توان به‌آسانی از کنار آن گذر کرد.