معرفی مشاهیر ادبی معاصر اتیوپی

رایزنی فرهنگی ایران در اتیوپی در تازه‌ترین گزارش خود به معرفی 10 نفر از برجسته‌ترین شخصیت‌های ادبی معاصر اتیوپی پرداخته است. از این نویسندگان تاکنون کتابی به فارسی منتشر نشده است.

به گزارش خبرنگار مهر، رایزنی فرهنگی ایران در اتیوپی در تازه‌ترین گزارش ارسالی خود به مهر، شخصیت‌های برجسته ادبی معاصر این کشور را معرفی کرده است. جست‌وجوی اسامی این نویسندگان در سایت‌های خانه کتاب و کتابخانه ملی نشان داد که هیچکدام از آثار آنها به فارسی منتشر نشده است. این در صورتی است که نویسندگان معرفی شده در جهان شناخته شده‌اند و آثار آنها مدام به زبان‌های مختلف ترجمه و منتشر شده است. امید است که با این گزارش سال‌های آینده بازار نشر در ایران شاهد آثار این نویسندگان مشهور کشور تاریخی اتیوپی باشد. گزارش را در ذیل بخوانید:

ما در جهانی بحران‌زا زندگی می‌کنیم. دیدیم که مدرنیته در قرن گذشته چگونه به رسالت خود که سعادت و رفاه بیشتر مردم است با دو جنگ عالم‌سوز، بیماری‌های همه‌گیر و ظهور دیکتاتورهای بی‌رحم و دهشتناک خیانت کرد و میلیون‌ها کشته و آواره بر جای گذاشت. و این داستان همچنان ادامه دارد و چه‌بسا وحشتناک‌تر.

بنابراین اینکه بشر مدرن در یک هراس و اضطراب دائمی به سر برده و ناامنی و فقر و بیکاری دائما او را تهدید می‌کند، امری بسیار طبیعی است که البته تاثیر آن در نوشته‌های نویسندگان و شعرای معاصر با هر ملیتی نیز قابل مشاهده است.

با توجه به پیشینه عمیق تاریخی و فرهنگی اتیوپی و همچنین جنگ‌های طولانی که با ایتالیا و با بعضی همسایگان مانند اریتره داشت، تاثیر این اتفاقات در نوشته‌های مکتوب این کشور می‌توان آشکارا مشاهده کرد. اتیوپی از قدیم‌الایام نقش مهمی در فرآیند ادبی قاره آفریقا ایفا کرده و چهره‌های ادبی درخشانی را نیز به قاره آفریقا و عرصه های بین‌المللی معرفی کرده است.

مهمترین شعراء و نویسندگان دوره معاصر این کشور که بر دیگر کشورهای قاره آفریقا نیز تا حدودی تأثیرگذار بوده‌اند، در ذیل معرفی می‌شوند.

تسگای گبره - مدهین

گبره مدهین شاعر، هنرمند و نمایشنامه‌نویس معروف اتیوپیایی درسال 1936 در حوالی شهر آمبو به دنیا آمد. وی پس از سپری کردن تحصیلات ابتدایی و متوسطه با به دست آوردن بورسیه تحصیلی مرکز آموزش عالی بلک استون شیکاگو، رهسپار اروپا شد و پس از تحصیل در تئاتر سلطنتی انگلیس و تئاتر کمدی فرانسه و بازگشت به کشور، خود را وقف توسعه هنر تئاتر در اتیوپی کرد. تسگای در دهه 1960 در مناسبت‌های فرهنگی مختلف در قاره آفریقا حضور یافت و سال 1966 در سن 29 سالگی به دلیل اقدامات ارزنده خود در زمینه توسعه ادبیات امهریک موفق به دریافت جایزه ادبی امپراطور هایله سلاسی شد و لقب ملک‌الشعرای اتیوپی را دریافت کرد.

گبره مدهین پس از کودتای 1974 مدت کوتاهی به سمت معاون وزیر فرهنگ و ورزش برگزیده شد و طی دوره مسئولیت کوتاه خود دپارتمان هنرهای نمایشی را در دانشگاه آدیس آبابا تأسیس کرد. وی در سال 1984 شعر بلند «ردپای زمان» را به همراه تصاویری از عکاس ایتالیایی منتشر کرد که دربرگیرنده بخش‌هایی از تاریخ اتیوپی از قدیم‌الایام بود.

گبره در مدت حیات ادبی خویش کتب شعر و نمایشنامه‌های تاریخی حماسی ارزشمندی را نوشت که هر یک از جذابیت‌های خاصی برخوردارند. وی به تاریخ طولانی استقلال اتیوپی و میراث فرهنگی بی‌نظیر آن افتخار می‌کرد و همواره تأکید داشت که کشورش به قهرمان احتیاج دارد و از ابزار تئاتر برای آموزش هموطنان خود برای احترام به قهرمانان گذشته اتیوپی استفاده کرد. یکی از مشهورترین نمایشنامه‌های او زندگینامه امپراطور تئودروس دوم است. این داستان در خصوص زندگی امپراتور است که به عنوان شخصی اصلاح طلب و مدرن در تاریخ اتیوپی شناخته می‌شود. تئودوروس دوم سال 1868 به جای اینکه در نبرد با نیروی اعزامی انگلیس خود را تسلیم کند، خودکشی کرد.

یکی دیگر از نمایشنامه‌های وی، Petros نام دارد و زندگی اسقف کلیسای ارتدکس اتیوپی را نشان می‌دهد که با نیروهای مردمی اتیوپی در تلاش برای مقاومت در برابر اشغال کشور در برابر فاشیست‌های ایتالیا است که پس از دستگیری توسط ارتش ایتالیا، در یک محاکمه نمایشی اعدام می‌شود. او یک نمایشنامه دیگر و محبوب با نام Oda Oak Oracle دارد که یک تراژدی است درباره زندگی مردم کشور اتیوپی. این نمایشنامه هم در اتیوپی و هم در خارج از کشور از محبوبیت زیادی برخوردار شد.

وی همچنین تلاش فراوانی به کار برد تا بخشی از آثار تاریخی و میراث فرهنگی به غارت رفته آکسوم که در موزه‌ها و کتابخانه‌های انگلیسی نگهداری می‌شوند به این کشور مسترد شود. تسگای برخی از آثار مشهور ادبی جهان همچون اتللو و هملت اثر شکسپیر و آثاری از مولیر و برتولت برشت را نیز از انگلیسی به امهریک ترجمه کرد. گبره مدهین درسال 2006 در منهتن ایالات متحده آمریکا درگذشت و در کلیسای جامع مقدس در آدیس آبابا، جایی که پیکر امپراتور هایله سلاسی در آن قرار دارد، دفن شد.

وی در اواخر عمر خود در مصاحبه‌ای که با رسانه‌های آمریکایی داشت، گفت: با پای پیاده، جا پای اجداد خود گذاشته و در آن قدم می‌زنم. اتیوپی، موزه تاریخ باستان انسان است. آمریکایی‌ها به ماه رفته و گرد و غبار راه پیدا کرده‌اند و به دنبال سیاره‌های دورتر هستند، بسیار خوب است. اما آنچه من به دوست آمریکایی خود می‌گویم این است که اول خود را بشناسید.

دیناو منگیستو

دیناو منگیستو نویسنده و رمان‌نویس مشهور اتیوپیایی ساکن ایالات متحده آمریکا، در سال 1978 در آدیس آبابا به دنیا آمد؛ دوره‌ای که سرکوب سیاسی در آن بسیار زیاد بود و بعدها به «ترور سرخ» معروف شد. پدرش مدیر عامل شرکت هواپیمایی اتیوپی بود و هنگام سفری به ایتالیا، درخواست پناهندگی سیاسی داد. مادر منگستو در آن زمان باردار بود. دو سال بعد، هنگامی که منگیستو کودکی نوپا بود، او مادر و خواهرش با همراه پدر به ایالات متحده آمریکا نقل مکان کردند. این خانواده در ابتدا در ایلینویز مستقر شدند، جایی که پدر منجستو در ابتدا به عنوان کارگر کارخانه کار می‌کرد و سپس در آن به مقام مدیریت رسید. بعدها این خانواده به شیکاگو نقل مکان کردند و منگیستو از دانشگاه کلمبیا در سال 2005 در رشته زبان انگلیسی مدرک کارشناسی ارشد را گرفت. دیناو تاکنون چند رمان ادبی به رشته تحریر درآورده که با استقبال محافل ادبی ایالات متحده، انگلستان و اتیوپی مواجه شده است.

سال 2007 اولین رمان وی با عنوان «چیزهای زیبایی که بهشت دربر دارد» در انتشارات پنگوئن آمریکا به چاپ رسید و دومین رمانش «چگونه هوا را بخوانیم» نیز اکتبر 2010 منتشر شد. این دو رمان تا کنون به ده‌ها زبان مختلف در اقصی نقاط جهان ترجمه و منتشر شده و منگیتسو بابت آن جوایز بسیار زیادی را از محافل ادبی اخذ کرده است که معروف‌ترین آن مربوط به مجله نیویورکر است که وی را جزو 20 نویسنده برتر زیر چهل سال معرفی کرد. همچنین رمان دوم باعث اخذ جایزه ارنست جی. گاینز در سال 2011 شد.

سال 2014، او در پروژه Hay Festival's Africa به عنوان یکی از 39 نویسنده آفریقایی انتخاب شد که استعداد ادبی فوق‌العاده دارند و سن آنها زیر 40 سال است.

وی مقالاتی را نیز در ارتباط با جنگ داخلی سودان و منازعات شمال اوگاندا در مجلات معتبر آمریکا به چاپ رسانده است. منگیستو تاکنون جوایز متعددی را از نشریات معتبر و جشنواره های ادبی آمریکا به دست آورده است. وی هر چند در ایالات متحده آمریکا سکونت دارد ولی ارتباط خوبی با کشور خود برقرار کرده و در جریان امور فرهنگی و اجتماعی اتیوپی قرار دارد.

جوایز و افتخارات منگیتسو عبارتند از:

New York Times Notable Book2007

2007 Lannan Fiction Fellowship,

2007 National Book Award Foundation, 5 Under 35 Award,

2007 Guardian First Book Award,

2007 Prix Femina tranger, Finalist,

2007 Grand Prix des Lectrices de Elle, Finalist

2007 Prix du Premier Meilleur Roman Etranger, 2007

Dylan Thomas Prize, Finalist2008

2008 New York Public Library Young Lions Award Finalist

2008 Los Angeles Times Book Prize, 2008

The New Yorker "20 Under 40", 2010

Vilcek Prize for Creative Promise in Literature, 2011

MacArthur Foundation Fellow,2012

2012 Ernest J. Gaines Award for Literary ExcellenceWendland, Tegan.

هادیس آلمایهو

هادیس آلمایهو وزیر خارجه اسبق اتیوپی و از چهره‌های سرشناس سیاسی و ادبی اتیوپی است که سال 1910 در روستایی در حومه شهر دبره مارکوس به دنیا آمد. پدرش یک کشیش ساده بود و وی تحصیلات ابتدایی و متوسط خود را در مدرسه‌ای وابسته به کلیسای ارتدوکس اتیوپی به پایان رساند و موفق به اخذ دکتری افتخاری از دانشگاه آدیس آبابا شد.

هادیس آلمایهو در طول جنگ بین ایتالیا و اتیوپی در سال‌های 1935-1936 برای نجات کشورش از دست ارتش ایتالیا جنگید تا اینکه اسیر و به جزیره پونزا در مدیترانه غربی و سپس به جزیره لیپاری، در نزدیکی ساردینیا فرستاده شد. وی سال 1943 آزاد و به کشورش بازگشت و پس از مدت کوتاهی در بخش مطبوعات و تبلیغات وزارت امور خارجه مشغول بکار شد و پس از آن به عنوان کنسول اتیوپی به اورشلیم اعزام شد. (46 -1945) او پس از آن بعنوان سفیر به کشورهای مختلفی چون انگلیس، هلند، سازمان ملل متحد نیز رفت.

هادیس آلمایهو در دوران زندگی خود چند رمان به زبان امهریک به چاپ رساند که سبب معروفیت وی در داخل کشور شد. وی هر چند به زبان انگلیسی تسلط داشت ولی از طرفداران ادبیات بومی اتیوپی به شمار می‌رفت و همواره مردم به ویژه جوانان را به حفظ میراث فرهنگی کهن این سرزمین به ویژه زبان‌های بومی کشور دعوت می‌کرد.

معروف‌ترین رمان او به نام «به عشق به گور» سال 1968 به زبان امهریک منشر شد. آلمایهو سال 2002 درگذشت.

منگیستو لما

منگیستو لما شاعر و نویسنده صاحب نام اتیوپیایی در سال 1924 در شهر تاریخی حرار و در خانواده‌ای مسیحی به دنیا آمد. وی تحصیلات ابتدایی و متوسطه خود را در آدیس آبابا سپری کرد و سال 1948 برای تحصیلات عالیه رهسپار انگلستان شد.

سال 1948، منگیستو تحصیل در رشته اقتصاد و علوم سیاسی در دانشکده اقتصاد لندن را آغاز کرد و قبل از آن نیز در پلی تکنیک لندن مشغول به تحصیل بود. در 6 سالی که وی در لندن مشغول تحصیل بود توانست با جورج برنارد شاو، نمایشنامه نویس معروف انگلیسی، دوستی برقرار کند و جورج برنارد تاثیر زیادی بر او داشت.

لما در سال 1954 به میهن بازگشت و مدت کوتاهی پس از آن به عنوان دیپلمات به هند اعزام شد. منگیستو لما در طول دوران حیات خویش چند کتاب و نمایشنامه کمدی ارزشمند تألیف کرد که هر یک سهم بسزایی در غنای ادبیات این کشور به دنبال داشت.

منگیستو به انگلیسی مسلط بود و به فرانسه و ایتالیایی صحبت می‌کرد. وی سفرهای زیادی به شهرها و کشورهایی چون نیویورک، مونترال و اتحاد جماهیر شوروی (1965)، سوئد، دانمارک و ترکیه (1967)، اسکاندیناوی (1969) و لس آنجلس (1970) داشت و این سفرها در نوشته‌های وی نیز اثرگذار بود. شغل‌هایی که وی در زمان حیات تصدی آنرا به عهده داشت عبارتند از:

مدیر کل وزارت امور خارجه اتیوپی، دبیرکل انجمن ادبی اتیوپی، عضو اصلی شورا در شورای ملی اتیوپی در یونسکو؛ عضو شورای انجیلی کلیسای ارتدکس اتیوپی.

وی همچنین به استناد اثرگذاری برجسته‌اش در ادبیات اتیوپی، سال 1967 جایزه ادبی هایله سلاسی را نیز دریافت کرد و به سال 1988 درگذشت.

آثار لما از این قرار است:

نمایشنامه ازدواج با آدم ربا در سال 1959

نمایشنامه ازدواج نابرابر در سال 1964

Tsere Colonialist

Bale Kaba Ena Bale Daba

هاما توما

هاما توما شاعر و نویسنده امهریک و انگلیسی زبان اتیوپی در سال 1949 در آدیس آبابا به دنیا آمد. توما تحصیلات متوسطه خود را در دانشگاه آدیس آبابا به پایان رساند و از جوانی به عنوان مدافع دموکراسی و حقوق بشر وارد فعالیت‌های سیاسی شد که این امر منجر به اعمال محدودیت‌های شدیدی از سوی دولت‌های وقت علیه وی شد.

هاما در اکثر کتب خود با بهره‌گیری از طنزی تلخ اقدامات دولتمردان این کشور را به سخره گرفته است. وی تاکنون 10 رمان به رشته تحریر درآورده و به دلیل اقدامات سیاسی ضد دولتی خود در فرانسه زندگی می‌کند.

نگا مزلکیا

نگا مزلکیا نویسنده معروف اتیوپیایی در سال 1958 در شهر جیجیگا به دنیا آمد. دوران جوانی او با کودتای نظامیان موسوم به درگ علیه امپراطور هایلا سلاسی همزمان بود و هر چند نگا در ابتدا از مدافعان سرنگونی هایله سلاسی بود ولی به زودی در جرگه مخالفان و منتقدان جدی منگیستو هایله ماریام جای گرفت. نگا در سال 1982 با اخذ بورسیه مهندسی رهسپار هلند شد و علاوه بر درس با گروه‌های مخالف دولت در این کشور ارتباطات گسترده‌ای برقرار کرد، طوریکه پس از دو سال به دلیل بیم دستگیری توسط دولت اتیوپی، از این کشور رهسپار کانادا شد.

وی در کتاب «یادداشت‌هایی از هینابلی» که سال 2000 منتشر شد به نوعی خاطرات زندگی خود را به تصویر کشیده است. این کتاب در همان سال موفق به دریافت جایزه کتب غیرتخیلی انگلیسی زبان حکمران کل کانادا شد. وی رمان «خدایی که شغال را خلق کرده» را نیز مدتی بعد به چاپ رساند. نگا مزلکیا در حال حاضر در کانادا زندگی می‌کند.

مامو وودنه

آقای مامو وودنه نویسنده، روزنامه‌نگار و رئیس سابق انجمن نویسندگان اتیوپی در سال 1921 و در جریان جنگ بین ایتالیا و اتیوپی به دنیا آمد. وی در طفولیت و بر اثر بمباران روستایش توسط هواپیماهای جنگی ایتالیا والدینش را از دست داد.

مامو پس از سپری کردن سختی‌های فراوان، در جوانی به روزنامه‌نگاری روی آورد و در اثر لیاقت ذاتی خویش به مقام ریاست انجمن نویسندگان اتیوپی دست یافت. وودنه در جنگ بین اتیوپی و اریتره اقدامات صلح جویانه‌ای برای خاتمه جنگ انجام داد و از فعالان گفت‌وگوهای دینی در این کشور به شمار می‌رفت. وی از مشوقان ادبیات امهریک بود و کلیه کتاب‌های خود را به این زبان تألیف کرد. مامو در سال 2012 درگذشت.

سلاماوی آسگدوم

آقای سلاماوی آسگدوم نویسنده اتیوپیایی در سال 1971 در اتیوپی به دنیا آمد و در هفت سالگی و پس از سپری کردن سه سال در اردوگاه پناهندگان سودان و در شرایطی بسیار سخت و دشوار، تحت سرپرستی سازمان امداد بین‌المللی و به عنوان پناهنده به آمریکا انتقال یافت. وی تحصیلات عالیه خود را در دانشگاه هاروارد انجام داد و از آن زمان در فعالیت‌های اجتماعی مربوط به پناهندگان فعالیت دارد.

سلاماوی آسگدوم سخنران برجسته‌ای است و بصورت مکرر در مجامع عمومی ایالات متحده آمریکا در ارتباط با وضعیت پناهندگان و آوارگان ناشی از جنگ‌ها و حوادث طبیعی سخنرانی کرده است. آسگدوم تاکنون چند کتاب از جمله شرح زندگانی خود را در آمریکا منتشر کرده که این کتاب‌ها با استقبال محافل دانشگاهی نیز مواجه شده است.

سبهت گبره - اگزیابهر

سبهت گبره - اگزیابهر نویسنده مشهور اتیوپیایی در سال 1928 در منطقه تیگرای و در حوالی شهر تاریخی آدوا به دنیا آمد. وی از جوانی به نوشتن رمان‌های تخیلی و واقعی روی آورد و طی دهه‌های 1980، 1990 و 2000 آثار ارزشمندی را به زبان‌های فرانسه و امهریک روانه بازار ساخت که هر یک در زمره برگزیدگان ادبیات بومی اتیوپی به شمار می‌روند.

سبهت سال‌های متمادی نیز در کسوت روزنامه‌نگار به نوشتن مقالات مختلف در روزنامه‌ها و مجلات اتیوپی نظیر هرالد اتیوپی و آدیس زمن مشغول بود. بخش عمده‌ای از شهرت سبهت گبره به دلیل سبک خاص و ساختارشکنانه وی در نویسندگی او به زبان امهریک است. وی سال 2012 درگذشت.

دانیاچه ورکو

دانیاچه ورکو درام‌نویس، داستان، شعر و ادبیات اتیوپیایی است که بیشتر در خارج از اتیوپی به خاطر رمان انگلیسی خود به نام «سیزدهم خورشید» (1973) معروف و شناخته شده است.

دانیاچو ورکو به سال 1936 در روستای Wiha-Teggeb در اطراف آدیس آبابا متولد شد. پدر وی سال‌ها در فرانسه زندگی کرده بود و حتی قبل از بازگشت به اتیوپی در جنگ جهانی اول برای فرانسوی‌ها می‌جنگید. ورکو بخاطر تحصیلات دانشگاهی خود به عنوان معلم و استاد دانشگاه مشغول بکار بود. اولین نوشته‌های او در حوزه شعر و سپس نمایشنامه و مقالات برای مطبوعات بود. او سال 1969 موفق به دریافت بورس تحصیلی در کارگاه نویسندگان در آیووا شد و سپس مدرک کارشناسی ارشد در هنرهای زیبا را دریافت و متعاقب آن نوشتن چندین داستان به زبان انگلیسی را تجربه کرد. در بازگشت به کشور اتیوپی، وی به مدت یک سال در دانشگاه آدیس آبابا تدریس کرد و سپس شروع به کار روی اولین رمان خود به نام آدریس کرد که داستان نسبتا موفقی بود. او دومین رمان خود به نام «سیزدهمین خورشید» را به انگلیسی نوشت. پس از آن او به نوشتن و تدریس ادامه داد، ضمنا هیچ چیز دیگری به زبان انگلیسی از وی منتشر نشده است. وی سال 1994 بر اثر مسمومیت با مواد غذایی درگذشت و نسخ خطی بسیار زیادی را از خود بجای گذاشت.

در بخشی از کتاب سیزدهم خورشید به سوابق طولانی فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی ورکو پرداخته شده است و اینکه او برای تحصیل در دانشگاه هایله سلاسی اول در دانشگاه آدیس آبابا در رشته زبان و ادبیات تحصیل کرد. سیزدهمین خورشید (اشاره‌ای به آخرین ماه از تقویم 13 ماهه اتیوپی) تمثیلی از اتیوپی در دوران ارتجاعی هایلی سلاسی است، اما این تمثیل در واقع یک تصویر فوق‌العاده واضح و شاعرانه درباره جامعه اتیوپی است و تمامی جزئیات جامعه و فرهنگ اتیوپی و شخصیت‌های متنوع ملی آن کشور را به روایتی غم‌انگیز اما دلسوزانه توضیح داده و در ذهن خواننده پرورش می‌دهد.