نقش مهم و اثرگذار "قرآن در علم" تبیین شود

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، نشست هم اندیشی اولین کنگره بین‌المللی «علم و قرآن» امروز، چهارشنبه 23 اسفندماه، در دانشگاه تهران برگزار شد.

حجت‌الاسلام والمسلمین عبدالحسین خسروپناه، دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، در این نشست طی سخنانی با اشاره به رابطه قرآن و علم اظهار داشت: رابطه میان علم و قرآن را در دو بستر علوم تجربی و انسانی در طول تاریخ شاهد بوده‌ایم.

او با اشاره به سه مرحله در مباحث علوم تجربی در ارتباط میان علم و قرآن اظهار داشت: آغاز این مباحث در علوم تجربی بوده که سه مرحله طی کرده که یکی تفسیر علمی بود که از سیداحمد خان هندی شروع شد و بعد این میراث از شبه قاره هند، به مصر آمد و طنطاوی به این مسئله پرداخت. بعد از آن وارد ایران شد و افرادی مانند مهدی بازرگان، سحابی و حجت‌الاسلام بی‌آزار شیرازی به این موضوع ورود کردند. البته تحقیقات آنها بیشتر تطبیقی بود، یعنی نظریات علمی را با آیات مطابقت می‌دادند.

ضرورت استفاده از علوم قرآنی در حوزه علوم اجتماعی

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی مرحله دوم را تفسیر موضوعی عنوان کرد که این روند را شهید صدر شروع کرد، و توضیح داد: شهبید صدر معتقد بود به جای تطبیق نظریات بر آیات، پرسش از آیات داشته باشیم و ببینیم چه جوابی به ما می‌دهد.

خسروپناه مرحله سوم را تفسیر الهامی قرآن دانست و اظهار داشت: در این مرحله از قرآن الهام می‌گیریم و آن را پیگیری می‌کنیم که شاید به نظریه‌ای برسیم. برخی دغدغه داشتند مسئله پیوند قرآن و علم و شبهاتی که در این زمینه وجود دارد همانند شبهات هاوکینگ را حل کنند. اما عمده بحث‌ها به ساحت دوم یعنی علوم انسانی مربوط می‌شود که این‌کار از سوی مصری‌ها شروع شد و کتب زیادی در این زمینه نوشتند.

خسروپناه خاطرنشان کرد: لازم است در این همایش توجه داشت باشیم که در حوزه علوم اجتماعی، بیشتر می‌توان از قرآن استفاده کرد و مخصوصاً اگر فرصتی شد خود بنده مایلم در زمینه روش‌شناسی قرآن و علم مطالبی را عنوان کنم.

استعمار معرفتی در ایران

سخنران دیگر این نشست جمیله علم الهدی، دبیر ستاد تعلیم و تربیت شورای عالی انقلاب فرهنگی، بود که موضوع علم در ایران را یکی از مباحث جدی رشته‌های مختلف دانست و گفت: دو مواجهه کلی با این موضوع وجود دارد که یکی علم به عنوان دستاورد است و نگاه دیگر نیز مواجهه نهادی با علم است. به نظرم در برخی از رشته‌ها همانند رشته‌های علوم اجتماعی این نوع مواجهه با علم کمتر وجود دارد. بنده به این نوع دوم از مواجهه می‌پردازم.

علم الهدی با اشاره به مواجهه نهادی با علم مخصوصاً مواجهه تمدنی اظهار داشت: متأسفانه این نگاه در ایران چندان مورد استقبال نیست. اگر رویکرد انتقادی داشته باشیم به نظر می‌رسد ایران هیچ وقت در طول تاریخ مستعمره نبوده است ولی می‌توانیم بگوییم دچار استعمار معرفتی بوده‌ایم.

دبیر ستاد تعلیم و تربیت شورای عالی انقلاب فرهنگی تصریح کرد: در این دیدگاه، بین شرق‌شناسی و استعمار معرفتی رابطه مستقیم وجود دارد و با این نگاه، بررسی پیشرفت‌های علمی در ایران نشان می‌دهد ما سعی کرده‌ایم همواره خودمان را بر اساس استانداردهای غربی تعریف کنیم لذا نهاد علم در ایران همچنان خودش را تابع علم در جهان می‌داند.

فرهنگ منهای علم، دانشگاه را تهدید می‌کند

او با بیان اینکه دانشگاه جندی شاپور شاهد این است که تمدن ما تمدنی مبتنی بر عقلانیت و علم بوده، خاطرنشان کرد: در میان قشر تحصیل‌کرده افتخار به این تمدن را مشاهده نمی‌کنیم. در چنین وضعیتی که دچار هژمونی فرهنگی هستیم، فاصله نسبتاً زیادی میان علم و فرهنگ ایجاد شده و گویا این دو با هم قهر کرده‌اند. لذا فرهنگ بریده از علم به صورت یک فرهنگ مهاجم، دانشگاه را تهدید می‌کند.

علم الهدی ادامه داد: از سوی دیگر به صورت احساسی با سنت برخورد کرده‌ایم و این باعث شده غرب‌گرایی و غرب‌ستیزی به معنای سَلَفی آن در حال رشد هستند و این هم باعث تهدید علم و فرهنگ می‌شود.

لزوم بازگشت به قرآن و اهل بیت علیهم‌السلام

دبیر ستاد تعلیم و تربیت شورای عالی انقلاب فرهنگی با اعتقاد به ضرورت مواجهه فعال با سنت و تجدد و مخصوصاً در زمینه علمی، اظهار داشت: این هدف محقق نخواهد شد مگر اینکه به قرآن و منابع اهل بیت علیهم‌السلام مراجعه کنیم. چراکه ما نمی‌توانیم سنت و تجدد را بدون هیچ معیاری مورد بررسی قرار دهیم.

او ادامه داد: مواجهه ما با قرآن همواره به عنوان کتابی بوده که نوشته شده و الان باید با استفاده از روش‌شناسی‌هایی، آن را مورد بررسی قرار دهیم. در حالی که قرآن یک معلم بزرگ است و بیشتر از اینکه با روش تحقیق دنبال بررسی قرآن باشیم، باید آداب تحقیق در قرآن را یاد بگیریم، در غیر این‌صورت قرآن با ما سخن نخواهد گفت.

علم‌الهدی با تقدیر از رجوع به قرآن توسط اندیشمندان و دانشمندان اظهار داشت: آنچه در این شرایط موجود کشور ما به عنوان تنها کشوری که افتخار توجه به اسلام ناب محمدی و تبیین یک دیدگاه متفاوت در برابر هژمونی فرهنگی را دارد، دارای اهمیت است بازگشت به قرآن توسط اندیشمندان و دانشمندان است.

او با اشاره به اینکه سال‌هاست مباحث علم و دین در کشور ما رواج دارد و دستاوردهای خوبی هم داشته، تضریح کرد: از سال گذشته که رییس جمهور در سازمان ملل، قرآن را بر روی دست گرفتند بنا بر این شد که توجهی جدی‌تر به قرآن صورت بگیرد. البته در جمهوری اسلامی ایران توجهات زیادی به تلاوت و قرائت قرآن شده است اما این کنگره، اقدامی در راستای نشان دادن توجه جدی‌تر دانشگاه‌های ایران به قرآن کریم در عرصه بین‌المللی است. این کنگره شروع یک جریان در زمینه پژوهش علمی در حوزه قرآن است و ان‌شاءالله دستاوردهای زیادی هم داشته باشد.

برخی در رابطه قرآن با علم تردید دارند!

سخنران دیگر این نشست علی اکبر صالحی، عضو پیوسته فرهنگستان علوم جمهوی اسلامی ایران، بود که طی سخنانی تأکید کرد: هراسی نداشته باشیم از اینکه نقش قرآن در علم را بررسی کنیم و اگر گاهی شک و تردیدی وجود دارد، در دل ماست نه در قرآن. چراکه برخی قرآن را با تردید خوانده‌اند که می‌گویند آیا می‌توان به رابطه قرآن و علم پرداخت؟

عضو فرهنگستان علوم تصریح کرد: تا زمانی که نظریه به محک تجربه نرسیده باشد، نمی‌توان با قطعیت در مورد آن نظر داد. اما وقتی به تجربه ثابت شد آن نظریه پایدار است و می‌توان جدی به آن توجه کرد. خداوند در قرآن می‌فرماید: «فَلَا أُقسِمُ بِالخُنَسِ الجَوَارِ الکُنَسِ؛ چنین نیست (که منکران قرآن پندارند) قسم یاد می‌کنم به ستارگان بازگردنده، که به گردش آیند و در مکان خود رخ پنهان کنند.» باید با شجاعت وارد پرسش علمی از قرآن شویم.

صالحی با اشاره به آیه 35 سوره نور اظهار داشت: خداوند در این آیه می‌فرماید: «اللَهُ نُورُ السَمَاوَاتِ وَالأَرضِ» از اینجا می‌فهمیم نور امری مطلق است و نسبیت‌پذیر نیست. همین حرف را اینشتین زد و گفت نور امری مطلق است. لذا باید بدون ترس از قرآن سؤال کنیم.

فرهنگ اسلامی را ترویج کنیم

مهدی گلشنی، استاد دانشگاه، نیز در این نشست با اشاره به غفلت از قرآن در جوامع اظهار داشت: متأسفانه در جامعه ما و به خصوص در درهه‌های اخیر قرآن مورد غفلت قرار گرفته است. در صورتی که سال‌های ابتدای انقلاب در سال 1363 در مالزی بودم و در کنفرانسی با عنوان نقش قرآن در علم سخنرانی کردم.

او با اشاره به دلایل غفلت از قرآن گفت: قطعاً استعمار نقش مهمی در این زمینه داشته تا مسلمانان از نوآوری در این زمینه غفلت کنند و تنها در پی اثبات اعجاز علمی قرآن باشند. در حالی که باید نقش صحیح علم در قرآن را بیان کنیم.

گلشنی با اعتقاد به اینکه می‌توان کارهای مهمی انجام داد، اظهار داشت: در زمینه فلسفه و متافیزیک تحولات مهمی رخ داده است، چراکه در گذشته فلسفه و متافیزیک متروک شده بودند.

او تصریح کرد: اگر این کنگره بتواند نقش دقیق قرآن در علم را روشن کند، اقدامی ارزنده انجام داده است. نکته مهم دیگر این است که در حال حاضر یک فرهنگ اسلامی در محیط ما حاکم نیست، لذا باید از دوران دبیرستان و با در نظر گرفتن سطوح مختلف تألیف، سعی کنیم فرهنگ اسلامی را ترویج کنیم و نقش مهم قرآن در علم را روشن کنیم.