نهادینه‌سازی فرهنگ ایثار و شهادت در رفتار‌های بوروکراتیک، دمیدن روح در کالبد است

به گزارش گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، سید محمد مقیمی رئیس دانشگاه تهران در گردهمایی بزرگ اساتید و کارکنان شاهد و ایثارگر دانشگاه تهران که با حضور فرمانده کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و وزیر علوم، تحقیقات و فناوری در تالار علامه امینی دانشگاه تهران برگزار شد، با ادای احترام به شهدای گرانقدر انقلاب اسلامی بویژه شهدای دفاع مقدس و امام شهدا، گفت: دفاع مقدس یک قطعه مهم از تاریخ تمدنی ایران اسلامی است که در پیشینه تمدنی ما بی‌نظیر است و ما که در متن آن قرار داریم، شاید اهمیت آن را بخوبی درک نکرده‌ایم. هر چند که گاهی غبار‌هایی بلند می‌شود و اجازه نمی‌دهد واقعیت‌ها، ظرفیت‌ها و سرمایه‌ای که هشت سال دفاع مقدس برای ما به ارمغان آورد را به درستی بشناسیم، ولی قطعاً در طول زمان، آیندگان درباره این قطعه تاریخی مهم بسیار خواهند نوشت. استاد دانشکدگان مدیریت دانشگاه تهران به مطالعاتی در زمینه واکاوی پدیده ایثار در سازمان‌ها از سوی محققان رشته مدیریت اشاره کرد و گفت: نتیجه مرور نظریه‌های مختلف غربی در حوزه‌های مختلف جامعه‌شناسی، علوم سیاسی، مدیریت، اقتصاد و روانشناسی موید این است که در رویکرد صاحب‌نظران و نظریه‌پردازان غربی با یک چرخش پارادایمی در زمینه مباحث سازمانی و انسان‌شناختی و مفروضاتی که برای بحث انسان در نهاد جامعه و سازمان مطرح است، همراه بوده است و مفاهیمی همچون self-sacrifice ایثار، altruism نوع دوستی و امثال آن در ادبیات علمی آن‌ها رایج شده است.

وی افزود: با وجود اینکه در رویکرد مدرنیسم و پست مدرنیسم، نگاه منفعت‌طلبانه به رفتار انسان موج می‌زند و تئوری‌های عرصه علوم اجتماعی و رفتاری حول فردگرایی و منفعت‌طلبی انسان در تعاملات اجتماعی و سازمانی قرار دارد، اما برای سرآمدی و تعالی اجتماعی و سازمانی در دوره معاصر و به منظور عبور از بن‌بست‌ها و چالش‌هایی که در این حوزه‌ها ایجاد شده است، اندیشمندان به نقص رویکرد‌های منفعت‌طلبانه پی برده‌اند؛ به گونه‌ای که روانشناسان به مباحث فرانقشی و فرا اجتماعی روی آورده‌اند، در حوزه جامعه‌شناسی شاهد این هستیم که رفتار‌های کمک‌کننده و یاری‌دهنده برای فقر زدایی و فعالیت‌های داوطلبانه از طریق نهاد‌های مدنی به عنوان عناصر اصلی توسعه مورد توجه قرار گرفته‌اند. در حوزه علوم مدیریت برای تبیین الگو‌های فرهنگ سازمانی، صحبت از فرهنگ سازمانی مبتنی بر الگوی رفتار شهروند سازمانی (OCB) organizational citizenship behavior یاد می‌شود. در رفتار شهروندی سازمانی مولفه‌هایی مانند جوانمردی، ایثار، نوع‌دوستی، فداکاری، از خودگذشتگی و امثال آن مطرح است و سازمان‌ها برای ایجاد برتری و تمایز باید این سازه‌های فرهنگی را در خود ارتقا دهند. در حوزه علوم اقتصادی و علوم سیاسی، تصمیمات و رفتار‌های عقلایی مبتنی بر منفعت‌طلبی مورد تردید است و رفتار‌های اجتماعی متفاوت از مفروضات الگوی عقلایی مورد توجه قرار گرفته و مدل‌های مختلف تصمیم‌گیری مبتنی بر الگو‌های رضایت‌بخش و سایر مدل‌ها جایگزین شده است. وی با اشاره به فرمایشات مقام معظم رهبری در خصوص فرهنگ ایثار و شهادت، این فرمایش ایشان که «فرهنگ ایثار، فرهنگ گذشت، فرهنگ مایه گذاشتن از خود برای سرنوشت جامعه و برای سرنوشت مردم؛ این فرهنگ اگر عمومی شد، این کشور و هر جامعه‌ای که این فرهنگ را داشته باشد، هرگز متوقف نخواهد شد؛ به عقب بر نخواهد گشت و پیش خواهد رفت» را یادآور شد و اظهار داشت: این فرمایش ایشان باید به عنوان گزاره و مفروضه اصلی مبنای عمل ما قرار گیرد. استاد دانشگاه تهران با اشاره به بیانات مقام معظم رهبری درباره نقش فرهنگ ایثار و شهادت در پیشرفت تمدنی، اظهار داشت: گاهی در محیط‌های دانشگاهی می‌شنویم که برخی عنوان می‌کنند با توجه به نگرش‌های مدرن حاکم بر جهان امروز، دوران فرهنگ ایثار و شهادت تمام شده است و تلاش می‌کنند فضا برای بروز فرهنگ ایثار و شهادت را در زندگی سازمانی و اجتماعی ما تنگ‌تر کنند. رئیس دانشگاه تهران خاطرنشان کرد: در جمع ایثارگران دانشگاه تهران این تعهد را می‌دهم که حتماً بر سر آرمان‌های شهدا خواهیم ایستاد و با افتخار راه شهدا را ادامه خواهیم داد. ما با افتخار اعلام می‌کنیم که سبک مدیریتی ما می‌خواهد الهام گرفته از سبک مدیریتی شهید سلیمانی باشد و این را با قدرت ادامه خواهیم داد و تنها راه پیشرفت ما این است که فرهنگ ایثار و شهادت را در رفتار‌های بوروکراتیک خود نهادینه کنیم. از خداوند می‌خواهیم به برکت خون شهدا این توفیق را پیدا کنیم که به سهم خودمان برای ترسیم تمدن نوین اسلامی که در بیانیه گام دوم انقلاب توسط رهبر عزیزمان تاکید شده است موفق باشیم.

نویسنده کتاب «رهبری اخلاص‌مدار جوهره مکتب شهید سلیمانی»، با اشاره به تلاش مدیریت دانشگاه تهران به منظور الگو گرفتن از سبک شهید سلیمانی در مدیریت دانشگاه، بیان داشت: شهید سلیمانی اشاره می‌کنند برای اینکه شهید بشویم باید شهید زندگی کنیم. بار معنایی بسیار عمیقی در این جمله نهفته است که باید روی آن کار کنیم. فرهنگ شهادت، فرهنگ زنده ماندن و زندگی با عزت است. وی در پایان بر تبیین الگو‌های ایثارگرانه فراوانی که در ایران اسلامی در دسترس قرار دارند تاکید کرد و گفت: تدوین تجربه زیسته ایثارگران دانشگاه تهران، درس‌های فراوانی برای دانشگاه و جامعه دارد و بایستی در دستور کار اساتید رشته‌های مختلف علوم اجتماعی و رفتاری قرار گیرد. رئیس دانشگاه تهران با بیان اینکه جامعه امروز به شدت نیازمند رفتار‌های ایثارگرانه و از خودگذشگی است، تاکید کرد: اگر بوروکراسی‌ها می‌خواهند موفق باشند باید رفتار ایثارگرانه مانند روحی در کالبد آن‌ها دمیده شود. علی‌رغم اینکه این سرمایه ارزشمند را در دوره دفاع مقدس بدست آورده‌ایم و همراه خودمان داریم و خیلی زودتر از غربی‌ها، این سازه‌های هویتی ایثارگرانه را در عمل تجربه کرده‌ایم، ولی متأسفانه این سرمایه را آنچنان که بایسته است در زندگی اجتماعی و سازمانی بکار نبسته‌ایم و به درستی پاس نداشته‌ایم. ما در محیط دانشگاه در زمینه تئوریزه کردن این رفتار‌های ایثارگرانه و تجربه زیسته، کوتاهی زیادی داشته‌ایم. همین جامعه بزرگ ایثارگران دانشگاه تهران سرشار از تجربه‌هایی است که باید مستند شود. شهید چمران که خاستگاهش دانشگاه تهران است، یکی از بهترین الگو‌های رفتار‌های ایثارگرانه است که تجربه این دانشمند شهید می‌تواند درس‌های زیادی برای ما داشته باشد. در احوالات شهید مهدی زین‌الدین دیدم که در سال 1365 رتبه 4 کنکور تجربی را کسب کرده و از نبوغ علمی بالایی برخوردار بود. این شهدای بزرگوار، انسان‌های فرهیخته‌ای بودند که متأسفانه کمتر از زوایه علمی به زندگی آن‌ها پرداخته شده و تجربه زیسته این عزیزان کمتر مدون شده است. به نظر می‌رسد دچار کاستی‌های زیادی در نهاد علم در زمینه تئوریزه کردن این شخصیت‌ها هستیم و باید این نقیصه را جبران کنیم.

وی با تاکید بر وجود برخی تفاوت‌ها بین فداکاری، قدرت از جان گذشتن و مایه گذاشتن از خود که در فرآیند‌های رفتار‌های ایثارگرانه در سازمان‌ها مبتنی بر دیدگاه نظریه‌پردازان غربی مطرح می‌شود با آنچه که تحت عنوان ایثار در فرهنگ اسلامی وجود دارد، گفت: البته در تعریف ایثارگری بین ما و غربی‌ها تفاوت‌هایی وجود دارد. غربی‌ها عمدتاً روی پیامد‌های رفتار‌های ایثارگرانه متمرکز می‌شوند و باز هنوز رگه‌های منفعت‌طلبی و حسابگری عقلانی در آن وجود دارد. ایثارگری را از جنبه هزینه‌ای که ایثارگر متقبل می‌شود در مقایسه با منافعی که ذی‌نفع بدست می‌آورد مقایسه می‌کنند. در حالی که در اسلام نیت و انگیزه رفتار ایثارگرانه از اهمیت بیشتری برخوردار است. مشکل این است که برخی هم رفتار‌های ایثارگرانه را قبول دارند، در تحلیل ایثارگری رزمندگان در هشت سال دفاع مقدس، با رویکرد منفعت‌طلبانه به ارزیابی پیامد‌ها و نتایج اقدامات و عملیات‌ها می‌پردازند. رئیس دانشگاه تهران ادامه داد: در حالی که در رفتار‌های ایثارگرانه مدنظر فرهنگ اسلامی، عمل به تکلیف مدنظر است؛ حال این تکلیف‌گرایی می‌تواند دارای دستاورد یا پیامدی هم باشد که چه بهتر، ولی اگر پیامدی هم نداشت، فرد صرفاً با نیت و انگیزه الهی و برای اینکه بتواند اقدام مثبتی انجام دهد، دست به ایثار می‌زند؛ بنابراین ایثار در مفهوم اسلامی دارای یک روح پویا و زنده است که کاملاً متفاوت با تعریف محدود غربی‌ها از ایثار می‌باشد. دکتر مقیمی افزود: آرزوی غربی‌ها این است که بتوانند الگو‌هایی را پیدا کنند و بتوانند به نهاد‌ها و سازمان‌هایشان معرفی کنند. غربی‌ها تشنه این نوع رفتار‌های تجربی در زمینه مؤلفه‌های رفتار ایثارگرانه هستند تا بتوانند در سازمان‌های خود پیاده‌سازی کنند، ولی متأسفانه ما در حالی که الگو‌های فرهنگ ایثار به وفور در دسترس‌مان قرار دارد، در زمینه بهره‌گیری از این الگو‌ها کم‌توجهی نموده‌ایم. دشمنان به خوبی متوجه شده‌اند که نقطه قوت ما همین دسترسی به الگو‌های ایثار است و لذا هجمه‌های سنگینی را برای تخریب دستاورد‌های دفاع مقدس و ایثارگران در قالب انتشار تحلیل‌های روشنفکرمآبانه آغاز کرده‌اند. آنان با ژست روشنفکری، دفاع مقدس و افتخارآفرینی ایثارگران را خشونت‌طلبی توصیف می‌کنند و آگاهانه یا ناآگاهانه در خدمت جبهه استکبار و اسرائیل هستند.

رسانه‌های معاند با هدف زدن ریشه‌های ایثار و شهادت دائماً در حال تبلیغ هستند. چون آن‌ها به خوبی دریافته‌اند اگر فرهنگ ایثار و شهادت را از ما بگیرند، کارشان بسیار آسان خواهد بود. در سال‌های دور این را به صورت خزنده می‌دیدیم، ولی امروز به صورت عریان در مقابل این فرهنگ می‌ایستند و هیچ‌گاه به این موضوع نمی‌پردازند که اگر ایثارگری رزمندگان اسلام نبود چه جنگ‌های دیگر و فجایع تاریخی می‌توانست در کشور ایجاد شود. همانطور که یکی از اندیشمندان غربی که به تحلیل انقلاب اسلامی و دفاع مقدس پرداخته، در لابه‌لای تحلیل‌های خود از فرهنگ مردم ایران اشاره می‌کند که قدرت گذشتن از جان خود، گاهی اوقات می‌تواند تواناتر از قدرت کشتن باشد.

رئیس دانشگاه تهران ادامه داد: معاندان و کسانی که با تمدن ایرانی _ اسلامی سر ستیز و جنگ دارند و متأسفانه عده‌ای روشنفکرمآب، دانسته یا ندانسته با جریان استکبار و رژیم صهیونیستی نیز همراه می‌شوند تا بتوانند فرهنگ ایثار و شهادت را کم فروغ جلوه دهند و در بلندمدت بتوانند آن را از زندگی ما حذف کنند.