نگاهی به تاریخچه تولیدات تاریخی - مذهبی تلویزیون / 1401 سالِ آغاز ساخت فیلم زندگی عاشقانه پیامبر

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، تصویرسازی درباره اولیای دین در سیمای جمهوری اسلامی، از توازن و تعادل منطقی به دور مانده است و بروز چنین موضوعی در 40 سال و اندی از استقرار نظام اسلامی در این سرزمین، پسندیده نیست و نیازمند بازنگری جدی در ابعاد مختلف است. جدا از آثار نمایشی بسیار زیادی که مفاهیم ارزشی و دینی را در قالب داستان‌های امروزی، به نمایش می‌گذارد و با اندکی بررسی می‌توانیم از پنهان شدن اصل مفهوم و روایت در خاطر بیننده چنین آثاری سخن بگوییم، ما چند اثر شاخص و اصلی در حوزه امامان دینی در سال‌های انقلاب اسلامی داشتیم که بعضاً موفق و یا ناموفق قلمداد شده‌اند.

آثار شاخصی همچون سریال "امام علی (ع)" و "مختارنامه" داود میرباقری، بارها از تلویزیون پخش شده و هر بار تازگی‌ِ خودش را دارد. این نوع سریال‌ها حتی در سطح کشورهای منطقه هم از استقبال خوبی برخوردار شد. این اتفاق به نحو دیگری با تماشای فیلم «محمد رسول‌الله» مجید مجیدی برای مخاطب می‌افتد.

"ولایت عشق" و "تنهاترین‌سردار"، یکی درباره امام رضا (ع) و دیگری درباره امام حسن مجتبی (ع). این دو سریال را مهدی فخیم‌زاده کارگردانی کرده است. کارگردانی که در زمان ساخت این دو سریال در حوزه آثار دینی از تازه واردان به شمار می‌رفت و حتی در این باره که هنوز کیفیت سریال "ولایت‌عشق" ارزیابی نشده است، چرا سریال "تنهاترین‌سردار" را به او سپردند، بعضاً نکاتی مطرح شد.

فارغ از تخصص حرفه‌ای کارگردانی که فخیم‌زاده از آن بهره برد، شاید اصلی‌ترین نکته درباره این دو سریال، نگارش متنی نمایشی برمبنای متون دینی بود؛ درست است که در تیتراژ انتهایی هر دو سریال، انبوهی از مکتوبات نام برده شد که به‌عنوان مبنای نگارش روایت آمد، اما تصاویر تهیه‌شده برمبنای این متون و متن نهایی، جذابیت موردنظر سریال امام علی (ع) را در آن زمان به دنبال نداشت و در سال‌های اخیر، پخش چندباره آن از شبکه‌های مختلف کمتر به چشم آمده است، برخلاف سریال "مختارنامه" که پخش متعدد آن جدا از مزاح! همچنان مخاطب جدی دارد.

شاید پرسشی در اینجا پیش آید که چرا از همین چهار سریال، دو سریال بیشتر مورد توجه قرار گرفته و در ذهن ماندگار شده است و دو سریال دیگر نه؟ علت چیست؟ تفاوت کارگردانی، تفاوت نگارش متن، تفاوت روش انتخاب مقطع مورد نظر برای داستان‌سرایی، یا نکات دیگری که باید بررسی شود؟

طبیعی است که داود میرباقری را به روش ساخت فیلم دینی برمبنای نگرش مخاطبان، آشناتر ببینیم تا مهدی فخیم‌زاده. شاید مهدی فخیم‌زاده را در ساخت سریال‌های پلیسی و معمایی، متبحرتر بتوان قلمداد کرد، اما او را همین اندازه که در آن مقطع، جسارت کرد و مسئولیت ساخت این دو اثر سخت از نظر محتوا و متن را پذیرفت، فرد بسیار محترمی باید دانست.

جالب است که هر دو نفر، بار اصلی تنظیم نهایی فیلمنامه را بر دوش داشته‌اند، جدا از گروهی از نویسندگان که به هر دو در جمع‌آوری متون صحیح کمک کرده‌اند. در زمینه متون این سریال‌ها، اینکه انتخاب بخش‌هایی از زندگی دو امام معصوم، امامان دوم و هشتم، باید متناسب با چگونگی زندگی این دو، می‌بود، قبول، اما پردازش ماهوی و تصویری این مقاطع باید بیننده ایرانی را برمی‌انگیخت تا هر زمان و به هر دلیلی که پخش چندباره اینها را می‌بیند به آن علاقه نشان دهد.

نکته‌ای که ما نه در بازتاب داخل ایران از چنین اشتیاقی خبر داریم و نه در کشورهای دیگری که همین آثار و علاوه بر آن، سریال "یوسف پیامبر" را دیده‌اند؛ در سریال "مختارنامه" ما کاراکتر کیان را داریم که نمادی از ایرانی وفادار به اندیشه مختار است. نحوه پردازش او را با نحوه پردازش کاراکتری که خانم "لادن طباطبایی" ایفا کرد و نوعی تیرانداز با کمان ماهر بود، مقایسه کنید کدام واقعی‌تر بود و به معنای اندیشه ایرانی نزدیک‌تر و کدام به سینمای حرفه‌ای و تصاویر کاراکترهای قهرمان غیرایرانی شبیه‌تر؟

در سریال "ولایت‌عشق"، طبیعی است که عشق سرزمین ایران که میزبان قدوم پُرمهر و محبت امام رضا (ع) بوده است، به عینه و در شمار بسیار، به نمایش درآید؛ نکته‌ای که در داستان چنین نبود و ما در زندگی خود آن امام همام فرو رفتیم و از اینکه این سرزمین و این ولایت خواستنی، آکنده از عشق باشد، کمتر تصویری را دیدیم.

حتی می‌طلبید که بعد از شهادت امام رضا (ع) در سریال "ولایت عشق"، واکنش مردم نسبت به شهادت ایشان و پیامدهای اقدام دربار عباسی را به تصویر بکشیم یا نکاتی از گسترش خاندان ائمه هدی در سرزمین ایران و همراهی مردم با آنان را بیان می‌داشتیم تا لحظات حضور امام رضا (ع) در سرزمین ایران، صرفاً به دربار عباسی و چند مجلس آن، منحصر نمی‌شد و ما عشق این سرزمین به ایشان و خانواده‌اش را بیشتر می‌دیدیم و "ولایت‌عشق" را تجربه عینی می‌کردیم.

برای سریال "تنهاترین‌سردار" هم این خرده‌گیری مطرح است که چرا به مقطع نبرد و جنگ و صلح امام حسن (ع) بدین ترتیب پرداخته شد و واژه‌هایی چون کریم اهل بیت (ع) درباره ایشان، به رخ کشیده نشد و سریال را به نوعی غم و اندوه برای شیعیان تبدیل کردیم با نامی چون «تنهاترین سردار.»

هنگامی که چنین سریال‌های مهم و معدودی در این زمینه می‌سازیم، طبیعی است که از اهداف ماهوی در ساخت این سریال‌ها، باید ارزیابی بهتری داشته باشیم. ما به‌صورت طبیعی با ساخت این سریال‌ها در پی چه بودیم؟ این پرسش مهمی نسبت به این چهار سریال است و اکنون می‌بینیم که در اعلی‌ترین نمونه، یعنی "مختارنامه"، چقدر انتخاب موضوع، نحوه ساخت و عرضه مجموعه به مخاطبان در کشورهای منطقه، اثرگذاری به موقع، برانگیزنده و روبه جلویی را نسبت به هویت دینی و شیعی خود، شاهدیم.

اما در این میان بیش از هر موقعی نیازمند مفاهیم نابِ پیامبر اسلامیم. وقتی نگاهی به فیلم «محمد رسول‌الله» مصطفی عقاد و فیلم دیگری که مجید مجیدی درباره دوران کودکی پیامبر اسلام ساخته، جایِ ساخت مجموعه تلویزیونی، این نیاز بیشتر احساس می‌شود. اکنون داود میرباقری سریال "سلمان فارسی" را پیش می‌برد که قرار است گوشه‌ای از عشق‌ورزی‌های این صحابه نسبت به پیامبر اسلام به تصویر کشیده شود. ابراهیم حاتمی‌کیا هم مشغولِ پژوهش و تحقیق و پیش‌تولید سریال "حضرت موسی (ع)" است. خبری که چندی پیش یوسف حاتمی‌کیا فرزند او در جریانِ اکران فیلم خود در جشنواره فیلم فجر به خبرنگار تسنیم داد.

محسن دریالعل چندی پیش اعلام کرد که فیلم «حضرت خدیجه (س)» ساخته می‌شود که زندگی عاشقانه پیامبر اسلام را به نمایش می‌گذارد و سریالی هم درباره «عماریاسر» می‌سازد. به گفته او این مجموعه‌ها و فیلم‌ها هرکدام‌شان مفاهیمِ ارزشمندی از زندگی پیامبر اسلام را به تصویر خواهند کشید.

پیگیری تسنیم نشان می‌دهد روایتِ زندگی عاشقانه پیامبر اسلام و حضرت خدیجه (س) در مرحله تحقیق و پژوهش به سر می‌برد. هنوز مشخص نیست فیلم سینمایی باشد یا سریال تلویزیونی؛ اما کماکان به نویسندگی داوود میرباقری، مراحل پژوهش پیش می‌رود و قرار است در سال 1401 کلید بخورد و کارِ تولید آن آغاز شود. اما هنوز سریال «عمار یاسر» شروع نشده است.

حضرت خدیجه (س) فیلم فاخری است که زندگی عاشقانه پیامبر اکرم (ص) با این بانوی بزرگ اسلام را به نمایش درخواهد آورد و کارگردانش هنوز مشخص نشده است. 

همچنین مدیر مرکز فیلم و سریال اوج درباره ساخت سریال «عمار یاسر» گفته بود: ما برای سریال‌های مذهبی برنامه‌ریزی ویژه‌ای داریم. سریال «عمار یاسر» یکی از این مجموعه‌ها به شمار می‌رود که در دستور کار داریم و در حال حاضر متن آن در حال نگارش است. ما در کنار ریل کارهای سیاسی و حوزه تاریخ انقلاب و شهدا، یک ریل کارهای انبیاء و مذهبی و تاریخی داریم که یکی از آنها سریال «عمار یاسر» خواهد بود. با این سریال، می‌توانیم به پیامبر اسلام (ص) نزدیک شویم.

با وجود فقدان بودجه، نداشتن نویسنده متبحر، اختلاف نظر در مدیریت‌های صدا و سیما و... نکته اصلی این است که ما باید در عین مراعات وحدت میان فرق اسلامی، بتوانیم نگاه خودمان را به روایات و مباحث مندرج در زندگی و سیره پیامبر اسلام (ص) برداشت کنیم و تصویر خودمان را بسازیم.