هر آنچه باید درباره کفتار راه راه بدانید / چرا کفتارها اهمیت دارند؟
کفتار راه‌راه گونه‌ای از خانواده کفتارها است. این حیوان با توجه به کاهش جمعیت جهانیش به کمتر از ده هزار کفتار بالغ، و کاهش جمعیت طعمه‌هایش در درجه حفاظتی در مرز تهدید قرار گرفته‌است. کفتار راه‌راه در وهله اول لاشه‌خوار است اما برخی از آنها به شکار نیز می‌پردازند.
به گزارش خبرنگار گروه جامعه خبرگزاری میزان، کفتار راه‌راه گونه‌ای از خانواده کفتارها است. این حیوان با توجه به کاهش جمعیت جهانیش به کمتر از ده هزار کفتار بالغ، و کاهش جمعیت طعمه‌هایش در درجه حفاظتی در مرز تهدید قرار گرفته‌است. کفتار راه‌راه در وهله اول لاشه‌خوار است اما برخی از آنها به شکار نیز می‌پردازند.
کفتار راه‌راه حیوانی شب‌گرد است و فقط در تاریکی کامل خود را نمایان می‌کند و قبل از طلوع خورشید هم به پناهگاهش بازمی‌گردد. این جانور هنگام مواجهه با حمله ممکن است خود را به مردن بزند و به همین جهت به ترسویی مشهور است. با این حال مشاهده شده که در مقابل درندگان بزرگ‌تر از خود همچون پلنگ بر سر طعمه و غذا درگیر شده و از خود دفاع کرده‌است.
*س_مشخصات کلی و ظاهری:_س*افراد خانواده خانواده کفتارسانان عمدتا لاشه خوار بوده و بدین وسیله نقش مهمی را در پاکسازی طبیعت و جلوگیری از انتشار بیماری‌ها و آلودگی‌ها برعهده دارند. گونه کفتار راه راه تنها عضو خانواده کفتارسانان در ایران می‌باشد که متأسفانه در اکثر مناطق با کاهش جمعیت روبرو است.
کفتار راه راه یک گوشتخوار متوسط الاندازه است با سری بزرگ و دست‌هایی بلند که از پا‌ها بلندتر است. ساختار سر و گردن و شانه‌ها بسیار قوی است. دست‌ها و پا‌ها هرکدام چهار انگشت دارند. ناخن‌ها قابل جمع شدن نیست. بطور کلی سر و یک چهارم قسمت جلویی بدن بزرگ و یک چهارم عقبی بدن لاغر است. در موقع راه رفتن، بر خلاف سگ سانان سر خود را پایین نگه می‌دارد و حالتی قوز مانند به خود می‌گیرد و مانند شتر دست و پای هر طرف بدن را باهم حرکت میدهد.
مو‌ها بلند و به نسبت خشن است. یال بلند وسیاه رنگی در ناحیه پشت گردن و روی ستون مهره‌ها تا ناحیه دم دارد. رنگ بدن خاکستری روشن تا خاکستری متمایل به زرد است و نوار‌هایی به رنگ قهوه‌ای تیره تا سیاه برروی آن دیده می‌شود. در حالت تدافعی، یال روی ستون فقرات و مو‌های دم را به صورت عمودی درمی آورد.
وقتی کفتارها می‌جنگند، گلو و پا‌ها را گاز می‌گیرند. یال به عنوان یک وسیله علامت دهی در تعاملات اجتماعی به کار می‌رود. در هنگام دیدار، کفتارها ناحیه پشتی جایی که یال واقع شده است را بررسی کرده و لیس می‌زنند. در ناحیه دم نیز غدد توسعه یافته تولید بو وجود دارد.
وزن بدن برای نر‌ها بین 26 تا 41 کیلوگرم و برای ماده‌ها بین 26 تا 34 کیلوگرم متغیر است. طول بدن به جز دم بین 1 تا 1.5 متر، طول دم 25 تا 35 سانتی متر و ارتفاع بدن بین 66 تا 75 سانتی متر می‌باشد.
*س_فرمول دندانی:_س*در هر نیم فک بالا و پایین 3 دندان پیش، 1 عدد نیش، 4 پیش آسیا دربالا و 3 عدد در پایین و 1 دندان آسیا در بالا و دو عدد در فک پایین قرار دارد. در مجموع دارای 34 دندان می‌باشند.
*س_عادات و رفتار‌های اجتماعی:_س*کفتارها معمولا در طول شب فعالیت نموده ودر طول روز در لانه هایشان استراحت می‌کنند. ولی در مناطقی که از امنیت کافی برخوردار باشند در روز نیز قابل مشاهده هستند. اغلب به صورت یک جفت و در مواردی در گروه‌هایی بیشتر از چهار فرد زندگی می‌کنند. این گروه هیچ وقت بیشتر از یک ماده بالغ ندارد.
توله‌ها در سن 6 تا 12 ماهگی با مادر همراه شده و رفتار‌های تهاجمی جهت یافتن غذا را یاد می‌گیرند. معمول در غار‌ها و حفره‌های طبیعی یا انسان ساخت ساکن می‌شوند. ورودی لانه نسبت باریک و تنگ می‌باشد که ممکن است توسط یک تخته سنگ بزرگ مخفی شود. به طور مثال عرض ورودی دو غار کفتار راه راه در صحرا‌های مرکزی آسیا 67 سانتیمتر و 72 سانتیمتر بدست آمده است. در اطراف و داخل لانه، جمجمه و استخوان‌هایی که توسط کفتار به این محل حمل گردیده، مشاهده می‌شود که در بین آنها جمجمه و استخوان‌های سگ، گوسفند اهلی و وحشی وجود دارد. در گذشته که تعداد کفتارها زیاد بوده است، در برخی از روستا‌ها برای اینکه اجساد مردگان را از قبر بیرون نیاورند تا چند شب بر سر قبر آتش روشن می‌کرده اند.
زمانیکه توسط سگ‌ها در تنگنا قرار می‌گیرند خود را به مردن می‌زنند، ولی به مجرد دور شدن سگ‌ها با آخرین سرعت فرار می‌کنند. یک کاراکال ممکن است بتواند یک کفتار نابالغ را از لاشه دور کند. رقیب‌های کفتار در آسیای مرکزی می‌توانند پلنگ، گرگ، شغال، روباه معمولی و ترکمنی و کرکس باشند.
این حیوان قادر است مسافت طولانی را با حالتی شبیه یورتمه بدود. راه رفتنش صدادار است. رد کفتار را می‌توان از رد بزرگ دست‌ها و در دنبال آن رد کوچک پا‌ها که با انحنایی به طرف خارج است به آسانی تشخیص داد.
*س_رژیم غذایی و رفتار یافتن غذا:_س*این حیوان از طیف گسترده‌ای از مهره داران، بی مهره گان، میوه‌ها و زباله‌های آلی انسانی تغذیه می‌کند. اثبات شده است که کفتار از لاشه شکار دیگر حیوانات (گرگ، کفتار خالدار، یوزپلنگ، شیر و پلنگ) و همین طور لاشه دور انداخته شده احشام به عنوان غذا استفاده می‌کند (جزء اصلی رژیم غذایی کفتار در مرکز آسیا، لاشه طعمه‌های شکار شده توسط گرگ می‌باشد). به دلیل انجام نشدن مطالعات کافی و دقیق بر روی این گونه هنوز نسبت لاشه خواری به شکار کردن توسط این حیوان مشخص نشده است.
اطلاعات کمی از محل شکار و رفتار‌های شکار کفتار راه راه نسبت به دو گونه کفتار خالدار و کفتار قهوه‌ای وجود دارد. کفتار راه راه می‌تواند آب‌های با کیفیت بسیار متفاوت را بنوشد. از آب تازه تا آب شور. اما همچنین ممکن است آب مورد نیاز خود را از میوه‌هایی مانند هندوانه تأمین کند.
آنها در مجموع بین 7 تا 27 کیلومتر (به طور متوسط 19 کیلومتر) در هر شب راه می‌روند. در حالیکه با سرعت 2 تا 4 کیلومتر در ساعت حرکت می‌کنند، توقف کرده و پای تنه درختان، بوته‌های متراکم، علف‌های انبوه، گودال‌های قدیمی و... را بررسی و جستجو می‌کنند. ظاهرأ می‌توانند محل درخت‌های میوه، سطل‌های زباله و دیگر محل‌هایی که غذا وجود دارد را به خاطر بسپارند و همین طور دیده شده است که سمداران را به راحتی دنبال کرده و شکار می‌نمایند. همچنین می‌توانند محل‌هایی را که لاک پشت برای تابستان گذرانی و زمستان گذرانی در آن پنهان می‌شوند را پیدا کنند.
عمومأ عادت دارند مواد غذایی را ذخیره کنند. معمولا کلکسیونی از استخوان در لانه این گونه وجود دارد. میزان استخوان‌های موجود در لانه نشان دهنده میزان لاشه جمع آوری شده است. هر زمان که کفتار برای چندین شب به یک منبع غذایی یکسان مراجعه می‌کند، به شکل زیگزاگ در عرض راه می‌رود و مسیر مستقیمی را طی نمی‌کند. کفتار راه راه مدت زیادی را صرف بوکشیدن پای درختان و بوته‌ها می‌کند و عمومأ در تمام مدتی که راه را طی می‌کند سرش را به صورت عمودی نگه می‌دارد.
این حیوان در مقایسه با جثه اش از آرواره بسیار قوی برخوردار بوده و سیستم هضم بسیار قوی دارد. این سیستم دارای مایعات اسیدی مختلفی است و به او این امکان را میدهد که تمام اجزای شکار خود اعم از پوست، شاخ، دندان، استخوان‌ها و حتی سم‌ها را بخورد و هضم کند. از آنجایی که لاشه خوار است سیستم گوارش آن با باکتری‌ها بسیار سازگار می‌باشد.
*س_تولید مثل:_س*در طبیعت، کفتارها بعد از یک دوره 90 تا 91روزه یک تا چهار توله (به طور متوسط 3 توله) در یک سال به دنیا می‌آورند. در زمان تولد توله‌ها کور به دنیا می‌آیند و مجرای گوششان بسته است. رنگی سفید متمایل به خاکستری با خط‌های سیاه واضح دارند. چشم‌ها بعد از بعد از هفت یا هشت روز باز می‌شوند و دندان‌ها در 21 روزگی جوانه می‌زنند. توله‌ها از 30 روزگی می‌توانند گوشت هم بخورند. در اسارت، بعد از هشت هفته از شیر گرفته می‌شوند، ولی در طبیعت دیده شده که تا 4-5 ماهگی شیر می‌خورند.
نر و ماده، هر دو برای توله‌ها غذا می‌آورند. گزارشات مختلفی از سن بلوغ کفتارها گزارش شده است. اغلب ماده‌ها در باغ وحش بین دو تا سه سالگی اولین زایمان خود را انجام میدهند، ولی این مرحله در طبیعت در 15 ماهگی دیده شده است. به دلیل اینکه مطالعات درازمدتی در طبیعت روی این گونه انجام نشده است، طول عمر آن فقط در اسارت گزارش گردیده که 23 تا 24 سال می‌باشد.
*س_زیستگاه:_س*اکثر محدوده‌های پراکنش کفتار در زیستگاه‌های باز یا سرزمین‌هایی که کمتر دارای بوته‌های خاردار هستند واقع شده است. در شمال آفریقا، جنگل‌های باز و بوته‌ای و مناطق کوهستانی را ترجیح میدهند. در مرکز آسیا از ارتفاعات زیاد، بیشه زار‌های متراکم و جنگل‌ها دوری می‌کنند و مناطق استپی، بیابانی و بلوچی را ترجیح میدهند و همچنین مناطق کوهستانی با بیشترین ارتفاع 2250 متر در ایران، 2500 متر در هند و 3300 متر در پاکستان.
در نواحی قفقاز، ترکمنستان، تاجیکستان و ازبکستان اصلی‌ترین زیستگاه برای این گونه، ساوانا و نواحی شبه بیابانی با ارتفاع بیشتر از 2100 متر، نواحی کوهستانی با دره‌ها و شیب‌های زیاد و غار‌های فراوان می‌باشد.
این حیوان قلمرو خود را توسط غدد بویی که در ناحیه دمش وجود دارد تعیین می‌کند. مقدار قلمرو بسیار متغیر است و تفاوت قابل تشخیص بین قلمرو نر‌ها و ماده‌ها وجود ندارد. این مقدار بین 44 تا 72 کیلومتر مربع حدس زده شده است.
*س_توزیع و پراکنش جهانی:_س*اطلاعات در مورد توزیع این گونه نشان دهنده آن است که اکثرا در جمعیت‌های کوچک ایزوله شده، وجود دارند. پراکنش کفتار راه راه در بیشتر کشور‌های آفریقایی، بیابان‌های سراسر خاورمیانه، قفقاز و آسیای مرکزی می‌باشد.
کشور‌هایی که کفتار راه راه در آنها بومی است عبارتند از: ارمنستان، الجزایر، آذربایجان، بورکینوفاسو، چاد، کامرون، جیبوتی، مصر، اتیوپی، گرجستان، هند، ایران، عراق، فلسطین اشغالی، اردن، کنیا، لبنان، مالی، موریتانی، نپال، مراکش، نیجریه، عربستان سعودی، سنگال، تاجیکستان، تانزانیا، تونس، ترکیه، ترکمنستان، ازبکستان و یمن.
پراکنش در ایران: این گونه در اکثر مناطق ایران به جز مناطق خزری گزارش شده است.
*س_وضعیت فعلی گونه:_س*یک ارزیابی از اطلاعات منتشر شده نشان میدهد که کفتار راه راه هم اکنون در بسیاری از نقاط منقرض شده است و یا جمعیت آن در محدوده هایشان کاهش پیدا کرده اند. مهمترین دلیل برای این کاهش، کمبود منابع طبیعی و لاشه‌ها بعلت کاهش جمعیت دیگر گوشتخواران نظیر گرگ، یوزپلنگ، پلنگ، شیر، ببر و شکار‌های آنها می‌باشد. علاوه بر این تراکم پایین جمعیت و محدوده خانگی بزرگ، احتمالأ شانس تکه تکه شدن جمعیت‌ها را در واحد‌های کوچک غیرقابل زیست افزایش میدهد که این باید به عنوان یک مشکل کلیدی در آینده درنظر گرفته شود.
کفتار راه راه ترس‌های خرافی زیادی را تداعی می‌کند. متأسفانه در کشور ما به علت کمبود اطلاعات پیرامون کفتار و عدم شناخت مردم از این گونه و عادات و رفتار آن، شایعات واهی و ترس بی دلیل در مورد این جانور وجود دارد که آدم خواری، بچه دزدی و خون آشام بودن از آن جمله است. همچنین خرافاتی درخصوص اثر شانس بخشی آلت تناسلی ماده در برخی مناطق شنیده می‌شود. این قبیل ترس‌ها و آگاهی‌های بی مورد سبب شده است که اکثر مردم کشورمان نسبت به این حیوان رفتار نامناسب و کینه توزانه‌ای داشته باشند.
به علاوه این حیوان به طور گسترده جهت دارو‌های تقویت قوای جنسی مورد سوء استفاده قرار گرفته است و همین طور استفاده برای درمان‌های سنتی، دعانویسی. کفتار راه راه به طور گسترده‌ای از طریق مسمومیت، تله طعمه، گودال یا با کمک سگ‌ها کشته می‌شود.
یک تخمین کلی از جمعیت کفتار‌های راه راه در سراسر جهان، اندازه‌ای بین 5000 تا 14000 فرد می‌باشد. اما به دلیل خرد شدن جمعیت‌ها در جهان اندازه واقعی تکه‌های جمعیتی ناشناخته است و به دلیل از بین رفتن زیستگاه‌ها و کاهش جمعیتی که در حال وقوع است نشان میدهد که جمعیت کمتر از 10000 فرد می‌باشد.
بر اساس طبقه بندی IUCN برای کفتار وضعیت در معرض تهدید (NT) تعیین گردیده است.
*س_تهدیدات:_س*علاوه بر مواردی که در مورد خرافات موجود ذکر شد و کاهش جمعیت کفتار به دست انسان، تصادفات جاده ای، مسمومیت توسط کشاورزان، شکار شدن و تخریب غار‌هایی که در آنها سکونت دارند را هم می‌توان اضافه نمود، ولی می‌توان گفت که کفتار در ایران دشمن طبیعی خاصی ندارند و گاهی ممکن است توسط پلنگ شکار می‌شوند.
*س_حفاظت:_س*متأسفانه به دلیل دانش اندکی که در مورد بیولوژی، رفتارشناسی و... این حیوان وجود دارد و عدم وجود اطلاعات از فراوانی و پویایی جمعیت آنها، تصمیمات حفاظتی خاصی در مورد این گونه انجام نگرفته است؛ بنابراین مطالعه در این زمینه بسیار لازم و ضروری می‌باشد.
*س_چرا کفتارها برای ما اهمیت دارند؟_س*کفتار در رأس هرم غذایی می‌باشد. این گونه در طبیعت از ارزش بالایی برخوردار است، زیرا با جمع آوری و جابجا کردن لاشه‌های موجود در طبیعت و انتقال آنها به داخل لانه خویش و تغذیه از آن، امکان شیوع بیماری‌های مسری را به کمترین میزان خود کاهش میدهند.
- کفتار نقش کلیدی در کنترل آلودگی و پاکسازی محیط زیست دارد.
- فقدان آن در طبیعت می‌تواند توازن و تعادل اکولوژیکی اکوسیستم را برهم زند.
رؤیت این گونه در هر منطقه‌ای می‌تواند نوید دهنده آینده روشن برای تمامی گونه‌های جانوری موجود در آن منطقه و حتی اکوسیستم موجود در آنجا به شمار می‌رود، چراکه در واقع حضور این گونه معرف بهبود روابط طعمه و طعمه خواری در اکوسیستم و به تعبیری برقراری نسبی توازن اکولوژیک در منطقه می‌باشد.
