همکاری عوامل ایرانی با پروژه میت ترکیه / امیر آقایی و هایده صفی‌یاری با چه هدفی با بهمن قبادی همکاری کردند؟

سرویس فرهنگ و هنر مشرق - همزمان با اکران فیلم «چهار دیوار» به کارگردانی «بهمن قبادی» در بخش رقابتی سی و چهارمین جشنواره بین‌المللی فیلم «توکیو» در کشور ژاپن تریلر این فیلم سینمایی به تهیه‌کنندگی «راجر واترز» منتشر شد.

ظاهرا تهیه‌کنندگی «چهار دیوار» آخرین ساخته قبادی «راجر واترز» بنیان‌گذار گروه موسیقی «پینک فلوید» بر عهده دارد و این فیلم محصول مشترک کشورهای ترکیه و انگلستان است. از نکات قابل تامل این فیلم حضور «امیر آقایی» به همراه تعدادی از بازیگران سرشناس ترکیه است و تدوین آن را هایده صفی‌یاری بر عهده دارد. این فیلم در نخستین روز از اکران جهانی‌اش در روز سه‌شنبه 11 آبان ماه جاری (دوم نوامبر 2021) در بخش «مسابقه اصلی» سی و چهارمین دوره جشنواره بین‌المللی فیلم «توکیو» در کشور ژاپن روی پرده رفت.

در پایان جشنوارهامیر آقایی برای بازی در این فیلم سینمایی «چهار دیوار» جایزه بهترین بازیگر و 3 بازیگر دیگر این فیلم نیز مورد تقدیر ویژه جشنواره بین‌المللی فیلم «توکیو» قرار گرفتند. امیر آقایی در پیام ویدئویی برای مراسم اختتامییه سی و چهارمین دوره جشنواره بین‌المللی فیلم «توکیو» گفت: از هیئت محترم داوران تشکر می‌کنم، که بنده را انتخاب کردند؛ ممنونم از آقای «راجر واترز» که به من اطمینان کردند و این نقش را به من سپردند و پشتم ایستادند. از «بهمن قبادی «بی‌سرزمین تشکر می‌کنم و آرزو می‌کنم که بهمن، به زودی به سرزمین مادری‌ات برگردی و فیلم‌های دلخواهت را بسازی. از گوچی تهیه کننده‌مون تشکر می‌کنم که خیلی حمایتم کرد و پشتم ایستاد. از تیم محترم بازیگری «چهار دیوار»؛ از «فوندا اریگیت» «باریش یلدیز»، «انور بولدو» و «فاتیح آل» تشکر می‌کنم و ممنونم که من را در جمع خودتان به عنوان یک ایرانی پذیرفتید که نقش یک ترک را بازی می‌کند. سالها پیش، وقتی زبان استانبولی می‌خواندم هرگز و هیچگاه فکر نمی‌کردم که این‌جوری به کارم بیاید، ممنونم و این جایزه را به بازیگران سینمای ترکیه تقدیم می‌کنم.

تاملی درباره بهمن قبادی

قبادی کار خود را در انجمن سینمای جوانان سنندج شروع کرد. فیلم‌های کوتاه قبادی که رشته‌ی سینما را در دانشکده صداوسیما رها کرده بود و تجربه عکاسی هنری و صنعتی داشت از نیمه دهه 1370 مورد توجه قرار گرفت و توانست جوایز داخلی و خارجی متعددی را نصیب او کند. او با ساخت فیلم بلند «زمانی برای مستی اسب‌ها» به جرگه فیلم‌سازان حرفه‌ای پیوست که این فیلم نخستین اثر کردی زبان سینمای ایران بود. «آوازهای سرزمین مادری‌ام 1381»، «لاک‌پشت‌ها هم پرواز می‌کنند 1382»، «نیوه‌مانگ 1385»، «کسی از گربه‌های ایرانی خبر ندارد 1388» و «فصل کرگدن 1390» از دیگر آثار بلند او هستند. قبادی مدتی نیز به‌عنوان دستیار کارگردان در کنار «عباس کیارستمی» فعالیت می‌کرد.

فیلم‌هایش در جشنواره‌های جهانی بسیاری مطرح شدند و خودش نیز در بخش دوربین طلایی جشنواره فیلم کن 1381، جشنواره بین‌المللی فیلم روتردام هلند 1384، جشنواره بین‌المللی جونجو کره جنوبی 1385، جشنواره بین‌المللی فیلم ویلادوکنده پرتغال 1385، جشنواره بین‌المللی فیلم آنونی مال 1385 و جشنواره بین‌المللی فیلم سائوپائولو 1385، به‌عنوان داور حضور داشت.

در ایران به دلیل احاطه قشری خاص در سینما که نظام تولید و توزیع را تحت سیطره دارند و آثار فیلمسازانی را نظیر قبادی را بایکوت می‌کنند و امکان نمایش آثار را از آنان سلب می‌کنند، این گروه از فیلمسازان خاص به تدریج با اجرای نمایشی سیاسی مخالف از کشور خارج می‌شوند یا موقعیت خود را از فیلمساز به فعال سیاسی تغییر می‌دهند.

اما این گروه دست به یک حرکت سیاستمدارانه زدند تا چهارچوب رسمی تولید فیلم ذیل قوانین وزارت ارشاد با چالش‌هایی مواجه شود.

قبادی در ایران از نخستین فیلمسازانی است که در روند نادیده گرفتن قوانین سازمان سینمایی از پیشقراولانی محسوب می‌شود که با تلاش فراوان قصد دارند، اهمیت «پروانه ساخت» فیلم را با چالش‌های جدی مواجه کنند تا عده و عده فیلمسازان زیرزمینی در ایران افزایش یابد. قبادی برای هموار شدن مسیر ساخت آثار زیرزمینی و غیرقانونی کلنگ ساختن فیلم بدون پروانه ساخت را خودش زد. او در سال 1388 با ساخت فیلم «کسی از گربه‌های ایرانی خبرنداره» از ایران خارج شد و با حضور فیلم در جشنواره فیلم کن دیگر به ایران بازنگشت.

اما نخستین تلاش‌های این گروه از فیلمسازان زیرزمینی با حوادث سیاسی سال 1388 تقارن پیدا کرد و با کمی شانس فیلمسازانی نظیر او به نماد سینماگران مخالف با حاکمیت تبدیل شدند.

تعامل قبادی با رکسانا فعال فرهنگی سفارتی

قبل از برجسته شدن فعالیت فرهنگی افراد وابسته به دستگاه‌های امنیتی خارجی و شناخته شدن چهره‌هایی نظیر ارس امیری، جریان امنیتی - فرهنگی خاص که از عمدتا توسط کشورهای خارجی حمایت می‌شود، تعاملات خود را با هنرمندانی که امکان پدیدآوردن شکاف هنری - گفتمانی با حاکمیت را دارند، افزایش می‌دهند و به کنش‌گری سیاسی و محتوای آثارشان جهت می‌دهند.

یکی از این افراد رکسانا صابری (برنده پیشین دختر شایسته ایالت داکوتای شمالی) است که پس از ورود به کشور بهمن قبادی را به عنوان طعمه اصلی خود انتخاب کرد. قبادی با حمایت ویژه صابری و تامین سرمایه از جانب او موفق به ساخت آثاری شد که هیچگاه از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی پروانه ساخت و نمایش دریافت نکرد و با حمایت ویژه سفارتخانه‌های خارجی بودجه آخرین فیلم قبادی در ایران را تامین کرد. قبادی که تا آن زمان فیلم‌های بومی به سبک مرحوم کیارستمی در اقلیم کردستان می‌ساخت، فیلمی با موضوع موسیقی زیرزمینی ساخت که محتوایش سفارش خاص کارفرمایان صابری در خارج از کشور بود.

صابری در نیمه دهه هشتاد به قصد تامین بودجه فیلمسازان زیرزمینی وارد ایران شد. از جمله میان آثاری که با واسطه‌گری سفارتی صابری تامین بودجه شد می‌توان به «تهران، من حراج» (گراناز موسوی) و شکارچی (رفیع پیتز) در سال 1387 اشاره کرد که این آثار به قصد نمایش در جشنواره‌های خارجی ساخته شدند و سازندگان این آثار پس از ساخت اثرشان از ایران خارج شدند.

استدلال کافی برای برنامه‌ریزی شدن این رویه، اشاره به فیلم شکارچی (رفیع پیتز) است که همه اشیا و وسائل استفاده داخل فیلم سبز رنگ هستند و این فیلم در اواخر پاییز سال 1387 ساخته شد. حتی پیتز در این فیلم رنگ سبز را برای خودروی شخصیت اصلی فیلم با اجرای خودش انتخاب کرد. صابری شاید در آثار نام‌برده شده، نقش واسطه و کم‌رنگ‌تری داشته اما به واسطه زندگی مشترک با بهمن قبادی زمینه مالی فیلم «کسی از گربه‌های ایرانی خبرنداره» را به صورت کامل تامین کرد.

صابری 12 بهمن 1387 دستگیر و در 29 فروردین محکوم به جاسوسی شد. احمدی‌نژاد در 30 فروردین 1388 از سعید مرتضوی خواست که ترتیبی اتخاذ کند که رسیدگی به اتهامات صابری با دقت کامل و رعایت قسط و عدل و جمیع موازین قانونی صورت گیرد. به این ترتیب در 21 اردیبهشت 1388 با وثیقه آزاد و به سرعت از ایران خارج شد.

اما پس از دستگیری صابری این بهمن قبادی بود که پرده از رابطه بسیار نزدیک خود با این عامل فرهنگی برداشت که مستندات آن در رسانه‌های فارسی زبان بازتاب گسترده‌ای داشته است. قبادی فیلمسازی با نهادهای امنیتی وابسته به کشورهای خارجی را در ایران آموخت و این مسیر را در خارج از کشور دنبال کرد.

 قبادی با حمایت میت ترکیه فصل کرگدن را ساخت؟

فیلم «کسی از گربه‌های ایرانی خبر ندارد» در جشنواره کن نمایش داده شد و قبادی از تربیون این جشنواره برای بیشتر شناخته شدنش نظرات سیاسی مخالف خود را ابراز داشت که هیاهوی قبادی تحت تاثیر فضای انتخاباتی سال 1388 قرار گرفت. قبادی که مثل مرحوم کیارستمی در فیلم‌هایش با نابازیگران و بازیگران محلی کار می‌کرد و توانایی پرداخت دستمزد بازیگران سرشناش را نداشت اما از زمان آشنایی و همکاری با صابری همواره تمایل به حضور چهره‌های سرشناس در آثارش دارد. او در فیلم نیوه مانگ از هدیه تهرانی استفاده کرد و برای فیلم «کسی از گربه‌های ایرانی خبرنداره» از حامد بهداد استفاده کرد.

قبادی چندی بعد فیلم «فصل کرگدن» را ساخت که ظاهر با حمایت مارتین اسکورسیزی ساخته شده است. فیلم درباره مردی سنی مذهب و کرد به نام «ساحل فرزان» شاعر و نویسنده‌ای است که قبل از انقلاب شهرت دارد و با دختر یک سرهنگ ارتش شاهنشاهی به نام «مینا» ازدواج کرده است. فردی به نام «اکبر رضایی» قبل از انقلاب راننده خانواده سرهنگ و مجیزگوی آن‌هاست که عاشق مینا شده است. بعد از انقلاب اسلامی او به‌عنوان یکی اعضای کمیته دیده می‌شود. ساحل فرزان به دلیل شعرهای سیاسی به سی سال و مینا نیز به ده سال حبس محکوم می‌شود.

زن و شوهر در زندان در فضایی کاملا دروغ و دور از ذهن دیدار می‌کنند ولی از یکدیگر جداشده و اکبر رضایی به‌عنوان نیروی امنیتی جمهوری اسلامی در زندان به مینا تعرض می‌کند. پس از مدتی حکومت به‌دروغ خبر مرگ فرزان را اعلام کرده و قبری را به‌عنوان مزار او نشان می‌دهند. حال پس از سی سال فرزان به دنبال همسر خودش به ترکیه می‌رود و متوجه می‌شود که مینا که مادر فرزندان اکبر رضایی است، مشغول فراهم‌کردن مقدمات خروج از ترکیه است. او خود را معرفی نمی‌کند و در آخر خودش و اکبر رضایی را در دریاچه‌ای غرق می‌کند. در این فیلم مونیکا بلوچی بازیگر سرشناس سینمای فرانسه که یکی از گرانترین بازیگران این کشور است در فیلم فصل کرگدن ایفای نقش کرد.

فیلم از عوامل ایرانی بهره می‌برد که برخی به محض ورود به کشور به نهادهای نظارتی فرهنگی فراخوانده شدند. بعدها بسیاری از این عوامل این فیلم در حراست وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اعتراف کردند که ساخت فیلم فصل کرگدن به صورت 100 درصد از جانب سازمان اطلاعاتی و امنیتی ترکیه (میت) حمایت شده است و عنوان «مارتین اسکورسیزی تقدیم می‌کند» در ابتدای فیلم کاملا صوری است و حتی این فیلمساز آمریکایی دستمزد بسیار مناسبی برای استفاده از نامش در این فیلم به عنوان تهیه‌کننده دریافت کرده است. در بخشی از این اعترافات که در بایگانی حراست وزارت ارشاد همچنان موجود است، عوامل سازنده اعتراف می‌کنند که بهمن قبادی با کرسی فرهنگی «میت» رابطه بسیار نزدیکی دارد.

فیلم اخیر قبادی ظاهرا با حمایت هنرمند برجسته انگلیسی و از اعضای گروه پینک فلوید ساخته شده اما واقعیت این است که حضور واترز در عنوان اصلی فیلم همچنان صوری است و بر اساس داده‌های قبلی و اخبار شنیده شده این بار بازهم پای نهادهای امنیتی ترکیه در حمایت از ساخت این فیلم کاملا مشخص است.

میت گروه‌های فیلمسازی ایرانی را در ترکیه بشدت حمایت می‌کند، حضور الیاس یانچین‌تاش در ایران و بازیگر - خواننده‌های زنی که در آثار ایرانی حضور دارند، اغلب با حمایت و هدایت ویژه سازمان‌های امنیتی ترکیه در پروژه‌های ایرانی همراه است.

امیر آقایی و دوگانه سوزی سیاسی

حراست وزارت ارشاد از تمامی عوامل ایرانی فصل کرگدن تعهد گرفت که عوامل فنی و هنری سینما با فیلمسازان ایرانی فاقد مجوز در کشورهای همجوار همکاری نکنند، اما امیرآقایی با نادیده‌انگاری عجیبی وارد پروژه بهمن قبادی شد که مواضع سیاسی تندی را طی 12 سال اخیر علیه حاکمیت اتخاذ کرده است و در شوراندن فیلمسازان ایرانی کشور برای حذف پروانه ساخت فعالیت گسترده‌ای را دنبال می‌کند.

با توجه به اینکه عوامل پرشمار ایرانی فیلم فصل کرگدن متعهد شده‌اند و اغلب فعالان سینمایی از این موضوع مطلع هستند. امیر آقایی که همواره از پروژه‌های حاکمیتی سازمان اوج بهره‌مندبوده و در صف اول سریال‌های تلویزیونی و فیلم‌های سینمایی قرار دارد و بر اساس شنیده‌ها دستمزد آخرین اثر حاکمیتی‌اش با دستمزد نوید محمدزاده برابری می‌کند، چرا تن به این قانون شکنی می‌دهد؟ آیا امکان کار برای او در ایران فراهم نیست؟

فیلم اظهارات اخیر امیر آقایی پس از کسب جایزه

همکاری هایده صفی‌یاری در مقام تدوینگر یادآور همکاری عوامل فنی فیلم ایرانی فصل کرگدن است، مگر برای تدوین فیلم چهره‌های شاخص فنی در ترکیه یا اروپا برای تدوین فیلم وجود ندارد؟

قبادی هوشمندانه و حتی المقدور از عوامل فنی ایرانی استفاده می‌کند تا قبح همکاری با فیلمسازان ایران مخالف خوان شکسته شود و امیرآقایی با گفتن عباراتی نظیر بهمن قبادی بی‌سرزمین پاس گل خوبی به او می‌دهد و آرزو می‌کند فیلمسازی که مخالف حاکمیت است و بارها مخالفت خود را ابراز کرده به ایران بازگردد و این آرزوی بازگشت در چه موقعیتی میسر خواهد بود.

در این اظهار نظر دو پهلوی بازیگر سریال‌های و فیلم‌های سینمایی حاکمیتی چه پیامی مستتر است؟ قبادی بنا بر اظهارات سال‌های اخیرش حاکمیت را سرکوب‌گر معرفی کرده و این باور را در فیلم فصل کرگردن تصویر کرده، نظرات آقایی در مورد قبادی چه معنایی خواهد داشت؟

باید منتظر ماند و دید پس رفتن قاسم خورشیدی از حراست وزارت ارشاد آیا نسبت به دور زدن قانون و رفتارهای دوگانه آنارشیستی بسیاری از چهره‌های سرشناس سینما و قانون گریزی مرسوم شده چه واکنشی نشان خواهد داد؟