واکاوی نقش احزاب در انتخابات
شهرکرد - ایرنا - انتخابات یازدهمین دوره مجلس شورای اسلامی کم کم به روزهای تبلیغات و اخذ رای و سرنوشت‌ساز برای نامزدها و گروه‌های سیاسی نزدیک می‌شود و در این میان بررسی و واکاوی نقش احزاب در خصوص هدایت بخشی از آرا مردم به سوی نامزدهای انتخاباتی نیازمند بررسی کارشناسانه است.
یکی از کارویژه‌های احزاب مشارکت سیاسی در امر انتخابات است و مراد از مشارکت سیاسی، فعالیت آگاهانه و ارادی مردم جهت تأثیر بر نظم سیاسی به طور مستقیم و غیرمستقیم است که انتخاب نامزدها یکی از این تاثیرات تحربی است.
کارشناسان در میزگرد ایرنا مرکز شهرکرد تاکید کردند، نقش احزاب در توسعه سیاسی و مشارکت‌دهی مردم در انتخابات غیرقابل انکار است، اما اکنون پس از گذشت یک قرن از فعالیت احزاب در ایران مشارکت سیاسی در کشور بیش از آنکه متاثر از فعالیت‌های حزبی باشد، منشاءگرایش‌های قومی، انگیزه‌های شخصی و غیرحزبی دارد.
برخی از کارشناسان علوم سیاسی بر این عقیده‌اند که احزاب سیاسی ارتباط تنگاتنگی با کلیه وجوه سیاست و به ویژه انتخابات دارند.
براساس دیدگاه برخی از نظریه‌پردازان علم سیاست، احزاب سیاسی با سازمان دادن به اندیشه‌ها و گرایش‌های سیاسی موجود در جامعه در عین حال که عامل تقسیم کردن و متشکل ساختن مردم به شاخه‌ها و بخش‌های گوناگون هستند، عامل نزدیک کردن و تلفیق کردن خرده گرایش‌های فردی و اجتماعی در قالب دکترین‌ها، ایدئولوژی‌ها و یا نظام‌های اندیشه‌ای کم و بیش منسجم می‌باشند.
این کارشناسان معتقدند، احزاب به رقابت‌های انتخاباتی ابعاد عمیق‌تری می‌بخشند و عرصه رقابت‌ها را از شکل فردی خارج کرده و به آن رنگ و بوی فلسفی، اجتماعی و فرهنگی می‌دهند و به صورت مسائل سازمان‌یافته‌تر به بازار سیاست عرضه خواهد کرد.
در جوامع و نظام‌های سیاسی کنونی به صورت تقریبی هم‌اندیشی کاملی نسبت به ضرورت تحزب وجود دارد و از احزاب به عنوان چرخ‌دنده ماشین دموکراسی یاد می‌شود.
حزب در ایران به شکل امروزی و مدرن قدمتی بیش از یکصد سال دارد. احزاب در کشور بعد از انقلاب مشروطه پا گرفتند و خود را به صورت علنی و رسمی به جامعه ایران معرفی کردند. پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز احزاب متعددی در کشور شکل گرفتند اما با گذشت 4دهه از انقلاب اسلامی هنوز تحزب به معنای واقعی کلمه نهادینه نشده و هیچ‌یک از احزاب نتوانستند کارویژه‌های واقعی خود از جمله مشارکت سیاسی، جامعه‌پذیری سیاسی، ارتباطات سیاسی و توسعه فرهنگ سیاسی را به نحو مطلوب ایفا کنند.
با این وجود برخی از کارشناسان و فعالان سیاسی معتقدند اگر موانع تحزب در کشور از میان برداشته شود و احزاب بتوانند آسیب‌ها و چالش‌هایی که با آن مواجه هستند را برطرف کنند، می‌توانند علاوه‌بر اینکه نقش موثری در تحقق مشارکت حداکثری ایفا کنند، در کاهش خطاهای انتخاباتی و هموارکردن مسیر توسعه سیاسی اثربخشی بالایی داشته باشند.
این موضوع در میزگرد ایرنا مرکز شهرکرد با حضور کارشناسان و فعالان احزاب اصلاح‌طلب و اصولگرای استان چهارمحال و بختیاری به بحث و بررسی گذاشته شد.
مراد کاظمی دبیر حزب موتلفه اسلامی چهارمحال و بختیاری و احمد ایرج‌پور دبیر جامعه اسلامی مهندسین این استان، محمدرضا سمیع نایب رییس حزب ندای ایرانیان چهارمحال و بختیاری و فرزاد نعمتی دانش‌آموخته رشته علوم سیاسی و استاد دانشگاه در این میزگرد تخصصی در رابطه با محورهای مورد بحث، به بیان عقاید و نظرات خود پرداختند.
فعالان سیاسی حاضر در این میزگرد با تاکید بر نقش اثرگذار احزاب در انتخابات با نگاه آسیب‌شناسانه به بررسی نقاط ضعف و قوت تحزب در نظام سیاسی کشور پرداختند.
رای مردم تعیین‌کننده سرنوشت کشور
دبیر حزب موتلفه اسلامی چهارمحال و بختیاری در این میزگرد با اشاره به اهمیت موضوع انتخابات در نظام‌های مردم‌سالار دینی، اظهار داشت: بی‌شک در این نظام‌ها رای مردم تعیین‌کننده سرنوشت کشور است و چنانچه با مشارکت بالا و حداکثری مردم مواجه شود، نتیجه مطلوب‌تری به همراه دارد و اگر مردم در آن مشارکت پایینی داشته باشند نشانه‌ای از نارضایتی آنها به شمار می‌رود.
مراد کاظمی افزود: در این میان، رقابت‌های سیاسی و فعالیت احزاب می‌تواند در رونق انتخابات و حضور حداکثری مردم نقش بسزایی ایفا کند و اگر در مسیر درست آن که همان خدمت به مردم است، قرار گیرد برکات بسیاری برای نظام به دنبال خواهد داشت.
وی، فلسفه وجودی احزاب در نظام سیاسی دینی را خدمت به مردم دانست و تصریح کرد: اگر احزاب پیرامون خدمات‌رسانی به مردم با یکدیگر رقابت کنند، چنین رقابتی سالم و مطلوب به شمار می‌آید و منشاء توسعه، پیشرفت و آبادانی کشور می‌شود.
به احزاب چه اصولگرا و چه اصلاح‌طلب آنچنان که باید بهایی داده نمی‌شود و همین کم‌توجهی نظام سیاسی به احزاب، سبب شده تا در برهه‌هایی از زمان دعواهای سیاسی، تخریب‌ها و بی‌نظمی‌ها در عرصه سیاسی کشور شکل گیرد که تاثیر مخربی در تحقق توسعه سیاسی دارد. دبیر حزب موتلفه اسلامی چهارمحال و بختیاری در ادامه با آسیب‌شناسی وضعیت تحزب در کشور، اظهار داشت: تحزب و به دنبال آن توسعه سیاسی در کشور به خوبی شکل نگرفته است و ما در عرصه انتخابات بیشتر شاهد بروز و ظهور رای‌های توده‌ای مردم هستیم تا اینکه احزاب بتوانند با نقش هدایت‌گری خود در جذب یا جهت‌دهی به آراء، نقش واقعی خود را ایفا کنند.
کاظمی، بی‌توجهی نظام سیاسی به احزاب را یکی از عوامل ناکامی تحزب در کشور برشمرد و گفت: به احزاب چه اصولگرا و چه اصلاح‌طلب آنچنان که باید بهایی داده نمی‌شود و همین کم‌توجهی سبب شده تا در برهه‌هایی از زمان دعواهای سیاسی، تخریب‌ها و بی‌نظمی‌ها در عرصه سیاسی کشور شکل گیرد که تاثیر مخربی در تحقق توسعه سیاسی دارد.
وی، آمار بالای افراد ثبت‌نامی برای داوطلبی در انتخابات و رد صلاحیت شمار زیادی از این افراد را از آسیب‌های نبود نظام حزبی قوی در کشور دانست و افزود: وقتی احزاب واقعی در کشور نداریم، روند ثبت‌نام در انتخابات و رای‌آوری به همین صورت شکل می‌گیرد که از منطق به دور می‌شود.
کاظمی به ریشه‌های ناکامی احزاب در ایران اشاره کرد و گفت: بی‌توجهی به احزاب، تعیین نکردن راهکار برای تامین هزینه‌های مالی احزاب، ناآگاهی مردم نسبت به احزاب، حملات شخصیت‌ها به احزاب، تکثر احزاب، عملکرد نه چندان مطلوب احزاب، قائل به شخص بودن و تحت‌الشعاع واقع شدن احزاب با فعال شدن جریانات سیاسی در فصل انتخابات، از مهمترین این عوامل است.
دبیر حزب موتلفه اسلامی چهارمحال و بختیاری خاطرنشان کرد: اعتقاد به احزاب اسلامی داریم و باور ما بر است که در این عرصه می‌مانیم و مقاومت می‌کنیم تا روزی اهمیت حزب هم برای همه به خوبی نهادینه شود.
حزب‌الله، تنها حزب مقبول در نظام اسلامی
دبیر حزب جامعه اسلامی مهندسین چهارمحال و بختیاری نیز در این میزگرد با ارائه تعریفی از حزب، اظهار داشت: به تعدادی افراد با خط و مشی و اساسنامه مشخص که در خدمت یک نظام مشخص باشد، حزب گفته می‌شود.
احمد ایرج‌پور افزود: پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، مردم با شعار "حزب فقط حزب‌الله" وارد عرصه سیاسی کشور شدند و اگر می‌توانستیم همین یک حزب را به خوبی تشکیل دهیم و تقویت می‌کردیم امروز بسیاری از مشکلات و آسیب‌های این حوزه را شاهد نبودیم.
وی با بیان اینکه احزاب فعلی در کشور جایگاه محکمی ندارند، تصریح کرد: نبود حزب قدرتمند و متشکل در کشور سبب شده تا انگیزه‌های قومی و فامیلی ملاک انتخاب مردم در عرصه انتخابات شود و مردم بیش از آنکه در قالب احزاب و چارچوب‌های سیاسی در انتخابات حاضر شوند، رویکرد قومیتی داشته باشند.
این فعال سیاسی اصولگرا ادامه داد: احزابی که هم اینک در عرصه سیاسی کشور فعال هستند، با وجود اینکه از نظر کمی بسیار زیاد هستند اما پایگاه مردمی ندارد و بیشتر حول نخبگان و با تعداد اعضای بسیار اندکی شکل گرفته‌اند.
ایرج‌پور افزود: همین عدم برخورداری احزاب از جامعیت لازم، سبب شده تا نقش قومیت‌ها در انتخابات کشور پررنگ شود و احزاب نتوانند در این میان نقش اثرگذاری ایفا کنند.
نبود حزب قوی سبب شده تا افرادی که وابستگی حزبی دارند و در عرصه انتخابات قدرت‌نمایی می‌کنند، در تریبون‌های مختلف تاکید کنند که مستقل هستند و به هیچ حزب و جناحی تعلق ندارند و همین مستقل بودن را برای خود افتخار و امتیاز مثبتی بدانند.
وی خاطرنشان کرد: نبود حزب قوی سبب شده تا افرادی که وابستگی حزبی دارند و در عرصه انتخابات قدرت‌نمایی می‌کنند، در تریبون‌های مختلف تاکید کنند که مستقل هستند و به هیچ حزب و جناحی تعلق ندارند و همین مستقل بودن را برای خود افتخار و امتیاز مثبتی بدانند.
پاسخگویی معیوب منتخبان مردم نتیجه نبود مکانیسم حزبی قوی
دبیر جامعه اسلامی مهندسین چهارمحال و بختیاری خاطرنشان کرد: از آنجا که حزب قوی در کشور وجود ندارد و احزاب در مناسبات و معادلات سیاسی موفق عمل نکرده‌اند، از همین رو نمی‌توانیم بگوییم مجلس شورای اسلامی عصاره احزاب است و یا رییس جمهوری بر اساس شاخص‌های حزبی انتخاب می‌شود، از همین رو خود را در برابر هیچ حزبی پاسخگو نمی‌دانند و هیچ حزبی نمی‌تواند در برابر اقدامات این افراد در برابر مردم پاسخگو باشد.
ایرج‌پور، با تاکید بر اینکه کشور نیاز به یک حزب قوی اسلامی دارد، خاطرنشان کرد: از آنجا که اسلام دین متکثری نیست و اهداف واحدی دارد از همین رو توصیه می‌شود تا یک حزب اسلامی قدرتمند در کشور شکل گیرد.
وی ریشه بسیاری از مشکلات موجود در عرصه سیاسی کشور را نبود فرهنگ سیاسی دانست و گفت: تعداد زیاد ثبت‌نامی‌های انتخابات مجلس، رقابت‌های قومی و قبیله‌ای و شیوه‌های جذب رای، همگی ناشی از نبود فرهنگ سیاسی است.
این فعال سیاسی اصولگرا افزود: در چنین شرایطی نمی‌توان امیدی به تقویت احزاب و نزدیک شدن این تشکل‌ها به کارویژه‌های اصلی خود باشیم.
احزاب ایران در قدرت دخیل نیستند
نایب رییس حزب ندای ایرانیان چهارمحال و بختیاری نیز در این میزگرد اظهار داشت: در حالی که ذات هر حزبی رسیدن به قدرت است اما احزاب ایران در قدرت نقشی ندارند و تامل در فضای کنونی ساختار قدرت در کشور حکایت از این واقعیت دارد.
محمدرضا سمیع افزود: بی‌شک این واقعیت را قبول داریم که احزاب نیز دارای ضعف‌هایی هستند اما این ایرادات را ناشی از فضا برای تقویت فعالیت‌های حزبی محدود است.
وی با انتقاد نسبت به نبود تشکل صنفی خانه احزاب در چهارمحال و بختیاری، تصریح کرد: 6 سال است که با مسئولان استانداری در حال مذاکره هستیم تا خانه احزاب استان فعالیت خود را از سر گیرد اما هنوز موفق به چنین کاری نشده‌ایم.
سمیع با اشاره به وجود 23 حزب سیاسی در این استان، افزود: به نظر نمی‌رسد این تعداد حزب، به اندازه یک حزب واقعی عضو داشته باشد و بسیاری از این احزاب حتی دفتر هم ندارند و در تامین نیازهای مالی خود با مشکل مواجه هستند.
این فعال سیاسی اصلاح‌طلب یکی از مهمترین راهکارهای برون‌رفت از مشکلات سیاسی را تحزب عنوان کرد و گفت: باید قبول کنیم که احزاب 30 درصد تنور انتخابات را گرم می‌کنند اما این نهایت آمال و آرزوهای فعالیت حزبی نیست و باید نقشی پررنگ‌تر و موثرتر برای احزاب در نظر گرفته شود.
تقویت احزاب به مطالبه جدی تبدیل شود
امروز مهمترین رسالت احزاب از سطوح ملی تا استانی باید تقویت جایگاه احزاب باشد و این مطالبه جدی باید بیش از پیش پیگیری شود.
سمیع، ضرورت تحزب و تقویت فعالیت‌های حزبی را از ضروریات کشور دانست و گفت: امروز مهمترین رسالت احزاب از سطوح ملی تا استانی باید تقویت جایگاه احزاب باشد و این مطالبه جدی باید بیش از پیش پیگیری شود.
نایب رییس حزب ندای ایرانیان چهارمحال و بختیاری، شکل‌گیری احزاب کارآمد را نیازمند ابزار فرهنگی دانست و گفت: بی‌شک حزب کارآمد و قوی، حزبی است که برنامه فرهنگی نیز داشته باشد و در این میان نباید از تاثیر متقابل فرهنگ عمومی و احزاب نیز غافل ماند و در این خصوص نیز نیاز به برنامه‌ریزی و سیاستگذاری است.
سمیع، خواهان ورود جدی‌تر حوزه‌های علمیه به سیاستگذاری در امور فقهی سیاسی متناسب با تحولات روز جامعه شد و افزود: برای تحقق توسعه سیاسی و فرهنگ سیاسی نیازمند ورود همه نهادها از جمله حوزه‌های علمیه و فتواهای سیاسی متناسب با تحولات روز هستیم.
وی، قائل به شخص بودن احزاب، قهرمان‌پروری و نداشتن برنامه و تفکر را از دیگر نقاط ضعف احزاب کشور برشمرد و گفت: برای رفع این چالش‌ها نیازمند اراده جمعی هستیم.
سمیع با انتقاد نسبت به ردصلاحیت‌های شورای نگهبان، اظهار داشت: باید در خصوص شاخص‌های احراز صلاحیت، بازنگری شود چرا که اگر سلیقه‌های مختلف معتقد به نظام جمهوری اسلامی از گردونه انتخابات حذف شوند، نه تنها مشارکت حداکثری مردم رقم نمی‌خورد بلکه بیم آن می‌رود که جریانات فعال در کشور محدود به یک جریان و در نهایت به تک‌صدایی منجر شود.
این فعال سیاسی اصلاح‌طلب خاطرنشان کرد: افرادی از جریان اصلاح‌طلب رد صلاحیت شده‌اند که جانباز سال‌های دفاع مقدس هستند و برای این کشور و نظام هزینه کرده‌اند اما با رد صلاحیت شورای نگهبان مواجه شده‌اند، این رویه شورای نگهبان، ممکن است ما را نسبت به نسل‌های بعدی نگران کند که دیگر نخواهند راه و مسیر ما را ادامه دهند و در واقع انشقاقی بین نسلی ایجاد شود.
احزاب نقش‌های موقتی دارند
استاد دانشگاه و دانش‌آموخته رشته علوم سیاسی نیز در این میزگرد به چرایی ناکامی تحزب در کشور پرداخت و گفت: احزاب در ساختار سیاسی کشور چندان جدی گرفته نمی‌شوند و به احزاب بنا بر موقعیت‌های خاص، نقش‌های موقتی داده می‌شود.
فرزاد نعمتی با اشاره به وجود 3 مدل دموکراسی در عرصه سیاست جهان، افزود: یک مدل که از آن با عنوان مدل فرانسوی یاد می‌شود اعتقاد به ورود بی‌واسطه مردم در عرصه سیاست دارد، مدل انگلیسی که اعتقاد به حکومت قانون و رای اقلیت دارد و الگوهای آمریکایی که در آن علاوه بر اهمیت به نقش مردم، خواهان حکومت قانون و چرخش نخبگان نیز در نظر گرفته می‌شود.
وی ادامه داد: نظام سیاسی ایران به الگوی فرانسوی نزدیک‌تر است و به ورود مستقیم مردم در عرصه انتخابات گرایش دارد و از آنجا که حضور اکثریتی مردم در انتخابات برای ما بسیار مهم است، وجود احزاب در این فضا چندان احساس نمی‌شود.
به گفته وی، تجربه سیاسی نشان داده در مسیر تحقق توسعه سیاسی و شکل‌گیری فرهنگ سیاسی ساختاری بهتر از حزب وجود ندارد و چنانچه بخواهیم حضور مردم در عرصه انتخابات هدفمند و موثر واقع شود باید به فعالیت‌های حزبی بیش از پیش توجه کرد.
نعمتی تصریح کرد: این در حالی است که تجربه سیاسی نشان داده در مسیر تحقق توسعه سیاسی و شکل‌گیری فرهنگ سیاسی ساختاری بهتر از حزب وجود ندارد و چنانچه بخواهیم حضور مردم در عرصه انتخابات هدفمند و موثر واقع شود باید به فعالیت‌های حزبی بیش از پیش توجه کرد.
ناکامی تحزب در ایران معلول عوامل داخلی و بیرونی
از یک سو در سیاستگذاری‌های کلان، نقش چندانی به احزاب داده نمی‌شود واز سوی دیگر خود احزاب با عملکرد ناموفق خود نتوانستند سهمی از قدرت را در دست گیرند و در جذب عموم مردم عملکرد مناسبی از خود نشان بدهند.
وی، ناکامی تحزب در ایران را معلول 2 دسته عوامل داخلی و بیرونی دانست و گفت: از یک سو در سیاستگذاری‌های کلان، نقش چندانی به احزاب داده نمی‌شود و از سوی دیگر خود احزاب با عملکرد ناموفق خود نتوانستند، سهمی از قدرت را در دست گیرند و در جذب عموم مردم عملکرد مناسبی از خود نشان بدهند.
این کارشناس مسائل سیاسی ادامه داد: نظام سیاسی موجود جایگاهی برای احزاب قائل نیست و نمونه این بی‌توجهی را میتوان به خوبی در تعلل نسبت به اصلاح قانون انتخابات و قانون احزاب مشاهده کرد.
نعمتی تاکید کرد: ناکامی تحزب در کشور در وهله بعد به عملکرد و ساختار احزاب کشور بازمی‌گردد که میتوان این ضعف را در ناتوانی در جذب عضو و تامین منابع مالی، نداشتن ساختار قوی و منسجم و اثرگذاری در مناسبات سیاسی کشور عنوان کرد.
وی، همچنین با انتقاد نسبت به تک حزبی کردن ساختار سیاسی، گفت: رقابت‌های سیاسی زمانی پررنگ می‌شود که هر یک از نامزدها برنامه متفاوتی ارائه دهند و اگر این اتفاق در قالب مکانیسم احزاب شکل گیرد، آن زمان ما نباید تنها یک حزب داشته باشیم، بلکه نیاز به چندین حزب قوی و برنامه‌محور داریم که مردم متناسب با سلیقه و نیاز خود برای رای دادن به هریک از نمایندگان این احزاب در پای صندوق‌های رای حاضر شوند.
نعمتی، با بیان اینکه اقبال مردم در سال‌های اخیر به احزاب بسیار کمتر شده است، افزود: تا زمانی که احزاب برنامه مشخص ندهند و از نامزد مشخصی حمایت نکنند و در برابر اقدامات این نامزد انتخاباتی در برابر مردم پاسخگو نباشند نمی‌توان امیدی به بازگشت اقبال مردم به این احزاب داشت.
مسئولیت توسعه فرهنگ سیاسی با نظام سیاسی است
این استاد دانشگاه با تاکید بر اینکه مسئولیت نهادینه کردن فرهنگ سیاسی با نظام حاکم است، اظهار داشت: ما نمی‌توانیم مردم را به نداشتن فرهنگ سیاسی متهم کنیم در حالی که در مدارس، مراکز آموزشی و فرهنگی کشور به آنها آموزش شهروندی نداده‌ایم.
نعمتی خاطر نشان کرد: نظام سیاسی باید بر روی مسائلی همچون آموزش سیاسی و فرهنگ سیاسی بیش از پیش سرمایه‌گذاری کند.
به گزارش ایرنا، چهارمحال و بختیاری بیش از 947 هزار نفر جمعیت دارد که از این استان 4 نماینده به مجلس شورای اسلامی راه می‌یابند.
انتخابات یازدهمین دوره مجلس شورای اسلامی در سراسر کشور با موافقت شورای نگهبان دوم اسفندماه سال جاری برگزار می‌شود.
*س_برچسب‌ها_س*
