وضعیت قرمز تالاب هورالعظیم؛ چه باید کرد؟
تا چند سال پیش صدای پرنده‌ها و گاومیش‌ها در جای جای هورالعظیم شنیده می‌شد، اما در سال‌های اخیر برای این تالاب جانی نمانده است. هور العظیم در زبان عربی به معنای تالاب بزرگ، اما امروزه از آن سرابی بیش نمانده است. براساس نظر کارشناسان محیط زیست، بیش از 90 درصد هورالعظیم ماهیت تالابی خود را از دست داده است و به منبع عطیمی از نیزار‌های خشک شده و ریزگرده‌ها تبدیل شده است.
فرارو - در روز‌های گذشته قسمتی از تالاب هور العظیم در آتش سوخت و زندگی مردم خوزستان را برای چند روز مختل کرد. در عین حال این اتفاق زنگ خطر را برای تابستان و افزایش آتش سوزی و ریزگرد‌ها را در این منطقه به صدا درآورده است.
به گزارش فرارو، تا چند سال پیش صدای پرنده‌ها و گاومیش‌ها در جای جای هورالعظیم شنیده می‌شد، اما در سال‌های اخیر برای این تالاب جانی نمانده است. هور العظیم در زبان عربی به معنای تالاب بزرگ، اما امروزه از آن سرابی بیش نمانده است. براساس نظر کارشناسان محیط زیست، بیش از 90 درصد هورالعظیم ماهیت تالابی خود را از دست داده است و به منبع عطیمی از نیزار‌های خشک شده و ریزگرده‌ها تبدیل شده است. در این مطلب نگاهی به دلایل نابودی این تالاب و راه نجات آن خواهیم داشت.
موقعیت جغرافیایی هور العظیم
این تالاب مهم‌ترین تالاب ایران و خاورمیانه است، زیرا بزرگترین رودخانه‌های این منطقه، به آن وارد می‌شوند.
هور العظیم به دو نیمه تقسیم می‌شود، نیمه شرقی آن در ایران و قسمت غربی آن در عراق قرار داد. آب این تالاب از سه رودخانه کرخه، دجله و فرات تامین می‌شود. کرخه پس از گذشتن از کنارشوش و یادگار‌های گذشته، قبل از رسیدن به اهواز به سمت دشت آزادگان و حمیدیه تغییر مسیر می‌دهد و در آخرین مقصد به هور العظیم می‌رسد. از سوی دیگر دجله و فرات نیز ورودی بخش غربی این تالاب را تشکیل می‌دهند.
یک سوم مساحت هورالعظیم در ایران و دو سوم آن در عراق است. بخش ایرانی هورالعظیم با 125 هزار هکتار مساحت، در شمال به چذابه، در جنوب به طلاییه، در شرق به جاده باکری و در غرب به دایک مرزی محصور شده است. جاده‌هایی که در زمان جنگ و بعد از آن ساخته شدند نیز هورالعظیم را به پنج حوضچه (مخزن) تقسیم کرده‌اند که حوضچه‌های یک و 2 بخش شمالی و حوضچه‌های 3 و 4 و 5 بخش جنوبی هور را تشکیل می‌دهند.
دلایل اهمیت هورالعظیم
نزدیک به 80 هزار پرنده در این تالاب زندگی می‌کنند که بخشی از آن را پرنده‌های مهاجر تشکیل می‌دهند. در عین حال گونه‌های نایابی از موجودات آبزی در این تالاب وجود دارد. در کنار اکوسیستم طبیعی، کسب و کار افراد زیادی به این تالاب گره خورده است. مردم به طور سنتی بیش از 20 هزار گاومیش را در اطراف هورالعظیم پرورش می‌دهند و شغل گروهی دیگر نیز صید ماهی از آن است.
همچنین هورالعظیم منبع غنی از ذخایر نفتی است. این تالاب بیش از 420 میلیون بشکه نفت قابل استحصال دارد که عراق و ایران در حال استخراج آن هستند.
هورالعظیم در معرض مرگ و نابودی
آنچه در هورالعظیم رخ می‌دهد طبیعی نیست، در کنار تغییر اقلیم، عدم پرداخت حق آبه، فعالیت‌های نفتی و سد سازی بی رویه باعث شده تا این تالاب به سمت نابودی حرکت کند. براساس ماده 2 قانون حفاظت و احیای تالاب ها، سازمان محیط زیست وظیفه تعیین حق آبه تالاب‌ها را دارد و وزارت نیرو مکلف به تخصیص این حق آبه است. حق آبه یک تالاب در سه وضعیت ترسالی، متعادل و خشکسالی تعیین می‌شود که در سال‌های اخیر در هیچ زمانی سهم هور العظیم به درستی توسط وزارت نیرو پرداخت نشده است.
این تالاب به پنج قسمت تقسیم می‌شود که از اواخر دهه 70 در بخش‌هایی از آن فعالیت‌های نفتی آغاز و در اواسط دهه 80 از ساده‌ترین راه یعنی خشکاندن آن برای برداشت نفت استفاده شد.
از سوی دیگر در ماه‌های اخیر «محسن پاک نژاد» وزیر نفت در مصاحبه در اهواز اعتراف کرد: «وزارت تحت مدیریتش نقش زیادی در خشکاندن هورالعظیم برای استخراج نفت داشته است.» ردپای توسعه نفتی در پهلوی دوم و بعد از انقلاب یکی از موانع ثبت هور العظیم در کنوانسیون جهانی بوده است. از سوی دیگر در کنار خشکاندن عمدی هورالعظیم در سمت ایران، بیش از 30 هکتار از آن در بخش عراق و زمان صدام حسین عمدا خشک شد و به تلی از خاک تبدیل شد.
چه باید کرد؟
این امکان وجود دارد که هور العظیم احیا شود. دیپلماسی منطقه‌ای برای افزایش حق آبه هورالعظیم در ترکیه، عراق، ایران و سوریه یکی از راه‌های احیای این تالاب است. ترکیه و سوریه عملا با ایجاد سد در سرچشمه‌های دجله و فرات، آب ورودی به هورالعظیم را به کمتری حد رسانده‌اند. تغییر شیوه برداشت‌های نفتی نیز می‌تواند باعث احیای این تالاب شود. در عین حال تغییر نگرش سیاستگذاری در کشور نیز باید صورت گیرد تا جانی دوباره به این تالاب برگردد. تا زمانی که سیاست‌های کلان کشور محیط زیست را در اولویت قرار ندهد وضعیت هور العظیم تغییر نمی‌کند.
از میان اخبار