پلتفرم‌ها قوانین ایران را نپذیرند، فیلتر می‌شوند؟
یک کارشناس فضای مجازی با بیان اینکه بندها و ماده‌های مطرح‌شده در طرح «حمایت از حقوق کاربران در فضای مجازی» ابهامات زیادی دارد، گفت: در این طرح قوانینی برای کسب‌وکارها تعریف شده که اکثرا به وقوع نمی‌پیوندند و وقتی شرکت‌ها نخواهند در ایران نماینده‌ای داشته باشند و مجوز بگیرند، خودبه خود مسدود می‌شوند.
میلاد نوری در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به طرح «حمایت از حقوق کاربران و خدمات پایه کاربردی فضای مجازی»، اظهار کرد: قوانینی که در این طرح آمده، سه دسته است. یک سری قوانین خوب که مورد نیاز است، مانند صیانت از داده‌های کاربر. ما در سال‌های گذشته بارها شاهد بودیم داده‌های شرکت‌های خصوصی و حتی نهادهای دولتی نشت پیدا کرده و کسی نبوده که از حقوق کاربر دفاع کند. یا یک سری از اپلیکیشن‌ها که به اجبار دسترسی‌هایی می‌گیرند که مورد نیازشان نیست. یکی از بندهای این طرح این است که دسترسی اپلیکیشن‌ها باید هم‌تراز با نیازشان باشد.
وی ادامه داد: صیانت از داده‌های کاربران اتفاق خوبی است اما لایحه مشابهی برای صیانت از داده کاربران وجود دارد که چند سال است به آن رسیدگی نشده، بنابراین اگر دغدغه صیانت مطرح بود، می‌توانستند به آن رسیدگی کنند. این طرح همچنین یک سری ماده خنثی دارد. مثلا اینکه در صداوسیما نباید از یک سری اپلیکیشن‌ها اسم برد که تا کنون هم به شکل یک مساله عرفی و رعایت مسائل بازرگانی اتفاق نمی‌افتاد. اینکه چرا این دو دسته ماده به این طرح اضافه شدند، به نظر می‌رسد برای این بوده که این طرح شاخ و برگ پیدا کند و قسمت‌هایی که ممکن است برای کاربر و کسب‌وکارها آسیب‌زا باشد، کمتر دیده شود.
نسخه‌های اولیه طرح، غلط املایی هم دارد
این کارشناس فضای مجازی با بیان اینکه اشکالاتی به نحوه مطرح شدن طرح وارد است، گفت: تا قبل از اینکه رسانه‌ها به این طرح بپردازند، قصد داشتند آن را عجولانه تصویب کنند و این کار را زمان انتقال دو دولت انجام دهند. نسخه اولیه طرح که روی سایت مجلس وجود دارد، حدود 12 صفحه است و حتی غلط املایی دارد. در حالی که اگر طرحی بخواهد در مجلس تصویب شود، باید آنقدر توسط کارشناسان و افراد مختلف بررسی شود که حداقل غلط املایی نداشته باشد. طرحی که به‌صورت کلان می‌خواهد اینترنت را مدیریت کند، هرچه زمان‌برتر باشد و جزئیات بیشتری به آن اضافه شود، کمک بیشتری می‌کند.
نوری با بیان اینکه بندهایی که می‌تواند کاربر را درگیر کند، قوانین بد طرح است که حتی اصلاح آنها هم فایده‌ای ندارد، افزود: این طرح هم تفسیرپذیر است و هم بندهای زیادی از آن گنگ است و این تنها اشکالات وارد به طرح نیست. اینطور نیست که بگوییم با یک سری اصلاحات می‌توانیم آن را از گنگ بودن و تفسیرپذیر بودن خارج کنیم و طرح کامل شود. اتفاقا بخش‌هایی از طرح که گنگ نیست و درباره مسدودسازی و فعالیت شرکت‌های خارجی با مجوز، قسمت‌های خطرناک است.
وی ادامه داد: یکی از ایرادهای دیگر طرح این است که نظر کارشناسان حوزه‌های مختلف گرفته نشده، بسیاری از افراد درخواست کردند موافقان این طرح را معرفی کنید که بدانیم آیا کارشناسان اقتصادی، آی‌تی و حقوقدان در بین آنها حضور داشتند و اگر نه، چرا نظرات کارشناسی گرفته نشده؟ اگر این طرح به شکل قانون مصوب شود، بسیاری از کسب‌وکارهای خانگی در اینستاگرام که عددشان خارج از تصور است، تکلیفشان چه می‌شود؟ همه بیکار می‌شوند؟ آیا همه به یک پلتفرم ایرانی مهاجرت می‌کنند؟ اینها از نظر اقتصادی، اجتماعی و روانی تبعات زیادی دارد، درحالی که کارشناسان مختلف اصلا درباره آن نظر ندادند.
کسب‌وکارهای تاثیرگذار ملزم به ثبت در درگاه ایرانی هستند
این کارشناس فضای مجازی با بیان اینکه مطابق این طرح، هر کسب‌وکاری که بخواهد در ایران کار کند، چه ایرانی و چه خارجی، باید خودش را در درگاه ایرانی ثبت کند، افزود: اگر کسب‌وکار تاثیرگذار باشد، باید غیر از اینکه خود را ثبت می‌کند، مجوز هم بگیرد و نماینده هم به ایران معرفی کند. در تعریف کسب‌وکار تاثیرگذار آمده که باید یک درصد جمعیت کاربران را پوشش دهد. ما از کجا می‌خواهیم بفهمیم کاربران ایرانی شبکه‌ای مثل توییتر چند درصد هستند؟ از کجا می‌خواهیم تعداد کاربرانی که آن شبکه اعلام می‌کند را صحت‌سنجی کنیم؟ باید به قسمتی از دیتای پلتفرم دسترسی داشته باشیم که بتوانیم آن را احراز کنیم و آنها چنین دسترسی را به ما نمی‌دهند.
نوری ادامه داد: از طرف دیگر، تعداد کاربران جز اسرار کسب‌وکاری است و خیلی از کسب‌وکارها دوست ندارند رقیبشان بداند چند کاربر دارند. یکی از استراتژی‌های کسب‌وکارها این است که اعداد و ارقامشان را از رقبا مخفی نگه می‌دارند. سرویس‌هایی هستند که ممکن است به دلیل حساسیت، تعداد کاربرانشان حائز اهمیت باشد، اما فرض کنید شما یک فروشگاه ساده هستید، چرا باید بقیه رقیبانتان بدانند چه تعداد کاربر دارید؟
وی با اشاره به الزام شرکت‌ها به ثبت در ایران و گرفتن مجوز بیان کرد: شرکتی مانند گوگل که روی گوشی اندرویدی ما سیستم عامل دارد، موتور جست‌وجویش را استفاده می‌کنیم و کاربران از سرویس‌های مختلف آن استفاده می‌کنند، پلتفرمی مانند اسکایپ که مردم به‌خصوص در دوره کرونا از آنها استفاده می‌کردند، چرا باید در ایران مجوز بگیرند؟ قطعا این کار را نمی‌کنند. چون هم تحریم هستند و هم به دلیل تحریم‌ها هیچ منفعت از کاربر ایرانی ندارند، در صورتی که از کاربران کشورهای دیگر درآمد دارند. اپلیکیشنی که از کاربر ایرانی درآمد ندارد، چرا باید مجوز بگیرد؟
شرایط نشدنی که به مسدودیت می‌انجامد
این کارشناس فضای مجازی با بیان اینکه در این طرح مستقیما به فیلترینگ و مسدود شدن اشاره‌ای نشده، گفت: اگر به عنوان منتقد به این طرح اعتراض کنید که با بستن اینستاگرام کسب‌وکارهای زیادی آسیب می‌بینند، مدافعان و طراحان این طرح می‌گویند در طرح از مسدود شدن اینستاگرام صحبت نشده است. در حالی که قوانین و بایدها و نبایدهایی برای کسب‌وکارها تعریف شده که اکثرا به وقوع نمی‌پیوندند، زیرا شرکت‌ها این قوانین را رعایت نمی‌کنند. وقتی فیس‌بوک و اینستاگرام نخواهند در ایران نماینده‌ای داشته باشند و مجوز بگیرند، خودبه خود باعث مسدودیت آنها می‌شود.
نوری ادامه داد: برخی ممکن است تصور کنند در صورت فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی، می‌توان مثل تلگرام با فیلترشکن به آنها دسترسی پیدا کرد، اما آن زمان مسدود شدن با شرایط فعلی متفاوت است. این طرح یک سری ماده هم برای VPNها دارد. برای استفاده از وی‌پی‌ان، باید وی‌پی‌ان قانونی به صورت احراز هویت‌شده تهیه کنید، یعنی مشخصات خود را ارائه دهید و وی‌پی‌انی به شما می‌دهند که فقط سایت‌های تحریم‌شده را باز می‌کند، نه سایت‌هایی که به دلیل نداشتن مجوز مسدود شده است.
وی با بیان اینکه وی‌پی‌انی که مطابق این طرح به کاربر می‌دهند، با وی‌پی‌انی که امروز استفاده می‌کنیم تفاوت دارد، افزود: مردم وی‌پی‌ان‌هایی که امروز استفاده می‌کنند را از گوگل‌پلی و اپ‌استور می‌گیرند که خودشان سرویس‌هایی هستند که اگر مجوز نگیرند، در ایران مسدود می‌شوند و اگر مجوز بگیرند، باید نماینده‌شان قوانین ایران را رعایت کند. یکی از قوانین احتمالا این است که سرویس‌های وی‌پی‌ان را به کاربر ایرانی نشان ندهند. بنابراین اینطور نیست که توییتری که امروز فیلتر است اگر نتواند مجوز بگیرد، با وی‌پی‌ان‌های قانونی در دسترس کاربران باشد.
وی‌پی‌ان قانونی برای دور زدن تحریم‌ها به کار می‌رود
این کارشناس فضای مجازی با بیان اینکه مردم در حال حاضر برای دسترسی به تلگرام و سرویس‌های فیلتر مشابه از وی‌پی‌ان استفاده می‌کنند، گفت: حتی طراحان این طرح برای اینکه از طرحشان در کلاب‌هاوس استفاده کنند، از فیلترشکن استفاده می‌کنند، اما وی‌پی‌انی که در این طرح آمده، وی‌پی‌ان رفع تحریم است. به آن وی‌پی‌ان‌ها لیست سایت‌های مورد نظرشان را می‌دهند که تنها به همان سایت‌ها می‌توان متصل شد و اینطور نیست که بتوانید به آن وصل شوید و به هر سایتی که می‌خواهید دسترسی داشته باشید. این وی‌پی‌ان‌ها قانونی هستند، درآمد دارند و احتمالا مالیات هم پرداخت می‌کنند.
نوری ادامه داد: همین الان ما یک سرویس قانونی وی‌پی‌ان در ایران داریم که اگر کسی متخصص است و می‌خواهد سایت‌های تحریم‌شده را دور بزند، از آن می‌تواند استفاده کند. با ارائه وی‌پی‌ان قانونی، آی‌پی ابزارهای کاربردی که ما را تحریم کردند، را در اختیار قرار می‌دهند و اینطور نیست که با وصل شدن به این وی‌پی‌ان بتوان سیستم فیلترینگ را دور زد. وقتی می‌گویند اگر این سرویس‌ها مجوز نگیرند، آنها را مسدود می‌کنیم، یعنی از نظر ماده‌های قانونی و ابزارها، روش عدم دسترسی کاربر به سرویس‌های مسدودشده را هم پیش‌بینی کردند.
این کارشناس فضای مجازی با بیان اینکه یکی از بزرگ‌ترین مشکلات این طرح این است که همه ماده‌هایش تفسیرپذیر هستند، گفت: در این طرح خدمات کاربردی که جایگزین مشابه داشته باشند، هدف قرار گرفته، در حالی که این جایگزین مشابه ممکن است از دید هر شخصی که در کمیسیون تصمیم‌گیرنده است، متفاوت باشد. می‌گویند چون جایگزین گوگل را نداریم، مسدود نمی‌شود. اما آن کمیسیون ممکن است دیدش این باشد که موتور جست‌وجوی یوز جایگزین گوگل است.
می‌توانند یوز را جایگزین گوگل و گوگل را فیلتر کنند
نوری با بیان اینکه وقتی ما از جایگزینی حرف می‌زنیم، تعریفی از بایدها و نبایدها نداریم، گفت: در سایت شورای عالی فضای مجازی، به کیفیت جست‌وجوی یوز، امتیاز 80 درصد را دادند. یوز ممکن است از نظر کاربری با یک موتور جست‌وجوی قابل استفاده که کاربر بتواند کارهای روزمره‌اش را انجام دهد، خیلی فاصله داشته باشد اما از دید شورای عالی امتیاز 80 را گرفته است. اگر این طرح قانون شود و کمیسیون دستش باز باشد، ممکن است با همان دید شورا بگوید که یوز امتیازش 80 است و می‌تواند جایگزین گوگل شود. اینها همه به دلیل تفسیرپذیر بودن طرح است و اگر این طرح قانون شود، نمی‌توان به آن کمیسیون اعتراض کرد که قرار نبوده گوگل فیلتر شود.
وی با بیان اینکه هر فرد و کسب‌وکاری که داخل یا خارج از ایران کار می‌کند از این طرح آسیب می‌بیند، گفت: شرکت‌های خارجی باید یک نماینده معرفی کنند که به تعهداتی در ایران که هنوز چیستی آنها مشخص نیست، پایبند باشد. از طرف دیگر کشور این خدمات‌دهندگان ممکن است ایران را تحریم کرده باشند و آنها حاضر نمی‌شوند برای همکاری با ایران، با کشورشان درگیر شوند. اگر کاربری یک کسب‌وکار اینستاگرامی داشته باشد، چون اینستاگرام از ایران مجوز نمی‌گیرد، کسب‌وکاری که سال‌ها برایش زحمت کشیده، هزینه کرده و مخاطبان خود را پیدا کرده، تعطیل می‌شود و برای او حقی در نظر گرفته نشده است.
افزایش تعرفه گوشی‌هایی که اپلیکیشن‌های مسدودشده دارند
این کارشناس فضای مجازی با اشاره به ماده‌هایی که در آنها کسب درآمد دیده شده، گفت: اگر سرویس‌هایی مانند گوگل، اینستاگرام، گوگل‌مپ و ویز به هر دلیلی مسدود شوند، در صورتی که یک گوشی یا تبلت بخواهد وارد ایران شود و اپلیکیشن‌های مسدودشده به‌صورت پیش‌فرض رویش نصب شده باشد، تعرفه ورودی آن گوشی بالا می‌رود، این یعنی کسب درآمد برای دولت و حاکمیت و افزایش قیمت برای مصرف‌کننده. همین ماده انگیزه‌ای می‌شود برای اینکه سرویس‌های بیشتری را ببندند، چون تعرفه واردات همه گوشی‌های اندرویدی بالا می‌رود و درآمد ایجاد می‌کند، در حالی که آسیبش را کاربر می‌بیند.
نوری ادامه داد: بحث دیگری که در این طرح به آن اشاره نشده، موضوع محتواست. فرض کنیم یک پلتفرم ویدیویی طراحی کردیم و دسترسی همه را به پلتفرم‌های خارجی بستیم و همه هم به پلتفرم بومی آمدند. اما آیا متخصصان و برنامه‌نویسان ما همه از محتوای ایرانی استفاده می‌کنند؟ خیلی از متخصصان ما آموزش‌هایشان را از یوتیوب می‌بینند. همچنین برخی افراد هستند که ممکن است از نظر کسانی که این طرح را تدوین کردند، به رسمیت شناخته نشوند، مثلا افرادی که در ایران از یوتیوب کسب درآمد می‌کنند. در شرایطی که یوتیوب فیلتر است، اگر دسترسی به وی‌پی‌ان‌ها هم محدود شود، شخصی که درآمدش از یوتیوب است، باید چه کار کند؟
شبکه پرداختی که در ایران فیلتر شده، مشوق شرکت‌های خارجی نیست
این کارشناس فضای مجازی با اشاره به اظهارات مدافعان این طرح که شرکت‌های خارجی تمایل به همکاری با ایران را دارند، گفت: یکی از دلایلی که می‌آورند این است که ما زیرساخت‌های مختلف را در اختیارشان می‌گذاریم. مثلا اگر تلگرام یا توییتر به ایران بیاید، شبکه پرداخت در اختیارش می‌گذاریم. در حالی که الان اگر در توییتر یک کسب‌وکار بخواهد تبلیغ دهد یا در تلگرام یک نفر بخواهد روبات یا کانال غیررایگانی طراحی و از آن کسب درآمد کند، کاربرانش نمی‌توانند پرداخت شتابی داشته باشند.
وی ادامه داد: در حالی که شبکه پرداخت ایران سال‌هاست تحریم شده و توییتر و اینستاگرام که یک شرکت آمریکایی هستند، اگر هم حاضر به همکاری با ایران شوند و مجوز بگیرند، قوانین آمریکا که ما را تحریم کرده اجازه نمی‌دهد از شبکه پرداخت ما استفاده کند یا به کاربر ایرانی خدمات غیررایگانش را ارائه دهد. این یکی از انگیزه‌هایی است که مطرح می‌کنند که آن شرکت‌ها می‌توانند از ایران درآمد داشته باشند، اما این انگیزه منتفی است چون این شرکت‌ها اصلا از ایران درآمد ندارند.
زیرساخت کافی برای ارائه سرور به همه کسب‌وکارها را نداریم
این کارشناس فضای مجازی با بیان اینکه در یکی از بندهای این طرح آمده کسب‌وکارها مالک داده‌هایی که از کاربران ایرانی به دست آورند، نیستند، گفت: به فرض اینکه همه کسب‌وکارها این شرط را پذیرفتند، تحریم‌های کشورشان هم اجازه داد و ما هم مشکلی با مجوز دادن به آنها نداشتیم، اما چطور می‌خواهیم مالکیت داده‌ها را از کسب‌وکارها بگیریم؟ این یعنی باید سرورهای آنها در داخل ایران باشد. آیا ما این زیرساخت را داریم که به همه کسب‌وکارها سرور دهیم؟ سوای اینکه تک‌تک این ماده‌ها خودش مخالف دارد. کدام شرکت قبول می‌کند که تعداد کاربران و آمارش را اعلام کند؟ کدام شرکت خارجی قبول می‌کند که ما مالک داده‌اش باشیم؟
نوری ادامه داد: ممکن است در دفاع از این طرح بگویند تلگرام و گوگل و چند کسب‌وکار دیگر هم حاضر به فعالیت در ایران هستند، اما تعداد کسب‌وکارهایی که کاربران روزمره به صورت عمومی یا تخصصی استفاده می‌کند، غیر قابل شمارش است. حتی اگر 100 کسب‌وکار هم خود را ثبت کنند، 1000 کسب‌وکار دیگر که مردم از آنها استفاده می‌کنند، چه می‌شود؟ ما نیاز مردم را نمی‌شناسیم. یک برنامه‌نویس ممکن است به گوگل و گیت‌هاب نیاز داشته باشد، یک موسیقی‌دان به ابزار موسیقی نیاز دارد، یک معمار به ابزارهای حوزه معماری نیاز دارد. ما نمی‌توانیم نیازهای مردم را در این اندازه‌های کلان پیش‌بینی و همه را مجبور به ثبت مجوز کنیم.
وی خاطرنشان کرد: در تعریف خدمات کاربردی در این طرح آمده هر خدمتی که جزئی اجتناب‌ناپذیر از شبکه ملی اطلاعات یا شبکه اینترنت باشد. این اجتناب‌ناپذیری را چه کسی تعیین می‌کند؟ یک اپلیکیشن فال حافظ هم می‌تواند جزئی اجتناب‌ناپذیر از شبکه ملی اطلاعات باشد چون روی ادبیات مردم تاثیرگذار است. بعضی‌ها گفتند حتی مرورگرها هم جزو این طرح هستند، مثلا شرکت فایرفاکس که موزیلا را تولید کرده تحت این قرار می‌گیرد. اینها همه ماده‌های تفسیرپذیر است که می‌توان برداشت‌های متفاوتی از آنها داشت.
مشکلات پیش‌بینی‌نشده که با اجرای این طرح رخ می‌دهد
این کارشناس فضای مجازی با اشاره به اتفاقات پیش‌بینی‌نشده‌ای که با اجرای این طرح رخ می‌دهد، اظهار کرد: یکی از دغدغه‌های کاربران، سرویس‌های اوپن سورس یا منبع باز است. برای مثال، وردپرس یک سرویس مدیریت محتوای متن باز است که همه کاربران در دنیا از آن استفاده می‌کنند. این سرویس آیا جزو این طرح حساب می‌شود؟ اگر نمی‌شود چرا تعاریف این قدر کامل نیست که اگر شخصی طرح را می‌خواند، نتواند آن را تفسیر کند؟ این تفسیرپذیری باعث می‌شود کمیسیون عالی تنظیم مقرراتی که مطابق این طرح تشکیل می‌شود، بعدا هر طور که می‌خواهد طرح را تفسیر کند.
نوری ادامه داد: دستگاه‌های اندرویدی ابزاری به اسم Google Play Services دارند که به اپلیشکن‌های مختلف خدمات می‌دهد و استفاده کسب‌وکارها از ابزارهای مختلف گوگل را مدیریت می‌کند. همه اپلیکیشن‌های اندرویدی چه ایرانی و چه خارجی، از طریق گوگل‌پلی سرویس نوتیفیکیشن می‌فرستند. اگر گوگل مسدود شود، چه اتفاقی برای این ابزار می‌افتد و نوتیفیکیشن اپلیکشین‌ها چطور ارسال می‌شود؟ حتی کسب‌وکارهای داخلی که همه چیزشان ایرانی و تحت نظارت است، درصد بالایی از ورودی‌شان از جست‌وجوی گوگل صورت می‌گیرد و با مسدود شدن گوگل، ورودی آنها ممکن است 50 درصد کاهش پیدا کند.
انتهای پیام