چرا تولید خودرو کاهش یافته است؟/ مشکل بزرگ تولیدکنندگان با صف‌های طولانی تخصیص ارز

مژگان میرزایی در اقتصادنیوز در گفت و گویی با امیرحسین کاکایی، کارشناس صنعت خودرو، کاهش تولید خودروسازان را بررسی کرده است. متن این گفت و گو را در ادامه می‌خوانید؛

داده‌های رسمی از عملکرد صنعت خودرو در نیمه نخست سال جاری نشان می‌دهد که تولید انواع خودروی سواری با کاهش 18.7 درصدی روبه‌رو شده است؛ افتی که به‌گفته کارشناسان، نشانه‌ای از توقف نسبی چرخ تولید در یکی از مهم‌ترین صنایع کشور است. فعالان این بخش معتقدند، «کمبود ارز» همچنان بزرگ‌ترین مانع پیش‌روی خودروسازان است، مانعی که علاوه بر اثرگذاری بر بازار خودرو تولید را هم تحت تاثیر قرار داده است.

امیرحسین کاکایی، کارشناس صنعت خودرو، در گفتگویی با اقتصادنیوز با اشاره به مجموعه عواملی که در افت تولید خودرو طی سال جاری تأثیرگذار بوده است، کمبود ارز را بزرگ‌ترین مانع پیش‌روی خودروسازان عنوان کرده و معتقد است است این عامل نه‌تنها موجب شکل‌گیری صف‌های طولانی تخصیص ارز و توقف برخی خطوط تولید شده، بلکه زنجیره قطعه‌سازی را نیز در آستانه تعطیلی قرار داده است.

مشروح گفتگو با امیرحسین کاکایی، کارشناس صنعت خودرو را بخوانید؛

***

*جناب کاکایی! داده‌های منتشرشده از سوی وزارت صنعت نشان می‌دهد که تولید خودروهای سواری در نیمه نخست سال جاری با افت 18.7 درصدی و تولید خودروهای وانت با کاهش 45.7 درصدی مواجه بوده است. به نظر شما، اصلی‌ترین دلایل این کاهش تولید چه بوده است؟

ارزیابی‌ها نشان می‌دهد «کمبود ارز» همچنان بزرگ‌ترین مانع پیش‌روی خودروسازان است؛ عاملی که نه‌تنها موجب صف‌های طولانی تخصیص ارز و توقف برخی خطوط تولید شده، بلکه زنجیره قطعه‌سازی را نیز در آستانه تعطیلی قرار داده است و با این شرایط ارز را می‌توان از علت‌های اصلی افت تولید خودرو دانست.

*شما در میان صحبت های خود به صف‌های طولانی تخصیص ارز اشاره کردید؛ هم‌اکنون وضعیت چگونه است و این موضوع چه تأثیری بر روند تولید خودرو و زنجیره تأمین قطعات داشته است؟

در حال حاضر کمبود ارز همچنان بزرگ‌ترین چالش خودروسازان است و اثرات آن کاملاً محسوس است. صف‌های طولانی تخصیص ارز که گاهی تا 200 تا 250 روز طول می‌کشد، نه‌تنها خطوط تولید را با توقف مواجه کرده‌اند، بلکه زنجیره قطعه‌سازی را نیز در آستانه تعطیلی قرار داده‌اند. این مشکل اصلی‌ترین دلیل کاهش تولید خودرو در ماه‌های اخیر است و اگر وضعیت تخصیص ارز به همین شکل ادامه پیدا کند، تولیدکنندگان داخلی با چالش‌های جدی‌تری مواجه خواهند شد.

* از مسئله کمبود ارز که عبور کنیم، چه عوامل دیگری در کاهش تولید خودروهای داخلی و مونتاژی تأثیرگذار بوده‌اند و این عوامل تا چه حد بر عملکرد زنجیره تولید و قطعه‌سازی اثر گذاشته‌اند؟

نکته‌ی بعدی که در این مدت به‌طور واضح مشاهده شد، کمبود برق و گاز بود. به‌ویژه در شش ماه اول، به شکل عجیب و معناداری، کمبود برق افزایش یافت. می‌توانم ادعا کنم که حدود 50 درصد از تعطیلی‌ها و مشکلات سال گذشته ناشی از کمبود برق و گاز یا ترکیبی از این دو بود. البته منظورم علت اصلی است، چرا که در زمینه‌ی برق، تلاش‌هایی صورت گرفت، تا ناترازی جبران شود و تا حدی این کمبود جبران شد، اما به هر حال اثرات آن غیرقابل انکار بود و نمی‌توان گفت مشکل بزرگی رخ نداده است.

در حال حاضر، شرایط نسبتا مناسب است و خوشبختانه هوا هنوز سرد نشده است. اما اگر دوباره هوا سرد شود، مطمئناً با همین چالش مواجه خواهیم شد. البته کمبود سایر حامل‌های سوخت نیز موضوع مهمی است که همچنان باید مدنظر قرار گیرد.

یکی از مواردی که خودروسازان بارها به آن اشاره می‌کنند، مسئله‌ی کمبود نقدینگی است. این مشکل به‌ویژه بر روند تولید، تأمین قطعات و برنامه‌ریزی‌های عملیاتی تأثیر قابل‌توجهی گذاشته و محدودیت‌هایی را در سرمایه در گردش و توان مالی شرکت‌ها ایجاد کرده است، در حال حاضر این مشکل تا چه میزان برای خودروسازان مشکل‌ساز شده است؟

دقیقا، موضوع بعدی که تولید خودروسازان را با مشکل مواجه کرده، به بحث نقدینگی بازمی‌گردد. هرچند هیچ‌یک از مشکلات به پای مسائل ارزی نمی‌رسد، اما نقدینگی ریالی نیز به‌تنهایی یک معضل بزرگ محسوب می‌شود، به‌ویژه در حوزه قطعه‌سازی که تأخیر در دریافت ارز، مشکلات متعددی ایجاد می‌کند. در این شرایط، پرداخت‌ها باید به‌صورت ریالی انجام شود و اگر در مقطع مورد نظر نقدینگی کافی نداشته باشید، امکان تأمین قطعه وجود نخواهد داشت و مشکلات ارزی نیز تشدید می‌شود. این تأخیرها به‌طور طبیعی چالش‌های جدیدی را به‌وجود می‌آورند.

مشکل نقدینگی از گذشته، به‌ویژه در شرکت‌هایی مانند سایپا، باعث شده است که فرآیند قطعه‌سازی در تولید خودروهای داخلی با چالش‌های جدی مواجه شود. این وضعیت همچنان ادامه دارد و نقدینگی یکی از چالش‌های اصلی زنجیره تأمین در تولیدات داخلی به‌شمار می‌رود.

سه عامل کلیدی در افت تولید خودرو

آیا عوامل دیگری غیر از ارز، انرژی و نقدینگی بر افت تولید اثر گذاشته‌اند؟

در واقع، این سه عامل مهم‌ترین محرک‌ها محسوب می‌شوند، اما نباید سایر عوامل ساختاری، مدیریتی و زنجیره تامین را نادیده گرفت. به‌عنوان مثال، کمبود نیروی انسانی متخصص، مشکلات لجستیکی، کیفیت پایین قطعات و اختلال در فرآیندهای تولید نیز می‌توانند به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم باعث کاهش ظرفیت تولید شوند. بنابراین، بررسی جامع افت تولید مستلزم نگاه دقیق به مجموعه‌ای از عوامل داخلی و خارجی است.

در این میان باید به بحث جنگ 12 روزه و انفجار بندر شهید رجایی هم اشاره کرد، در انفجار بندرشهید رجایی بخشی از محوله خودروسازان از بین رفت و تامین مجدد این محموله‌ها زمان بر خواهد بود.

جناب کاکایی، در میان صحبت‌هایتان اشاره کردید که برخی شرکت‌های مونتاژکار و خودروسازان خصوصی بیشتر از سایرین از کمبود ارز آسیب دیدند. در این خصوص توضیح بیشتری می‌دهید؟

همان‌طور که اطلاع دارید، مشکلات ارزی تاثیرات بسیار شدیدی بر فرآیند تولید مونتاژکارها داشته است وتولیدکنندگانی که توانسته‌اند درصد بالاتری از تولیدات خود را داخلی‌سازی کنند، مانند ایران‌خودرو و سایپا، توانسته‌اند در مقابل چالش‌های ارزی مقاومت بیشتری از خود نشان دهند. اما این نکته را باید در نظر گرفت که در برخی موارد سایپا به دلیل دولتی بودن با فشارهایی روبرو شد که به دلیل دولتی بودن این شرکت‌ها، امکان به‌روزرسانی به‌موقع قیمت‌ها فراهم نشد و این امر در تولید این شرکت اثرگذار بود.

علاوه بر این، نقدینگی محدود و مشکلات مرتبط با آن باعث شد که این شرکت‌ها نتوانند با منابع مالی موجود، مشکلات ناشی از افزایش هزینه‌ها و کمبود قطعات را به‌طور مؤثری جبران کنند. در مقابل، ایران‌خودرو توانست در برابر فشارهای اقتصادی و زیاده‌خواهی‌های برخی نهادها ایستادگی کند و تا حدی جلوی تصمیمات غیرمنطقی را بگیرد. البته باید تأکید کرد که در اینجا منظور ما زیاده‌خواهی‌های برخی افراد و نه دولت به‌طور کلی است.

این درگیری‌ها هنوز ادامه دارد و هنوز مشخص نیست که در نهایت چه کسی در این رقابت برنده خواهد شد. آنچه که مسلم است، این است که چالش‌های موجود، به‌ویژه در زمینه قیمت‌گذاری و مدیریت نقدینگی، همچنان بر فرآیند تولید و تأمین قطعات اثرگذار خواهد بود.

*در بخش قبل به تفاوت عملکرد ایران‌خودرو و سایپا اشاره کردید. دقیقاً چه عواملی باعث شد ایران‌خودرو وضعیت بهتری در تولید داشته باشد؟

تصمیم به موقع برای به روز کردن قیمت‌ها اقدامی بود که ایران خودرو را از سایر شرکت‌ها متمایز کرد. این تصمیم باعث شد که در دو ماه اول سال زیان عملیاتی را تجربه کند و از ماه سوم به بعد به‌تدریج توانست وضعیت خود را کنترل کند. همچنین، تغییراتی در مدیریت شرکت انجام شد و در نهایت بخش خصوصی وارد عمل شد و مدیریت را بر عهده گرفت. این تغییرات کمک کرد تا مشکل نقدینگی تا حدی حل شود.

نتیجه این اقدامات این بود که ایران‌خودرو از نظر نقدینگی چالش‌های بسیار کمتری پیدا کرد و توانست به برنامه تولید خود نزدیک شود، علیرغم تمام مشکلات ارزی و دیگر چالش‌های موجود. با این حال، باید بگویم که از این پس شرایط سخت‌تر خواهد شد. اگر مسئله ارزی حل نشود، ادامه دادن وضعیت فعلی برای ایران‌خودرو ممکن نخواهد بود.

در صنعت خودروسازی، ما چیزی به نام «تایپ» داریم، که یک مسیر تولید است. از زمان سفارش‌گذاری تا تحویل قطعه، معمولاً دو تا سه مرحله تولید وجود دارد. ایران‌خودرو توانست این مسیر را با اعتبارات و منابع موجود مدیریت کند و خریدهای خود را از قطعه‌سازان داخلی و خارجی انجام دهد. تا اینجا، توانسته‌اند تولید را نسبت به قبل افزایش دهند.

شرایط سخت‌تر در انتظار خودروسازان

اما در مجموع، در صنعت خودروسازی با کاهش تولید مواجه هستیم. از این به بعد، چون اعتبارات و منابع محدود است، شرایط سخت‌تر خواهد شد. همچنین نکته‌ای که باید به آن توجه داشت این است که به خودروسازان اجازه نمی‌دهند از «تالار دوم» ارز خریداری کنند که این امر مشکلات بسیاری را به وجود می‌آورد.

خودروسازهای خصوصی در این خصوص راحت‌ترند، چون به لحاظ قیمت‌گذاری و اعلام قیمت در چارچوب قانون عمل می‌کنند. وقتی قیمت‌های آزاد را اعلام می‌کنند، اسناد مثبت دارند و توسط مراجع ذی‌صلاح تایید می‌شود. فرمول را اعمال کرده‌اند، عدد در آمده. حالا اگر بخواهند از بازار آزاد ارز بخرند و تأمین کنند، از آن‌ها قبول نمی‌شود. چی شد؟ بله، بله، ضرر می‌کنند. خب این کار را نمی‌کنند.

*جناب کاکایی در خصوص تاثیر مشکلات سیاسی و بین‌المللی در صنعت خودرو توضیح می‌دهید؟

ببینید، سال 97، زمانی که ترامپ در آمریکا به قدرت رسید، فشارها بر روی صنایع به‌طور جدی آغاز شد. حتی قبل از اینکه هیچ تغییر قانونی مهمی اتفاق بیفتد، واحدهای تولیدی با مشکلات زیادی مواجه شدند. از زمانی که ترامپ دوباره به قدرت برگشت، این چالش‌ها دوباره به‌طور جدی آغاز شد.

این مسائل به‌طور مستقیم به تأمین ارز مربوط می‌شود. در واقع، مشکلات ما در فروش نفت، فروش محصولات معدنی و خریدهایمان به‌طور گسترده تحت تأثیر همین وضعیت قرار گرفته‌اند. فشارهای اقتصادی ناشی از تحریم‌ها و سیاست‌های قلدری آمریکا باعث شده که شرایط برای ما سخت‌تر از همیشه باشد. آن‌ها با استفاده از تمام ظرفیت‌های خود، تلاش می‌کنند فشار بیشتری بر اقتصاد ایران وارد کنند.

تبعات مکانیسم ماشه هنوز دیده نشده اما...

حتی اگر نفت ما را خریداری کنند، این کار را با قیمت‌های پایین‌تر انجام می‌دهند. در نتیجه، درآمدهای نفتی و فروش مواد معدنی کاهش قابل توجهی پیدا کرده است. این وضعیت، مشکلات اقتصادی ما را بیشتر کرده و مسیر تأمین ارز را پیچیده‌تر از قبل کرده است.

بماند که خود این جنگی که رخ داد، هزینه‌های کشور را بالا برده است «هزینه‌های ارزی کشور را» و آن هم سر جای خودش باقی است. این چالش از اول سال تا الان وجود داشته.

حالا آیا این «مکانیزم ماشه» چه تبعاتی داشته باشد؟ هنوز ما ندیده‌ایم. یعنی هنوز چیز خیلی جدی‌ای در این مورد مشاهده نکرده‌ایم.

تاثیر افت تولید بر بازار خودرو در بلند مدت

*یکی از سوالاتی که به‌طور مکرر مطرح می‌شود این است که تأثیر عوامل و چالش‌های موجود، به‌ویژه افت تولید، بر بازار خودرو چه خواهد بود؟ آیا این کاهش تولید موجب افزایش قیمت‌ها، تغییر در الگوی تقاضا و عرضه، یا ایجاد بحران در تأمین نیازهای مشتریان خواهد شد؟

واقعیت این است که در شرایط کنونی بازار تاثیر خاصی از این عوامل نخواهد دید. اما در طولانی مدت کاهش تولید خودرو در کشور به دلیل مشکلات مختلف، از جمله کمبود قطعات، تحریم‌ها و مشکلات مالی خودروسازان، تاثیرات گسترده‌ای بر بازار خودرو خواهد داشت. اولین اثر این کاهش تولید، افزایش قیمت‌هاست. به طور کلی، هرچه عرضه کاهش یابد و تقاضا ثابت یا حتی بیشتر از قبل باشد، قیمت‌ها افزایش خواهد یافت. این افزایش قیمت می‌تواند به مشکلات بیشتری برای مصرف‌کنندگان منجر شود و قدرت خرید بسیاری از افراد را کاهش دهد.

علاوه بر این، بازار خودرو ممکن است دچار نوسانات بیشتری شود، به طوری که برخی مدل‌ها به‌طور موقت نایاب و برخی دیگر با قیمت‌های بسیار بالاتر از قیمت واقعی به فروش برسند. این وضعیت می‌تواند موجب تشدید رقابت میان تولیدکنندگان داخلی و واردات شود. در شرایطی که تولید داخلی کاهش یابد، ممکن است شاهد افزایش واردات خودرو باشیم، ولی مسئله مهم اینجاست که واردات نیز به دلیل محدودیت‌ها و قوانین موجود، با چالش‌هایی روبروست و نمی‌تواند به‌طور کامل جایگزین تولید داخلی شود.

بخش سایت‌خوان، صرفا بازتاب‌دهنده اخبار رسانه‌های رسمی کشور است.