چشم انداز حضور ایران در آسیای میانه / چابهار فرصتی برای تقویت حضور ایران و هند در جهان

آسیای میانه؛ سرزمین پهناوری که هیچ مرزی با آب‌های آزاد بین‌المللی ندارد و کشور‌های آن، شامل ازبکستان، تاجیکستان، ترکمنستان، قزاقستان و قرقیزستان محصور در خشکی هستند تا جریان زندگی آنان در این کره خاکی به یکدیگر و به سایر کشور‌های همسایه دوردست و نزدیک خود وابسته باشد.

این کشور‌ها که از قضا در سازمان همکاری‌های شانگ‌های که ایران تازه به عضویت آن درآمده نیز عضو هستند، می‌توانند به عنوان یکی از مسیرهای خنثی سازی تحریم‌های حداکثری علیه جمهوری اسلامی ایران و مقصدی دیگر برای تعاملات تجاری کشورمان عمل کنند.

در اهمیت این پنج کشور آسیای میانه این مورد قابل توجه است که روزنامه «گلوبال تایمز» چین که اقتصاد کشور متبوع آن به عنوان تهدیدی برای آمریکا به شمار می‌رود، دی ماه پارسال به نقل از یک مقام رسمی وزارت بازرگانی چین اعلام کرد که از زمان تاسیس روابط دیپلماتیک با 5 کشور آسیای میانه و با سرمایه گذاری مستقیم سهام‌داران چینی در این کشور‌ها به ارزش 14 میلیارد دلار، حجم تجارت میان چین و این 5 کشور طی 30 سال گذشته بیش از 100 برابر افزایش یافته است.

به دنبال وقوع این رشد روابط تجاری چین با کشور‌های آسیای میانه، اما جمهوری اسلامی ایران نیز به دلیل آنچه پیش‌تر اشاره شده از غافله تجارت با این کشور‌ها عقب نمانده و آنگونه که مهدی صفری معاون دیپلماسی اقتصادی وزارت امور خارجه 15 مرداد امسال عنوان کرده، با تلاش‌های وزارت امور خارجه طی یکسال اخیر صادرات غیرنفتی ایران به کشور‌های مشترک‌المنافع و آسیای میانه بین 24 تا 40 درصد افزایش یافته که باتوجه به شرایط تحریم و تاکیدات رهبر انقلاب بر کنار گذاشتن نفت از اقتصاد کشور جهش مثبتی است.

پنج کشور حاضر در آسیای میانه

جهش مثبتی که البته باوجود راه‌اندازی کریدور چابهار - آسیای میانه در سال‌های اخیر که به عنوان یک راه برای اتصال این کشور‌ها به دریا‌های آزاد از مسیر جمهوری اسلامی ایران طراحی شده، می‌تواند دوچندان شود.

این کریدور علاوه بر کشور‌های آسیای میانه، برای کشور‌های حاضر در مسیر آن، به ویژه ایران، افغانستان و هند برای ایران نیز از اهمیت بسزایی برخوردار است چراکه از تنها بندر اقیانوسی ایران یعنی بندر چابهار و نقطه اتکای این کریدور عبور کرده و می‌تواند از سه جهت در ایجاد دسترسی ایران به حوزه‌های پیرامونی خود و بالعکس به ویژه از طریق حمل و نقل کالا از خاک افغانستان (چابهار - زاهدان - خواف - هرات - مزارشریف - تاشکند) به آسیای مرکزی ایفای نقش کند.

این مسیر بین المللی از دی ماه 95 و در جریان سفر نارندرا مودی نخست وزیر هند به ایران طی یک توافقنامه سه جانبه با مشارکت ایران و افغانستان و هندوستان تاسیس شد.

سرمایه گذار اصلی این توافقنامه کشور هند است و این کشور در توسعه فاز اول پایانه شهید بهشتی در بندر چابهار با همکاری ایران به میزان 85 میلیون دلار و کمک تسهیلاتی 150 میلیون دلاری برای توسعه پایانه شهید بهشتی سرمایه کنار گذاشت و هم‌اکنون نیز درحال تجهیز این بندر است.

مسیر کریدور چابهار - آسیای میانه

تجهیز بندری که قرار است به مسیری برای خنثی سازی تحریم‌های علیه جمهوری اسلامی ایران، آن‌هم در شرایطی تبدیل شود که کشورمان تحت شدیدترین تحریم‌های همه جانبه آمریکا و شرکای اروپایی او قرار گرفته است.

با این وجود اما سرمایه گذاری هند در بندر چابهار به عنوان یکی از متحدین آسیایی آمریکا و سدی برای واشنگتن در برابر نفوذ چین در غرب آسیا می‌تواند پرسش برانگیز باشد که البته نوذر شفیعی، نماینده مجلس نهم و کارشناس روابط بین الملل در این باره معتقد است «در ابتکار منطقه‌ای هند موسوم به «امنیت و رشد برای همه در منطقه» که ترکیبی از دو راهبرد نگاه شرق یا اقدام شرق و اتصال غرب است، به صراحت از ایران و بندر چابهار به عنوان جزئی از منطقه اقیانوس هند یاد شده است»

این کارشناس روابط بین الملل می‌گوید «هند چابهار را علاوه بر مسیر دسترسی به افغانستان، به دیده دروازه‌ایی به‌سوی بازارهای آسیای مرکزی می‌نگرد که هند را به ایران، افغانستان، ارمنستان، جمهوری آذربایجان، روسیه، آسیای میانه و نهایتاً کشورهای اروپای شرقی متصل می‌کند و از سویی دیگر جایگاه هند به عنوان مکانی برای تقابل آمریکا با چین و اهمیت حیاتی این بندر برای هند که از جمله معدود پروژه‌های همکاری اقتصادی با ایران به شمار می‌آید، موجب شده تا واشنگتن در زمینه اجرای تحریم‌های اقتصادی علیه ایران، دهلی نو را تحت فشار قرار ندهد»

به باور آقای شفیعی، از منظر هند، آنچه در افغانستان رخ می‌دهد، از آنچه در دریای چین جنوبی می‌گذرد، مهم‌تر است و اگر واشنگتن می‌خواهد دهلی نو در راهبرد تقابل با قدرت روزافزون چین نقشی ایفا کند، باید دغدغه‌های هند درباره همسایگان خود را درک کند و به همین دلیل است که آمریکا نمی‌تواند در جبهه اقتصادی، هند را با خسارت مواجه کند و در عین حال از دهلی نو انتظار داشته باشد که با آمریکا در این جبهه همکاری کند.

بندر چابهار نقطه اتصال کریدور های شمال - جنوب و چابهار آسیای میانه است

در واقع این بندر رقیب اصلی بندر گوادر پاکستان (رقیب هند) خواهد شد و با راه اندازی دائمی کریدور چابهار آسیای میانه شاهد اتصال آن به کریدور شرق به غرب، شمال جنوب و خلیج فارس دریای سیاه خواهیم بود تا پس از سال ها ایران بتواند به عنوان هاب ترانزیت منطقه نقش ترانزیتی خود را در جهان ایفا کند.