چگونه چک برگشتی را می‌توان وصول کرد؟

یک حقوقدان گفت: دارنده چک از طریق 3 روش می تواند طرح دعوی داشته باشد؛ اقامه دعوی حقوقی، درخواست صدور اجراییه از اداره ثبت اسناد و املاک کشور و همچنین طرح شکایت کیفری، روش های طرح دعوی برای مطالبه چک می باشند.

سبحان غفاری وکیل دادگستری در گفت وگو با ایسنا، با اشاره به اینکه اسناد تجاری بویژه، چک در عرف تجاری جهان و کشورمان جایگاه حائز اهمیتی دارد، گفت: روزانه معاملات زیادی اعم از خرد وکلان با صدور نقل و انتقال چک، انجام می شود.

وی افزود: اختلافات حقوقی ناشی از چک سبب شده است که روزانه پرونده های متعددی در مراجع قضایی و همچنین ادارات ثبت و اسناد و املاک کشورمان تشکیل شود، که همین امر موجب توجه ویژه قانونگذار و دکترین حقوقی به چک شده و قوانین و کتب متعددی به چاپ رسانیده است.

این مدرس دانشگاه با بیان اینکه ضمانت اجراهای چک به 3 نوع اعم از کیفری، حقوقی و ثبتی تقسیم می شوند، عنوان کرد: اولین بار در سال 1304 قانونگذار در قانون تجارت فصل سوم باب پنجم از این قانون را به چک اختصاص داد و سرانجام پس از فراز و فرودهای بسیار، در سال 1397 قانون اصلاح چک در 11 ماده به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید.

غفاری ادامه داد: اصولا افراد تعهدات خود را بصورت اختیاری و بدون مراجعه به مراجع قضایی ایفا می کنند ولی گاها براثر عمدی و یا بر حسب اتفاق، توانایی انجام آن تعهد را ندارند، حال اگر چنین موردی برای چک دریافتی، پیش آمد باید در وهله اول از طریق بانک اقدام شود.

غفاری با اشاره به اینکه بانک ها مکلف هستند که به محض مراجعه دارنده چک، هویت کامل و دقیق وی به همراه تاریخ روز را پشت چک قید کنند، گفت: اگر چک به شیوه قانونی تنظیم شده باشد، بانک مبلغ چک را به دارنده چک، پرداخت می کند.

این وکیل داگستری عنوان کرد: چنانچه شرطی برای پرداخت وجه، بر روی چک درج شده باشد بانک به این موضوع ترتیب اثر نخواهد داد و همچنین اگر صادر کننده، مبلغی کمتر از مبلغ مندرج در چک، نزد بانک موجودی داشته باشد، درصورت تقاضای دارنده چک، بانک مکلف است که مبلغ موجود را تسلیم کند و برای باقی مانده، گواهی عدم پرداخت صادر کند.

این مدرس دانشگاه تصریح کرد: دارنده چک می تواند مبلغ کمتر را نپذیرد و بابت کل مبلغ چک، گواهی عدم پرداخت را دریافت کند.

وی با اشاره به 2 نکته اساسی تاکید کرد: نکته اول اینکه قبلا، بانک ها مکلف بودند که مبلغ را پرداخت کنند حتی بامیزان کم، ولی عملی نمی شد ولی اکنون با صراحت، این اقدام مورد تاکید قرار گرفته و این کار انجام پذیر شده است، نکته دوم؛ اینکه حتما گواهی عدم پرداخت که از بانک گرفته می شود دارای کد و دارای یک شناسه باشد تا برای راه هایی که طبق قانون جدید گذاشته شده، بتوان سریعتر اقدام کرد.

این حقوقدان گفت: دارنده چک از طریق 3 روش می تواند طرح دعوی داشته باشد؛ اقامه دعوی حقوقی، درخواست صدور اجراییه از اداره ثبت اسناد و املاک کشور و همچنین طرح شکایت کیفری، روش های طرح دعوی برای مطالبه چک می باشند.

وی درخصوص شیوه طرح دعوی از طریق حقوقی بیان داشت: دارنده می‌تواند با تقدیم دادخواست به خواسته مطالبه وجه چک علیه صادر کننده و الزام آن شخص به پرداخت مبلغ چک همچنین خسارت تاخیر تادیه را تقاضا کنچند لذا خسارت تاخیر تادیه درچک، از زمان تاریخ چک شروع می شود.

غفاری در پاسخ به این سوال که چرا خسارت تاخیر تادیه از زمان تاریخ چک محسوب می شود و زمان گواهی عدم پرداخت مدنظر نمی باشد؟، گفت: چون قانونگذار چک را در زمان حال می داند و موعد دار بودن برایش ملاک نیست بنابراین از تاریخ سررسید چک می شود که تقاضای خسارت تاخیر تادیه کرد.

به گفته این مدرس دانشگاه، اگر چک ظَهر نویسی شده (پشت نویسی) و یا اینکه صادر کننده برای تضمین پرداخت وجه، ضامنی را معرفی کرده باشد، دارنده چک می توان علیه ظَهر نویس ها و ضامن صادر کننده چک، طرح دعوی نماید لذا کلیه این اشخاص در برابر دارنده چک، مسئولیت تضامنی دارند یعنی اینکه دارنده چک، می تواند تمام وجه چک را از هر کدام از افراد مرتبط با چک دریافتی، اعم از ضامن، ظَهر نویس و یا صادر کننده، دریافت وجه کند.

وکیل دادگستری کرمان در پاسخ به این سوال که برای طرح دعوی حقوقی مطالبه چک به کدام مرجع صالح باید رجوع کرد؟، گفت: به موجب رای وحدت رویه شماره 688 هیئت عمومی دیوان عالی کشور، دارنده چک مخیر است که به دادگاه محل وقوع عقد یا قراداد (محل صدور چک) یا به دادگاه انجام تعهد یعنی محل استقرار بانک محال علیه، و یا اینکه با عنایت به قاعده عمومی صلاحیت نسبی موضوع ماده 11 قانون آیین دادرسی دادگاه عمومی وانقلاب در امور مدنی، برای اقامه دعوی به دادگاه محل اقامت خوانده (شخص صادر کننده چک) می توان مراجعه کرد.

غفاری در ادامه شیوه های مطالبه چک به دومین مورد با اشاره به لازم الاجرا بودن چک، افزود: دومین روش، از طریق اجرای سازمان ثبت است لذا در این شیوه، پس از مراجعه به بانک و دریافت گواهی عدم پرداخت به اداره ثبت مراجعه و در محل اجرای اداره ثبت، تقاضا صورت می گیرد.

وی تصریح کرد: اجرای اداره ثبت، صرفا علیه صادر کننده چک قابل صدور است و دیگر نمی توان به استناد این اجراییه، به ظَهر نویسان و ضامنان مراجعه کرد به استثنا اینکه، درصورتی که چک به نمایندگی، صادر شده باشد، اجراییه به نحو تضامن علیه نماینده و صاحب حساب، صادر می شود یعنی اینکه شخصی به وکالت از شخصی دیگر چک را صادر کرده باشد.

غفاری یادآور شد: وقتی به بانک مراجعه می شود، با 2 مورد مراجعه هستیم، مورد اول؛ آیا شرایط شکلی صدور چک بدرستی انجام گرفته؟ مورد دوم؛ آیا وجه دریافت، موجود است؟ بنابراین در مطابله چک از طریق اجراییه سازمان ثبت، اگر علت صدور گواهی عدم پرداخت، مطابقت نداشتنِ امضا با نمونه امضا انجام شده در سیستم بانکی باشد، نمی توان به اداره ثبت مراجعه کرد و بایستی از طریق دادگستری پیگیر شد.

این مدرس دانشگاه تاکید کرد: اگر بر روی چک شرطی نوشته شده باشد یا اینکه چک بصورت معلق بوده و یا بر روی چک ذکر شده باشد برای ضمانت، بانک به این امر ترتیب اثر نمی دهد و اگر وجه موجود باشد پرداخت، و اگر نباشد گواهی عدم پرداخت را صادر می کند.

وی گفت: در اداره ثبت، وجه چک هایی که بصورت مشروط یا معلق صادر شده باشند و این شروط در متن چک قید شده باشد از طریق اجراییه ثبت، قابل مطالبه نیست و باید از طریق دادگاه حقوقی پیگیری شد.

این وکیل دادگستری درخصوص سومین راه مطالبه چک افزود: شیوه سوم مطالبه چک از طریق کیفری این است که دارنده چک باید ظرف بمدت 6 ماه از تاریخ صدور چک، آن را برگشت بزند و از بانک گواهی عدم پرداخت را دریافت و شکایت کیفری را مطرح کند.

غفاری درباره اینکه چه مواردی از صدور چک، جرم کیفری دارد؟، گفت: اگر صدور چک بلامحل، صدور چک از یک حساب مسدود (یعنی صدور چک از حسابی که بسته بوده است)، دستور عدم پرداخت بلاجهت (امضایی که با نمونه امضای ثبت در سیستم بانک همخوانی نداشته و یا خط خوردگی در چک باشد) همه این موارد ذکر شده، عنوان کیفری را شامل می شوند.

این حقوقدان عنوان کرد: طرح شکایت کیفری به عنوان صدور چک پرداخت نشدنی، صرفا علیه شخص صادر کننده می توان انجام داد و ظَهر نویسان و ضامنان فقط برای پرداخت اصل مبلغ چک و خسارت مسئول می باشند و عنوان کیفری و مجازات صرفا برای شخص صادر کننده چک، قابل اجرا می باشد.

وی با بیان اینکه، اگر صدور چک به نمایندگی از طرف صاحب حساب باشد، طرح شکایت کیفری فقط علیه نماینده مطرح است، ادامه داد: فوت شخص صادر کننده چک، از موجبات موقوفه تعقیب شناخته می شود و نمی توان برای دریافت وجه، از ورثه شکایت کرد.

این مدرس دانشگاه با تاکید گفت: حق طرح شکایت کیفری، صرفا متعلق به دارنده چک است که برای اولین بار چک را به بانک برده و گواهی عدم پرداخت را دریافت نموده است، یعنی همان شخصی که نامش، در گواهی عدم پرداخت ثبت شده است صرفا می تواند طرح شکایت کیفری انجام دهد.

غفاری در پاسخ به این سوال که، آیا گواهی عدم پرداخت به شخصی دیگر قابل انتقال می باشد؟، گفت: بله، این گواهی عدم پرداخت قابل انتقال به شخص دیگر می باشد، ولی از آن پس طرح شکایت کیفری ممکن نیست و صرفا از طریق حقوقی می تواند، پیگیر چک شود.

وی با اشاره به وجود یک استثنا، افزود: اگر انتقال گواهی، به صورت قهری و به موجب ارث باشد طرح شکایت کیفری به ورثه می رسد و امکان پذیر می باشد، یعنی شخصی که گواهی پرداخت را دریافت کرده است و فوت می کند، در این صورت ورثه می توانند اقدام شکایت کیفری انجام دهند.

این حقوقدان با بیان روش های وصول چک، خاطر نشان کرد: این روش های وصولی چک، موجب وجود آمدن پرونده های زیادی شده است، بنابراین پیگیری چک، هم می تواند از طریق حقوقی، کیفری وثبت انجام شود ولی از سال 97 که قانون جدید به تصویب رسیده است، در آن راه های کوتاهتری برای وصول چک مصوب شده است.

غفاری گفت: وقتی درخصوص چک تقاضای گواهی عدم پرداخت داده می شود برای بانک یک سری تکالیف در قانون جدید آمده که مردم باید بلد باشند و از بانک ها درخواست کنند ولی در چند ماه اخیر طی آیین نامه ای، دستورالعمل شده که بانک ها این کار را مستقیما و بدون درخواست مراجعه کننده انجام دهند.

وی افزود: این درخواست به این شکل بود که، وقتی به بانک مراجعه می‌شد می بایست دارنده چک از متصدی بانک درخواست کند که چک عدم پرداخت، در سامانه یکپارچه بانک مرکزی درج شود هرچند که برای این امر، ملاک نیست که آن درخواست مربوط به شرایط شکلی و یا نبود وجه چک باشد.

غفاری ادامه داد: باید توجه کرد که، گواهی عدم پرداخت دارای "کد رهگیری" باشد که درصورت عدم وجود آن کد، مراجع قضایی آن گواهی را معتبر نمی دانند و در نهایت نمی توان از اداره ثبت برای وصول وجه درخواست صدور اجراییه شود.

به گفته این حقوقدان، سو اثر ناشی از صدور چک پرداخت نشدنی یا کسری موجودی چک، در ماده 5 مکرر قانون چک یک سری ترتیبات تنبیهی برای صادر کننده چک پیش‌بینی کرده است حتی برای کسی که کسری موجودی داشته است.

وی با تاکید بر اینکه، ترتیبات تنبیهی تا رفع سواثر چک برقرار خواهد بود، گفت: این ترتیبات تنبیهی، شامل عدم افتتاح حساب از صدور کارت بانکی جدید می باشد یعنی وقتی از بانک درخواست ثبت گواهی عدم پرداخت، شود تمامی حساب های صادر کننده چک، قفل و بسته می شوند و به مبلغی که چک صادر شده است حساب ها و کارت ها توقیف می شود.

این وکیل دادگستری با اشاره به یک استثناء، افزود: اگر گواهی عدم پرداخت به دلیل دستور عدم پرداخت باشد، این سو اثر تلقی نمی شود و مشمول تنبیهات نخواهد شد.

وی بیان داشت: در مواردی از چک برگشتی رفع سو اثر می شود و موارد تنبیهی منتفی می شود، مورد اول واریز وجه و یا کسر موجودی انجام شود، بانک موظف است ظرف مدت 3 روز واریز این مبلغ را به دارنده چک اطلاع دهد و لذا دارنده چک، به مدت یکسال فرصت پاس چک را دارد.

غفاری ادامه داد: مورد دوم رفع سو اثر، صادر کننده با پرداخت نقدی وجه مورد نظر به دارنده، چک را پس گرفته و لاشه چک را به بانک تحویل دهد چراکه طبق قانون، لاشه چک دست هر شخص باشد مدعی محسوب می شود بنابراین با پرداخت دستی وجه، باید لاشه چک به بانک برگردانده شود.

این مدرس دانشگاه در پاسخ به این سوال که اگر چک به هر دلیلی مفقود و یا مخدوش شده باشد، چه باید انجام داد؟ گفت: در این صورت باید یک رضایت نامه محضری و رسمی، در محل دفاتر اسناد رسمی، انجام شود یعنی اینکه دارنده چک، محضری بنویسد و اعلام کند که مبلغ چک را دریافت کرده و دیگر شکایتی از صادر کننده چک نداشته و بدهی باقی نمانده است.

وی در ادامه موارد رفع سو اثر از چک عنوان کرد: مورد سوم، حکم قضایی مبنی بر برائت ذمه صاحب حساب است، یعنی صادر کننده شاکی شود که چک سفید امضا و به ناحق بوده و یا سرقت شده و یا اینکه 3 سال از تاریخ گواهی صدور عدم پرداخت مشروط به عدم طرح دعوا صورت گرفته شود، بنابراین در چنین مواردی چک اثری نخواهد داشت.

وکیل دادگستری درخصوص اینکه در چه مواردی در زمینه چک اصلا نمی توانیم شکایت کنیم؟ تاکید کرد: قانون گذار در ماده 13 قانون چک، مواردی را اعلام کرده که بر اساس آن، چک بی محل قابلیت شکایت کیفری را ندارد؛ 1) درصورتی که ثابت شود چک سفید امضا است، 2) هرگاه در متن چک وصول وجه منوط به تعهد وشرطی شده باشد و 3) ثابت شود که چک بدون تاریخ صادر شده و تاریخ واقعی صدور چک مقدم بر تاریخ مندرج در متن چک است.

این حقوقدان افزود: اگر یک فقره چک برای پنج روز دیگر نوشته شود، این چک مدت‌دار محسوب شده و وقتی می خواهید چک را تحویل بگیرید باید توجه کرد که تاریخ چک برای روزی تعطیل صادر نشده باشد تا بتوانید شکایت کیفری را انجام دهید.

غفاری در ادامه به قانون جدید چک اشاره کرد و گفت: نوآوری سال 1397 چک برای مردم راه را هموار کرده است، آن هم، صدور اجراییه برای وصول وجه چک است و الان افراد در خصوص چک سراغ اجراییه می روند.

این مدرس دانشگاه افزود: تا قبل می بایست با تقدیم دادخواست و صبوریت برای تشکیل جلسه دادگاه و طی شدن پروسه صدور و قطعی شدن حکم وسپس اقدام برای اجراییه شود، ولی اکنون با قانون جدید چک، تمام مسیر مذکور را برداشته است و مستقیما اجراییه صادر می شود.

وی درخصوص روش اجراییه جدید گفت: به این صورت است که با دریافت گواهی عدم پرداخت و ضمن داشتن کد رهگیری مربوطه، برای صدور اجراییه از دادگاه صالح (در قسمت اول خبر گذشته، توضیح کامل داده شد) تقاضا می دهید.

این وکیل دادگستری یادآور شد: اجراییه نسبت به وجه چک، کسری چک و یا حق الوکاله وکیل صادر می شود و این اجراییه برای دریافت خسارت تاخیر تادیه نمی باشد، یعنی از این طریق اصل مبلغ را می توان گرفت و برای خسارت تاخیر تادیه، دادخواست مجدد داد.

این حقوقدان با اشاره به اینکه اجراییه صرفا علیه صاحب حساب صادر می شود، تصریح کرد: برای شکایت از ضامن ویا ظَهر نویس (پشت نویس چک) جداگانه دادخواست داده شود همچنین، صدور اجراییه برای وصول وجه چک، منوط به این موارد است که گواهی عدم پرداخت "باید کد رهگیری" داشته باشد و از طریق دفاتر خدمات قضایی برای دادگاه صالح ارسال شود.

غفاری با تاکید بر اینکه توجه باید داشت که چک بصورت مشروط یا بابت تضمین نباشد، افزود: اگر چک برای تضمین باشد و همچنین دلیل برگشت چک، دستور عدم پرداخت نباشد در این صورت از این روش نمی توانید اقدام کنید.

وکیل دادگستری ادامه داد: وقتی دادخواست اجراییه داده می شود، صادر کننده چک باید ظرف مدت 10 روز مبلغ چک را پرداخت و یا موافقت دارنده چک را جلب کند و یا یک مال را برای اجرای حکم معرفی نماید که صورت عدم توجه به این مدت زمان، حکم جلب صادر می شود.

این حقوقدان در پاسخ به این سوال که اگر یک کارگر که نزد کارفرما چکی را به عنوان ضمانت تحویل داده باشد، و کارفرما چک را به اجرا گذاشته باشد چگونه صدور اجراییه را دراین باره متوقف کنیم؟ گفت: راه اول، باید چک بصورت مشهود بابت تضمین باشد که در این صورت می توان کارگر با تقدیم یک شکایت خیانت در امانت، ضمانت بودن چک را عنوان کند و دادخواست را تقدیم دادگاه نموده وتا زمان حصول نتیجه آن دادگاه کیفری، اجراییه شکایت کارفرما متوقف می شود.

وکیل دادگستری باتاکید براینکه، اگر در متن چک نوشته شده باشد بصورت مشروط، شخص کارفرما، کلا نمی تواند از طریق صدور اجراییه اقدام کند، افزود: راه دوم این است که صادر کننده اگر چک را بصورت ضمانت وامانت داده ولی روی متن ذکر نشده باشد ویا اینکه امضا را جعل تلقی کند، ویا چک را پرداخت کرده باشد ومدیون نباشد، باید برای ابطال اجراییه، اقامه دعوی نماید.

وی بیان داشت: البته اقامه دعوی صادر کننده، مانع جریان اجرا نیست، مگر اینکه برای مرجع قضایی دلایل و مدرکی قوی ارائه شود تا قرار توقف عملیات اجرایی صادر گردد.

این مدرس دانشگاه پیرو این توضیحات گفت: بحث چک بسیار گسترده است و دارای نکات ریز می باشد ولی موارد کلی آن این است که اگر می خواهید یک چک را از شخصی دریافت کنید، حتما شماره چک را از طریق اپلیکیشن های موجود، استعلام بگیرید تا حساب مسدود نباشد وچک برگشتی نداشته باشد و همچنین، چک حتما داخل سامانه به نام شما ثبت شود وگرنه وصف تجاری چک را از دست داده ونمی توانید از طریق اجراییه اقدام کنید.

وی تاکید کرد: دقت داشته باشید نسبت به تاریخ مندرج در چک که برای روز تعطیل صادر نشده باشد تا برای پاس کردن چک به مشکلی بر نخورید ولی اگر می خواهید خودتان یک چک را صادر کنید، پس از آنکه مبالغ را نوشتید، حتما دو طرف مبلغ نوشته شده را ضربدر بگذارید و درصورت امکان روی چک یک نوار چسب شفاف بزنید.

غفاری ادامه داد: توجه داشته باشید که باید چک صادره در وجه شخص باشد و سپس به ثبت برسد زیرا قیر کردن در وجه حامل، دیگر نمی توان چک صادر کرد.

این حقوقدان با اشاره به اینکه اگر چک به منظور ضمانت است، باید روی چک الزاما بنویسید که برای ضمانت است، تصریح کرد: داخل قرارداد شماره چک را به عنوان ضمانت قید کنید و حتما از قرارداد 2 نسخه تهیه شود و اگر فتوکپی قراداد به شما ارائه شد، حتما امضاها اصلی در نسخه کپی شده واقع شده باشد.

وی در پایان تاکید کرد: چنانچه قصد تنظیم یک قراداد را دارید، در قراداد نویسی حتما با شخص آگاه اعم از وکیل دادگستری ویا یک مشاور الزاما مشورت داشته باشید وبا دقت به موارد ذکر شده از مشکلات احتمالی جلوگیری شود.

آنچه باید درباره تیروئید بدانید؛ علائمی که دارید اما باورتان نمی‌شود از تیروئید است / سهل‌انگاری می‌تواند منجر به مرگ شود (فیلم)

ببینید | غواصی در شفاف‌ترین و تمیزترین آبگیر جهان / تا عمق 100 متری قابل مشاهده است