کاهش کشورهای هدف صادراتی ایران به 9 کشور

به گزارش خبرگزاری اقتصادی ایران ، با توجه به تجربه روند کاهشی ارزش صادرات در سال 98 نسبت به 97 با وجود رشد وزنی آن که حکایت از صادرات منابع و مواد خام به‌جای بهره‌مندی و به‌کارگیری از تولید صادرات‌محور و صادرات محصول با ارزش‌افزوده بالا دارد و پیش‌بینی کاهش شدید واردات و تکیه بازار داخل بر محصولات تولیدی در امسال، انتظار می‌رود تجارت خارجی ایران در 99 نیز روندی مشابه داشته و البته از آنجا که احتمالا سهم صادرات کشور به سبب عدم سرریز نیاز داخلی کمتر خواهد بود.

پنج سال قبل با امضای برجام و گشایش‌های بین‌المللی، تهران محلی برای مذاکرات اقتصادی فعالان اقتصادی ایرانی و خارجی شده بود. این ماه‌عسل دوام زیادی نداشت و دیپلماسی تجاری ایران بعد از خروج امریکا از برجام دوران پرافت و‌خیزی را تجربه می‌کند.

درحال‌حاضر فعالیت‌های بین‌المللی تجاری ایران در بدترین شرایط است. بر اساس آمارهای مرکز پژوهش‌های مجلس، تمرکز تجارت ایران روی کشور‌های محدودی است؛ این در حالی است که تعداد کشور‌هایی که در دهه هشتاد تا 80 درصد از درآمد‌های صادراتی ایران را تامین می‌کردند، 23 کشور بود که در دهه 90 این تعداد به 9 تا 10 کشور تقلیل پیدا کند.

در این میان تمرکز شدید در بازار‌های هدف صادراتی به خصوص در سه کشور امارات متحده عربی، چین و عراق از میان 147 کشور مقصد صادراتی در سال 1397 باعث شد که تنها 54 درصد از ارزش کل صادرات غیرنفتی ایران به این سه کشور اختصاص پیدا کرد.

درحال‌حاضر بیشترین صادرات غیرنفتی ایران را عمدتا مواد خامی تشکیل می‌دهند که در سبد صادراتی از ارزش افزوده کمی برخوردارند. محصولات معدنی، محصولات شیمیایی و صنایع وابسته به آن از سال 1386 جزء دو قسمت نخست ارزآورترین کالا‌های صادراتی غیرنفتی هستند که تا پایان سال 1397 در همین موقعیت باقی ماندند.

گروه مواد پلاستیکی و اشیاء ساخته شده از این مواد مانند کائوچو و سایر اشیاء نیز از سال 1390 به دو گروه نخست ارزآور پیوسته است؛ به‌طوری که در پایان سال 1397 نزدیک به دو سوم درآمد ارزی از محل صادرات این سه گروه تامین شد.

تمرکز بالای واردات به کشورهای کمی محدود شده و حدود 43 درصد واردات طی سال‌های 1390 تا 1397 از سه کشور چین، امارات و کره جنوبی بالغ بر 70 درصد بوده است.

درحال‌حاضر سهم کالا‌های اساسی از کل واردات به بالاترین حد خود طی 8 سال گذشته رسیده که یک علت مهم آن می‌تواند سیاست ارزی و اختصاص ارز 4200 تومانی به این کالا‌ها باشد.

ارزش دلاری صادرات غیرنفتی طی سال‌های 1380 تا 1397 از 4/2 میلیارد دلار به 44/7 میلیارد دلار رسیده است. به عبارت دیگر، طی هفده سال، ارزش دلاری صادرات غیرنفتی با نرخ رشد متوسط سالیانه 16/23 درصد 10/6 برابر شده است.

بررسی های آماری نشان می‌دهد در سال‌های 1380 تا 1397 تعداد بازارهای صادراتی افت داشته است. در سال 1387 بیشترین بازار صادراتی از نظر تعداد 170 کشور بوده و کمترین آن هم مربوط به سال 1393 با 140 کشور است. با این حال، روند کلی نشانگر کاهش تعداد کشور‌ها یا بازار‌های هدف در این سال‌هاست.

ایران در سال گذشته 133 میلیون و 900 هزار تن کالا‌های غیرنفتی به ارزش 41 میلیارد و 300 میلیون دلار صادر کرد. بیشترین تجارت ما با کشور‌های آسیایی و همسایگان که از مهم‌ترین شرکای تجارت خارجی محسوب می‌شوند، صورت گرفته است؛ به طوری‌که پارسال، کشور‌های چین با 9 میلیارد و 500 میلیون دلار، عراق با 8 میلیارد و 900 میلیون دلار، ترکیه با 5 میلیارد و 400 میلیون دلار، امارات عربی متحده با 4 میلیارد و 500 میلیون دلار، افغانستان با 2 میلیارد و 300 میلیون دلار و سایر کشور‌ها با 10 میلیارد و 900 میلیون دلار واردات، بزرگترین کشور‌های واردکننده کالا‌های غیرنفتی از ایران بودند.

چین با صادرات 11 میلیارد و 200 میلیون دلار، امارات عربی متحده با 8 میلیارد و 900 میلیون دلار، ترکیه با 4 میلیارد و 200 میلیون دلار، هند با 3 میلیارد و 600 میلیون دلار و آلمان با 2 میلیارد و 100 میلیون دلار بیشترین کالا‌ها را پارسال به ایران فرستاده‌اند.

بررسی کالا‌های وارداتی نیز نشان می‌دهد که بیش از 85 درصد واردات کشور در پارسال، مواد اولیه یا واسط مورد نیاز کارخانجات و بخش تولید یا ماشین‌آلات تولیدی را تشکیل می‌دهد و در همین مدت، علاوه بر ذخایر راهبردی، 25 میلیون تن کالای اساسی و نهاده‌های تولید و نهاده‌های دامی وارد کشور شده که این امر، نقش مهمی در تعادل‌بخشی به بازار و جلوگیری از تکانه‌های شدید اقتصادی در سال گذشته داشته است.

بنابر اعلام مقام عالی گمرک در سال گذشته تراز بازرگانی کشور منفی و با احتساب صادرات برق و خدمات فنی و مهندسی، مثبت بوده با این‌حال هر تن کالای وارداتی 1220 دلار ارزش داشت، در حالی‌که ارزش هر تن کالای صادراتی ایران فقط 309 دلار بود. این درحالی است که بنا بر آمار در سال ماقبل آن (97) متوسط قیمت هر تن کالای وارداتی 1330 دلار و قیمت متوسط هر تن کالای صادراتی در آن سال 378 دلار بوده است.

با توجه به تجربه روند کاهشی ارزش صادرات در سال 98 نسبت به 97 با وجود رشد وزنی آن که حکایت از صادرات منابع و مواد خام به‌جای بهره‌مندی و به‌کارگیری از تولید صادرات‌محور و صادرات محصول با ارزش‌افزوده بالا دارد و پیش‌بینی کاهش شدید واردات و تکیه بازار داخل بر محصولات تولیدی در امسال، انتظار می‌رود تجارت خارجی ایران در 99 نیز روندی مشابه داشته و البته از آنجا که احتمالا سهم صادرات کشور به سبب عدم سرریز نیاز داخلی کمتر خواهد بود.