کتابخانه‌ای اسلامی به زبان‌های اروپایی با بیش از یک میلیون منبع دیجیتال

مرکز و کتابخانه مطالعات اسلامی به زبانهای اروپایی که با بیش از یک ملیون منبع دیجیتال برای استفاده محققان و پژوهشگران در سرتاسر جهان تدارک دیده شده است، که یکی از دهها مراکز علمی وابسته به حج الاسلام و المسلمین حاج سید جواد شهرستانی، نماینده تام الاختیار حضرت آی الله العظمی سیستانی بشمار می آید، در قم و از سوی ایشان با مدیریت جناب آقای دکتر مرتضی کریمی نیا اداره می شود.

در این مراسم که با حضور تعدادی از علماء و اساتید عالی حوزه علمیه قم، مدیران مراکز پژوهشی حوزوی، استادان و پژوهشگران حوزوی و نیز دانشگاهی با حضور حج الاسلام و المسلمین شهرستانی در مکان کتابخانه برگزار شد. پس از تلاوت آیاتی چند از قرآن مجید و اشعاری در مدح حضرت ختمی مرتبت صلی الله علیه و آله، در آغاز حج الاسلام و المسلمین دکتر محمد مسجد جامعی دقایقی به سخن پرداخت و درباره پیشرفت فضای مجازی در برابر فضای حقیقی و اینکه اکنون این فضای مجازی است که فضای حقیقی را درون خود قرار داده، سخن گفت.

ایشان ضرورت ورود هرچه سریعتر پژوهش های حوزوی و اسلامی در فضای مجازی را تاکید نموده و در این راستا نمونه هایی را به عرض حاضرین رسانید. دکتر مسجد جامعی به ورود با تأخیر چینی ها به عرصه دین پژوهی اشاره نمود و اظهار داشت که نباید محققین چینی دین پژوه را از نظر دور داشت. وی به برخی از تلاش و پژوهش محققان اروپایی اشاره نموده و از انجیل که به کتاب مقدس یاد می نمود، قرآن و جز اینها تحقیقاتی کرده اند که برخی با دقت صورت گرفته است، اشاره نمود، که در پایان با اصطلاح راستش! ما در این بخش به نظر می رسد که باید شتاب بیشتری را به خرج دهیم، سخنان خود را به پایان برد. سپس شاعر و مدیحه سرای اهل بیت، جناب آقای امیر میر حسینی اشعار زیبای خود سروده ای را به زیبایی سرود که وجد و شعفی را در انجمن بوجود آورد.

آن گاه دکتر مرتضی کریمی نیا طی سخنانی دقیق و با ریتمی سریع و آشکار در سخن که نشان از تسلط کامل ایشان به کار تخصصی انجام شده در طول هشت سال گذشته داشت، به مهمترین اقدامات این مرکز که از سال 1392 شمسی به راه افتاده است، پرداخت.

ایشان در سخنان خود چنین اشاره نمود که این مرکز که در سال 1392 راه اندازی شد، علاوه بر فعالیت‌های مختلف و محدود آموزشی، پژوهشی و انتشاراتی، کتابخانه‌ای مجازی را با بیش از یک میلیون منبع دیجیتال (اعم از کتاب، مقاله، و رساله دانشگاهی) برای ارائه خدمات به پژوهشگران حوزه و دانشگاه راه اندازی کرده است. وی اشاره نمود: مهم‌ترین حوزه‌های فعالیت این مرکز و کتابخانه، هفت مورداست که در سایر مراکز حوزوی، کمتر بدانها توجه شده است، و این مرکز خود را عهده دار این خدمات ساخته است.

نخست تهیه منابع مختلف در تمام شاخه‌های مطالعات اسلامی، اعم از کتاب، مقاله و پایان نامه به زبان‌های انگلیسی، فرانسوی، آلمانی، اسپانیولی و سایر زبان‌های اروپایی به صورت فایل دیجیتال و فهرست نویسی دقیق آنها در قالب برنامه یک کتابخانه دیجیتال حرفه‌ای، به گونه‌ای که پژوهشگران از هر نقطه کشور که بخواهند بتوانند به سهولت و رایگان به مطالعه منابع مورد نیاز خود بپردازند. این کتابخانه مجازی اکنون با بیش از یک میلیون منبع لاتین در آدرس lib.clisel.com با ثبت نام از کاربران متقاضی به ارائه خدمات کتابخانه‌ای می‌پردازد. دیگر، سایت اطلاع رسانی در مورد مهم‌ترین رویدادهای مطالعات اسلامی در زبان‌های اروپایی برای خوانندگان فارسی زبان است. در این سایت به آدرس clisel.com برخی از مهم‌ترین تازه‌های نشر از قبیل کتاب، مجلات جدید، مقالات و رویدادهای آکادمیک در حوزه مطالعات اسلامی معرفی، بررسی یا گزارش می‌شوند.

همچنین برگزاری جلسات مختلف از جمله سمینارهای علمی در برخی زمینه‌های مطالعات اسلامی که در سایر مراکز حوزوی مورد توجه نبوده است، و نیز برگزاری دوره‌ها و کارگاه‌های آموزشی برای طلاب با دانش زبان انگلیسی خوب تا بتوانند در درازمدت با خوانش مکرر متون انگلیسی و کارگاه‌های ترجمه‌ای، از تسلط نسبی بر متون تخصصی غربیان در زمینه مطالعات اسلامی برخوردار شوند. دیگر بخش این مرکز، ارائه راهنمایی و مشاوره به دانشجویان و طلاب به منظور یافتن منابع مرتبط با زمینه‌های پژوهشی شان در زبان‌های اروپایی است. ترجمه برخی از مهم‌ترین آثار مطالعات اسلامی از زبان انگلیسی به فارسی و همکاری با ناشران مختلف در انتشار این آثار از جمله دو اثر تازه انتشار یافته با همکاری این مرکز در تابستان 1400 عبارتند از: «مصحف صنعاء1 و مسئله خاستگاه قرآن» (نوشته بهنام صادقی و محسن گودرزی) در انتشارات هرمس تهران، و کتاب «قرآن و سنت تفسیری اش: مجموعه مقالاتی درباب تاریخ تفسیر در قرون نخست» (نوشته اندرو ریپین)، در انتشارات ادبیات قم، از دیگر فعالیت های این مرکز بشمار می آید. اقدام مهم دیگر این مرکز، تهیه بانک کاملی از تصاویر مصاحف قرآنی در دوره‌های مختلف تاریخی و مناطق مختلف جغرافیایی، تا پژوهشگران تاریخ متن قرآن و محققان تاریخ کتابت، قرائت، رسم و املا، خط و تذهیب، عد الآی، و کتاب آرایی قرآنی بتوانند از این منابع یکپارچه و غنی در تحقیقات تاریخی خود بهره ببرند. توجه به موضوع مخطوطات قرآنی و پژوهش در مصاحف مختلف قرآنی یکی از حوزه‌های اساسی پژوهش تاریخی، ادبی و هنری در خصوص قرآن است که در دهه‌های اخیر در منشورات غربیان بسیار مورد توجه بوده و متأسفانه در میان پژوهشگران ایرانی همچنان بدون توجه باقی مانده است.

تحقیق و انتشار نسخه فاکسیمیله (نسخه برگردان) از برخی از قدیم‌ترین مصاحف قرآنی سده‌های نخست که آثار تاریخی بسیار باارزشی در اثبات وثاقت متن قرآن و منبعی باارزش در شناخت دقیق کتابت، رسم و قرائت متن قرآن در دوران نخست به شمار می‌آیند. یکی از این آثار که پس از قریب 6 سال پژوهش توسط دکتر کریمی نیا، قرار است همراه با مقدمه مفصل وی به انگلیسی و عربی و با بازنویسی و تحقیق کامل متن قرآن به صورت فاکسیمیله از سوی مؤسسه آل البیت علیهم السلام به انتشار برسد، «مصحف مشهد رضوی» نام دارد که متن آن در دو نسخه شماره 18 و 4116 کتابخانه آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود و یکی از پربرگ‌ترین نسخه‌های قرآن به خط حجازی یا مایل (در 251 برگ) از سده نخست هجری به شمار می‌آید. ایشان در سخنان خود اشاره نمود که در این مرکز از 9 هزار قرآن دستنبشته عکسبرداری شده است که در آینده این تعداد به شمارش های افزونتری دست خواهد یافت.

دکتر کریمی نیا در سخنرانی بیست دقیقه ای خود که در حقیقت اطلاعاتی در حدود یک ساعت سخن را بصورت دقیق و با ریتم سخن مسلسل وار که نشان از دقت و تسلط وی داشت را به علماء و اساتید و پژوهشکران حاضر در جلسه ارائه نمود بطوری که موجب شگفتی و تحسین از سوی حاضران در جلسه گردید. این مرکز که تلاش دارد راهی برای بهبود امر پژوهش و تحقیق در حوزه مطالعات اسلامی در جهان امروز پدید آورد، به اهدافی همچون سامان دادن به تلاش علمی محققان، یاری پژوهشگران در دستیابی به مهم ترین و اصیل ترین منابع، آموزش چگونگی شماخت و استفاده علمی از منابع خارجی در پژوهش خای داخلی، شناسایی مهم ترین محافل و انجمن های علمی بین المللی برای استفاده متقابل، و سرانجام کمک به دانشجویان و طلاب در سراسر کشور، جهت ارتقای علمی آثار پژوهشی که نیاز به منابع اروپایی دارد، گام های مهمی را برداشته و امید آن دارد که در این راستا توفیقات بیشتری را بدست آورد.

گفتنی است که در گذشته و حال، حوزه های علمیه و مراکز دانشگاهی، مهم ترین جایگاه پژوهشی در این زمینه بوده اند که در آن ها، همواره شمار ی اندک از پژوهشگران که علاقه، آمادگی، و توانایی بیشتر برای حضور در این عرصه را احساس کرده اند، بی اطلاع از بکدیگر! و گاه بدون نظم و تاثیر گذاری کوشیده اند که در راستای مطالعات اسلامی در زبان های اروپایی، پژوهش کنند که بدون تردید تلاش کلاسیک و منظم و دقیق، دستآوردهای بهتر و گسترده تری را در پایان بوجود می آورد.

در پایان این محفل علمی، میهمانان به هدیه ای علمی بهره مند گردیده و به هر یک از عزیزان و اساتید، دو جلد کتاب (مصحف صنعاء 1 و مسئله خاستگاه قرآن) که گزارشی زیبا از مخطوطات قرآنی صنعاء یمن از قرن اول تا قرون بعدی، به ویژه قرآن به خط حجازی یا مایل و جز اینها از دیگر معلومات دقیق در این راستا در آن گرد آمده است، و دیگری کتاب (قرآن و سنت تفسیری آن) که مقالاتی در باب تاریخ تفسیر در قرون نخست را در خود گنجانیده است، تقدیم گردید.

در پایان و پس از گذشت یک ساعت و نیم از شروع، که همچون دقایقی سپری گردید، به رسم سپاس و تقدیر از شخصیت والایی که می توان عنوان (شخصیتی در قامت یک نهاد) از وی یاد نمود، تمام حاضران در این مراسم، از حضرت حج الاسلام و المسلمین شهرستانی نسبت به تلاش های خستگی ناپذیر، و انتخاب افراد کارشناس و آگاه به تخصص خود و قرار دادن آنان در جایگاههای کلیدی که نتیجه این دقت، دهها مرکز علمی، تخصصی، در تاریخ، وعلوم فلکی، قرآنی، فقه، اصول، قرآن و حدیث، فلسفه و کلام، و کتابخانه های محقق طباطبایی، کتابخانه آی الله العظمی حائری، شبکه ماهواره ای هدهد و موسسه های آل البیت در ایران و جهان، و بیمارستان فوق تخصصی و دهها مرکز دیگر است، سپاس و قدردانی کردند.

دهها مرکز علمی، تخصصی، در تاریخ، وعلوم فلکی، قرآنی، فقه، اصول، قرآن و حدیث، فلسفه و کلام، و کتابخانه های محقق طباطبایی، کتابخانه آی الله العظمی حائری، شبکه ماهواره ای هدهد و موسسه های آل البیت در ایران و جهان، و بیمارستان فوق تخصصی و دهها مرکز دیگر است، سپاس و قدردانی کردند. در میانه راه و هنگام بازگشت به تهران، بخشی از کتاب مصحف صنعاء 1 را مطالعه نمودم. این کتاب به رخدادی در سال 1972 میلادی / 1351 شمسی باز می گردد. کارگرانی که مشغول تعمیر و بازسازی بخشی از دیوار غربی و سقف مسجد جامع صنعاء در یمن بودند، با صحنه ای شگفت مواجه شدند. این دیوار در اثر بارندگی سیل آسای سال قبل، صدمه دیده و تخریب شده بود. به ناگاه کارگران در فضایی میان سقف و دیوارهای فوقانی ساختمان مسجد، به شمار زیادی از اوراق پوستی و کاغذی برخورد کردند که از مدت ها پیش آنجا رها شده، و بسیاری از آنها در اثر گذشت زمان و رطوبت، دچار فرسودگی شده بودند. با هماهنگی اداره اوقاف، این اوراق پوستی و کاغذی به مکانی منتقل شدند و رایزنی برای شناسایی و دسته بندی آنها آغاز شد که پس از سالها، این کتاب بخشی از این تحقیقات و رایزنی ها بشمار می آید که دریچه تازه ای در مصحف ها و قرآن های قرن نخست تا چهارم را برای جهانیان و به ویژه مسلمانان باز نمود. در این کتاب با اشاره به نسخه های قرآنی به جا مانده از نخستین قرن های اسلامی، هریک سندی برای شناخت تاریخ کتابت و قرآئت های قرآن کریم بشمار می آیند. از این رو نسخه های کهن تر، خود شاهدی صریح و ارزشمند برای شناخت کهن ترین رویدادهای مرتبط با تاریخ مان و کتابت قرآن بشمار می آیند. اطلاعات بسیار تازه ای را در این کتاب بدست آوردم! نسخه قرآنی به خط حجازی، کوفی و جز اینها از قرن اول تا چهارم هجری، دریچه تازه ای از اطلاعات در حوزه های تاریخ متن و کتابت قرآن را برای ما می گشاید. جاذبه مطالب و اطلاعات تازه و ناب این کتاب مرا بر آن داشت که به مطالعه کامل آن بپردازم و از این رو گزارش این محفل و انجمن را که باید دو روز پیش تقدیم می داشتم، به تأخیر وا داشت. پژوهشگران و محققین قرآنی را به مطالعه این اثر محققانه دعوت می نمایم.