کدام پهپاد ایرانی در تاجیکستان تولید می‌شود؟/ گزارش تسنیم از پهپاد ابابیل با قابلیت شناسایی، رزمی و انتحاری

گروه دفاعی خبرگزاری تسنیم- سفر سرلشکر محمد باقری رئیس ستادکل نیروهای مسلاح کشورمان به تاجیکستان؛ کشوری با مشترکات فراوان فرهنگی و تاریخی با ایران و سوابق دوستی طولانی مدت، یکی از اخبار مهم روزهای اخیر بود.

روز گذشته اما ابعاد جدیدی از همکاری ایران و تاجیکستان در عرصه نظامی اعلام شد: افتتاح خط تولید یکی از مشهورترین و کارامدترین پهپادهای رده سبک ایران یعنی ابابیل2 در تاجیکستان.

صرف نظر از مشخصات و ویژگی‌ها و سوابق عملیاتی ابابیل2، اصل ماجرا یعنی ایجاد خط تولید یک پهپاد کارامد و اثرگذار از نظر نظامی در یک کشور دیگر به طور رسمی و آن هم در کشوری که در منطقه آسیای میانه قرار دارد بسیار قابل توجه است.

افتتاح خط تولید ابابیل2 در تاجیکستان با حضور سرلشگر باقری و وزیر دفاع تاجیکستان

پیش از این و در اواخر دهه 1380 ایران خط تولید پهپاد مهاجر2 که آن هم جزو مشهورترین پهپادهای ایران در عرصه شناسایی است را به ونزوئلا منتقل کرده بود. همکاری های ایران با ونزوئلا در عرصه پهپادی امروزه بسیار عمیق تر شده و محصولی در رده بال پرنده همانند خانواده شاهد171 در ونزوئلا دیده شده است. بعلاوه پهپاد رزمی - شناسایی مهاجر6 که آن هم توانمندی های قابل توجهی دارد هم قرار است در ونزوئلا به تولید برسد.

مقاومت اسلامی در عراق و لبنان هم از کاربران پهپادهای مختلف ایرانی در رده های مختلف برد و تنوع مأموریت هستند. خصوصاً حزب الله لبنان از قدیمی‌ترین کاربران محصولات پهپادی ایران بوده و عملیات‌های متعدد موفقی با آنها در برابر رژیم صهیونیستی داشته است. از جمله آنها پرواز پهپادی به نام «ایوب» تا نزدیکی مرکز هسته ای دیمونا در عمق سرزمینهای اشغالی در گذشته است.

سوریه هم به عنوان عضو دیگری از محور مقاومت هر چند مشخصاً کاربر رسمی پهپادهای ایران نباشد اما انواع پهپادهای کوچک و بزرگ ایرانی در طی حدود یک دهه گذشته در این کشور و در مسیر مقابله با گروه های تروریستی فعال در سوریه حضور پررنگی داشته اند.

یمن کشور دیگری است که پهپادهایی مشابه نمونه های ایرانی در آن به طور متعدد دیده می شوند. یمنی ها به قابلیت تولید پهپاد رسیده و ناوگان بزرگی از پهپادهای مختلف در اختیار دارند که هزینه های بسیاری بر اقتصاد نظامی رژیم سعودی وارد کرده و جزو ابزارهای تأثیرگذار در جهت دفاع از مردم مظلوم یمن در برابر تجاوزهای وحشیانه آل سعود هستند.

حال تاجیکستان که به عنوان کشوری که در تحریم قرار ندارد و به همین دلیل از امکان دسترسی به انواع پهپادهای خارجی برخوردار است، برای رده سبک، پهپاد ایرانی ابابیل2 را انتخاب کرده است.

صرف نظر از ابعاد راهبردی ایجاد چنین ارتباطی بین ایران و تاجیکستان و جلوه های همکاری بعدی این دو کشور در تحولات آتی منطقه و خصوصاً نگرانی های امنیتی بسیار زیاد از ناحیه افغانستان، درک ارزشمندی پهپاد توسط نیروهای نظامی تاجیکستان قطعاً با مشاهده کارکردهای بالای آن در منطقه بوده است.

ابابیل2 مجهز به سامانه الکترواپتیک پایدار شده

بومی بودن صنعت پهپاد در ایران نشان می دهد که کشورمان به عنوان یک کشور صاحب سبک در عرصه پهپادی به عنوان یک تأمین کننده قابل اطمینان محسوب می شود. در آینده هم ممکن است پهپادهای بزرگتر و کوچکتر از ابابیل2، بخشی از سبد محصولات مورد نیاز تاجیکستان را به خود اختصاص دهند خصوصاً در نمونه های شناسایی با مداومت پرواز بالا و نمونه های شناسایی - رزمی و پهپادهای دست پرتاب و نمونه های مولتی روتور که در همه این رده ها محصولات ارزشمندی در ایران وجود دارد.

اما ابابیل2 که در این مقطع خط تولید آن در تاجیکستان راه اندازی شده ریشه ای بیش از 30 ساله در ایران دارد. به موازات صنایع هوایی قدس که کار توسعه خانواده پهپادهای مهاجر را در دستور کار داشت، شرکت هواپیماسازی ایران یا هسا در اصفهان هم روی پهپادهای دیگری کار می کرد که ابابیل2 جزو اولین محصولات حرفه ای آن در دهه 1370 بود.

پرواز ابابیل2 مجهز به راکت شتاب دهنده از روی یک وانت

طرح پهپاد ابابیل پس از گذراندن مراحل تحقیقاتی خود در صنایع مکانیک ساصد در مهرماه 1365 به منظور تولید انبوه به صنایع هواپیماسازی ایران (هسا) منتقل شد. این پرنده با توجه به شرایط و ضرورتهای زمان جنگ تا سال 1368 به صورت غیراستاندارد و یکبار مصرف با قابلیت حمل 40 کیلوگرم مواد منفجره تولید گردید.

از سال 1369 با توجه به نیازمندی های جدید نیروهای مسلح، اقدام به طراحی دوباره تمامی بخش های بال و بدنه، سامانه های ناوبری و هدایت و کنترل این پهپاد شد و از سال 1370 این هواپیما در خط تولید انبوه قرار گرفت و امروزه هواپیمای بدون سرنشینی استاندارد و چند بار مصرف است. بیش از 400 فروند از این پهپاد در همان دهه 1370 تا اوایل دهه بعد به تولید رسیده بود.

اولین نمونه شناسایی از ابابیل2

نمونه های اصلی ابابیل2 شامل نمونه بی به عنوان هدف هوایی، نوع اس برد بلند مجهز به سامانه های ناوبری پیشرفته و GPS و خلبان خودکار و نوع تی که از مواد مرکب ساخته شده است.

ابابیل هواپیمایی بال نصب شده در پایین بدنه و دارای پیشبال (کانارد) است و همین ویژگی سبب می شود تا با پدید آمدن مشخصه ناپایداری ذاتی یا پایداری کم، مشخصات مانوری آن در سطح بالایی باشد.

این هواپیما یک سامانه چندمنظوره بوده و جهت مأموریتهای گوناگونی همچون هدف هوایی در قالب هواپیمای شبیه سازی کننده دشمن، شناسایی، فریب و مأموریت ایذایی و همچنین مأموریت انتحاری به کار می رود.

پیکربندی ابابیل2

ویژگی های کلی این پهپاد عبارتند از طراحی آیرودینامیکی مناسب، جداسازی و مونتاژ سریع، سهولت به کارگیری و تعمیر، تحرک و انعطاف پذیری خوب، قابلیت استفاده در محیط های دریا و خشکی، قابلیت بازیابی و استفاده چندباره، قیمت تمام شده مناسب.

بدنه نمونه های اولیه ابابیل از آلومینیوم استاندارد هوایی بود و بعداً نوع ساخته شده از مواد مرکب غیرفلزی همز به تولید رسید. برد این هواپیما در نمونه های اولیه با سامانه خلبان خودکار شهید نوروزی 30 کیلومتر و با سامانه معروف به 123 (پایدار کننده خودکار) و GPS به حدود 150 کیلومتر می رسد. در نمونه های جدیدتر از سامانه ناوبری تلفیقی GPS/INS استفاده شده است.

سقف پرواز نمونه های سبکتر ابابیل2 در حدود 14000 پا (4200 متر) و بیشینه سرعت آن نزدیک به 300 کیلومتر بر ساعت با بیشینه جرم برخاست نزدیک به 85 کیلوگرم است. البته این مشخصات در نمونه های مختلف متفاوت است.

نمونه ای که در نمایشگاه دائمی نیروی هوافضای سپاه اطلاعات آن به نمایش گذاشته شده سقف پرواز 11000 پا (حدود 3300 متر)، سرعت پرواز کروز 220 کیلومتر بر ساعت و مداومت پروازی 1.5 ساعت و جرم بیشینه برخاست 125 کیلوگرم اعلام شده است.

این پهپاد در مأموریت شناسایی قابلیت ارسال برخط تصاویر را به ایستگاه های زمینی دارد. نکته مهم در مأموریت ابابیل2 در نقش انتحاری امکان پرواز آن به برد 330 تا 450 کیلومتری بسته به سرعت و ارتفاع پروازی است.

گونه ابابیل تی (T) هم از گونه های معروف این خانواده از پهپادها است زیر پهپادهای قاصف1 و 2K یمن نیز در واقع برگرفته از ابابیل T است. ویژگی های خاص ابابیل T که آن را از سایر نمونه ها شاخص ساخته عبارت است از ارتقای پایداری هواپیما و سهولت کنترل آن، افزایش بازده ملخ به دلیل بهبود جریان ورودی و در نتیجه افزایش سرعت هواپیما، بهبود وضعیت قرار گرفتن آنتن های ارسال اطلاعات به لحاظ قرار گرفتن در موقعیت بهتر روی بدنه، بهبود سامانه بازیافت توسط چتر، سهولت دسترسی به بخش های گوناگون موتور.

ابابیل2 مجهز به سکوی پایدار شده دو درجه آزادی زیر دماغه (پهپاد سمت راست) و ابابیل تی با دو سکان عمودی (سمت چپ)

نمای جانبی ابابیل تی که سطح کوچکتر هر سکان عمودی آن در مقایسه با نمونه پایه مشهود است

پهپاد ابابیل2 علاوه بر تجربه کردن تغییر در جنس بدنه از آلیاژهای مختلف آلومینیوم در نمونه های مختلف دارای نمونه ای با بدنه ساخته شده از مواد مرکب غیرفلزی هم هست که علاوه بر کاهش وزن سبب کاهش بازتاب راداری هم می شود.

علاوه بر تغییر جنس، تغییر موتور از ملخی به جت هم از دیگر مواردی است که در سیر تحویل پهپادهای خانواده ابابیل2 دیده می شود. این نمونه سرعت پروازی بسیار بالاتری نسبت به سرعت کروز حدود 220 و سرعت بیشینه 300 کیلومتر بر ساعت نمونه مختلف موتور ملخی ابابیل2 دارد.

ابابیل2 مجهز به موتور میکروجت (پیش از مونتاژ پیشبال یا کانارد روی بدنه)

ابابیل2 موتور جت آماده اجرای عملیات

ورودی هوای موتور در نمونه جت ابابیل2 در دو سمت پایین سکان عمودی دیده می شود

شیوه پرتاب معمول ابابیل2 با استفاده از موتور شتاب دهنده سوخت جامد یا پرتابگر نیوماتیکی با فشار گاز و همچنین پرواز دادن از روی خودروی در حال حرکت با حداقل سرعت 64 نات یعنی نزدیک به 120 کیلومتر بر ساعت است. شیوه اول سبب می شود که به راحتی شروع عملیات از پشت یک خودروی وانت ممکن باشد اما شیوه دوم آن را نیازمند یک حامل بزرگتر می کند.

ابابیل2 و پرتابگر نیوماتیکی نصب شده روی شناور دریایی

بازیابی ابابیل2 هم به طور سنتی با چتر از نوع صلیبی انجام می شود. در نمونه های تولیدی جدیدتر امکان فرود روی باند به واسطه سطوح مقاوم برجسته نصب شونده زیر بدنه و بال ممکن شده است.

بازیابی ابابیل2 با چتر

همانطور که ذکر شد یکی از اصلی ترین مأموریت های ابابیل2 استفاده به عنوان پرنده هدف برای تمرین واحدهای پدافند هوایی است. علاوه بر منبع حرارت امکان نصب بازتاب دهنده یا رفلکتورهای راداری با ابعاد مختلف و نیز پرتاب کننده شراره (فلیر) برای پرتابهای منقطع و متعدد هم برای ابابیل2 وجود دارد.

ابابیل2 مجهز به منبع حرارتی و موشک میثاق2 در حال نزدیک شدن به آن برای اصابت در یک آزمایش

البته شهرت ابابیل2 در ایران به علت این است که اولین فیلم از پرواز پهپادی ایرانی بر فراز ناوهای هواپیمابر و رزمی آمریکایی در منطقه خلیج فارس و تنگه هرمز که در حدود 10 سال پیش منتشر شد مربوط به پرواز گونه ای از پهپادهای ابابیل بود. ماجرایی که یکی از شاهکارهای عملیاتی این پرنده بوده و باعث معروفیت بیش از پیش آن در محافل رسانه ای دنیا شد، تصویر برداری از ناو هواپیمابر آمریکایی در آب های نزدیک ایران بود.

در ابتدای اعلام این موضوع رسانه های غربی به انکار و زیر سوال بردن این ماجرا اقدام کردند اما پس از انتشار تصاویر و فیلم ضبط شده که از وضوح بالایی نیز برخوردار بود موجی از نظرات حاکی از تعجب، نگرانی و بعضاً تحسین در این باره منتشر شد. در این عملیات که بنابر اعلام فرماندهان نظامی حدود 30 دقیقه به طول انجامیده است ابابیل با عبور از اطراف ناو اقدام به تصویر برداری نموده و پس از چند دقیقه پرواز از حضور آن مطلع شدند که با پرواز چند فروند جنگنده F/A-18 هورنت و بالگردهای اس - اچ -60 برای یافتن این پرنده اقدام شد که در نهایت این هواپیما به سلامت در پایگاه خود بازیابی شد.

ابابیل2 علاوه بر مأموریتهای شناسایی و استفاده به عنوان پهپاد هدف، در سالهای اخیر به عنوان پهپاد انتحاری با قابلیت نقطه زنی به واسطه جستجوگر اپتیکی نصب شده در دماغه هم وارد خدمت شده است.

ابابیل2 انتحاری مجهز به جستجوگر اپتیکی حرارتی در دماغه

استفاده اخیر نیروی دریایی و زمینی سپاه از نمونه انتحاری و نقطه زن ابابیل نشان می دهد که همچنان ابابیل2 با ایجاد تغییرات اندکی در زیرسامانه ها کارایی بالایی دارد. در نتیجه خدمت این پهپاد در تاجیکستان و یا کشورهای احتمالی دیگر ناشی از کارامدی آن است.

نیروی دریایی سپاه نزدیک به 70 فروند از این پهپاد را در مهر 1399 دریافت کرد که برخی از آنها روی قایق تندرو برای شروع مأموریت نصب شده بودند. خصوصاً انتخاب این پهپاد توسط نیروی دریایی سپاه به علت عملکرد در محیط خلیج فارس و تنگه هرمز که کشورهای پیشرفته مختلفی در آن حضور دارند ارزش آن را دوچندان می کند.

تحویل انبوه ابابیل2 به نیروی دریایی سپاه در مهر 1399

قایقهای تندرو هم مبدأ پرواز ابابیلها شده اند

نمونه انتحاری مجهز به جستجوگر تصویرسازی حرارتی با قابلیت عملکرد در شرایط مختلف آب و هوایی و ساعات مختلف شبانه روز، دقت نقطه زنی خود را در رزمایش پیامبر اعظم (ص) 17 به نمایش گذاشت.

با توجه به قابلیت چندبار مصرف بودن پهپاد ابابیل2 و در برخی نمونه های ابابیل امکان حمل محموله 30 تا 40 کیلوگرم اگر در آینده ابابیل2 در تاجیکستان مجهز به موشکهای سبک الماس به جرم 11 کیلوگرم شد نباید تعجب کرد. انتظار می‌رود که روند صادرات محصولات فنی و نظامی و دانش بنیان کشور چه از بین محصولات صنایع دولتی و چه شرکتهای خصوصی به کشورهای مختلف تداوم داشته باشد.