کریدورهای جدید لجستیک و کاهش بحران امنیت غذایی در جهان

در بحبوحه افزایش تنش‌ها در خاورمیانه و افزایش رقابت استراتژیک امریکا و چین و تحریم‌های دریایی، چین به طور فعال در زیرساخت‌ها سرمایه‌گذاری کرده تا از فشار روی نقاط راهبردی و حساس خود بکاهد.

به گزارش خبرنگار مهر، حسین شیرزاد، تحلیلگر حوزه توسعه بخش کشاورزی در ادامه نوشتار اختصاصی مهر درباره توسعه حمل و صادرات محصولات کشاورزی و تأمین امنیت غذایی آورده است؛

امنیت غذایی جهانی به طور فزاینده‌ای به جابجایی مواد غذایی از مناطق اصلی سبد نان به مناطقی که با کمبود مواد غذایی رو به رو هستند، وابسته است. غلظت ذرت، گندم، برنج و سویا، کالاهای اصلی و محموله‌های وارداتی کشاورزی چین، در چند کشور بر اهمیت این نقاط گلوگاهی غذایی تأکید دارد.

سویا بزرگترین منبع خوراک پروتئین حیوانی در جهان است و 65 درصد از عرضه جهانی را تشکیل می‌دهد. اما تنها سه کشور ایالات متحده، برزیل و آرژانتین 80 درصد از صادرات جهانی سویا را تأمین می‌کنند؛ علاوه بر غذا، سالانه بیش از 180 میلیون تن کود برای تولید غلات برای جمعیت در حال گسترش جهان مورد نیاز است.

افزایش تولید نهاده‌های کشاورزی و فشار بر چند نقطه بحرانی

با ادامه رشد تجارت بین‌المللی در این نهاده‌های حیاتی کشاورزی، فشار بر چند نقطه بحرانی در حال افزایش است. کانال سوئز، کانال پاناما و تنگه مالاکا از جمله مهم‌ترین نقاط گلوگاه دریایی هستند و به دلیل موقعیت استراتژیک خود که صادرکنندگان غربی را با واردکنندگان آسیایی از جمله چین، ژاپن و کره جنوبی متصل می‌کند، بالاترین ظرفیت تجارت غلات را تجربه می‌کنند.

در بحبوحه افزایش تنش‌ها در خاورمیانه و همچنین افزایش رقابت استراتژیک بین ایالات متحده و چین بر سر دریای چین جنوبی و تایوان، پکن نگران است که عرضه مواد غذایی این کشور تحت تأثیر تحریم‌های دریایی ایالات متحده قرار گیرد. برای رفع این نگرانی‌ها، چین به طور فعال در زیرساخت‌ها سرمایه‌گذاری کرده است تا از فشار بر روی نقاط راهبردی و حساس موجود بکاهد.

پکن با تنوع بخشیدن به مسیرهای عرضه خود مانند NLGC، می‌تواند اتکای خود به نقاط آسیب‌پذیر را کاهش دهد و زنجیره تأمین غذای امن‌تری را تضمین کند. یک نمونه قابل توجه از تلاش‌های چین برای کاهش این نقاط گلوگاهی غذایی، گسترش واردات گندم از طریق مسیرهای زمینی است.

در آوریل 2017 میلادی روسیه اولین محموله گندم خود را از طریق مانژولی یک شهر کوچک در مغولستان داخلی به چین صادر کرد و تا ژوئن 2023، چین 271.6 تن گندم از روسیه از طریق این شهر وارد کرد. به گفته دولت مغولستان، پیش بینی می‌شود واردات سالانه غلات روسیه از طریق مانژولی به 8 میلیون تن در سال برسد. واردات گسترده چین از خاور دور روسیه کانال جدیدی را برای همکاری کشاورزی چین و روسیه باز می‌کند. از دیدگاه پکن، روسیه نه تنها به عنوان یک صادرکننده کلیدی در بازار جهانی گندم ظاهر شده است، بلکه همچنین به عنوان صادرکننده‌ای با پتانسیل بسیار زیاد برای افزایش بیشتر در تولید و صادرات غلات به کمک دالان NLGC (اولین ترمینال تخصصی غلات ریلی جهان با کریدور زمینی) ایفا نقش می‌کند که در راستای همکاری تجاری و کشاورزی گسترده‌تر چین و روسیه، که در دهه گذشته گسترش یافته و شامل یادداشت تفاهم همکاری کشاورزی، پارک‌های همکاری کشاورزی و به موازات ایجاد منطقه آزاد تجاری کشاورزی بین هیلونگ‌جیانگ (چین) و آمور (روسیه) و اجاره زمین‌های کشاورزی و جنگل‌های روسیه به سرمایه گذاران چینی گسترش یافته است.

همچنین دالان NLGC سودهای تجاری و اقتصادی قابل توجهی را برای روسیه ارائه می‌دهد. در مارس 2023، رؤسای جمهور شیء و پوتین بیانیه مشترکی را برای تقویت مشارکت همه جانبه در حوزه کشاورزی و همکاری استراتژیک امنیت غذایی امضا کردند که نتیجه آن تصمیم پکن برای لغو ممنوعیت 15 ساله واردات گوشت از روسیه در اواخر همان سال شد. گزارش‌های رسانه‌های روسی همچنین حاکی از آن است که دو کشور در حال مذاکره برای باز کردن بازار چین به روی ذرت و برنج روسیه هستند.

گسترش تولیدات کشاورزی و صادرات به چین بیشتر به روسیه اجازه می‌دهد تا از پتانسیل کشاورزی خود برای ایجاد ظرفیت سازی‌های نوین، سرمایه گذاری کند و اقتصاد خود را تقویت نماید. این تحول با توجه به تحریم‌های اعمال شده توسط تعدادی از کشورها پس از حمله مسکو به اوکراین در سال 2022 که صادرات روسیه را با مشکل مواجه کرد، حیاتی است. اگرچه تجارت محصولات کشاورزی مستقیماً تحت پوشش این تحریم‌ها قرار نمی‌گیرد، اما تخمین زده می‌شود که 10 کشور واردات از روسیه را به دلایل سیاسی یا مشکلات سیاسی متوقف کرده‌اند. برای روسیه، کریدور NLGC می‌تواند به صادرات محصولات کشاورزی این کشور کمک کند و رقابت را در بازار چین افزایش دهد و در عین حال از تجارت خارجی و توسعه اقتصادی داخلی کشور نیز حمایت کند. با توجه به این شرایط و جو ژئوپلیتیک فعلی، این مشارکت انگیزه‌های بیشتری را برای چین و روسیه فراهم می‌کند تا تجارت کشاورزی را به ویژه از طریق NLGC تقویت کنند.

مرکز آگرواکسپورت روسیه تخمین می‌زند که عرضه محصولات کشاورزی روسیه به چین تا سال 2030 به 10 میلیارد دلار در سال برسد. در حال حاضر، واردات محصولات کشاورزی روسیه از چین به میزان قابل توجهی افزایش یافته است.

مراودات تجاری چین و روسیه چقدر است؟

در سال 2022، چین به بزرگترین واردکننده محصولات کشاورزی روسیه تبدیل شده که حجم آن به 7 میلیارد دلار رسیده که نسبت به سال 2021 افزایش 44 درصدی داشته است. حجم تحویل نیز نسبت به سال قبل 36 درصد افزایش یافته است؛ علاوه بر این، در 9 ماهه اول سال 2023، روسیه 3.52 میلیون تن غلات به چین صادر کرده است در حالی که این رقم در سال گذشته 2.2 میلیون تن بوده است.

به گفته رسانه‌های روسی، بیش از 200 هزار کشاورز چینی اسکان داده شده اند و بیش از 200 شرکت سرمایه گذاری کلان کشاورزی در خاور دور روسیه انجام داده‌اند. پس NLGC می‌تواند حتی سرمایه گذاری‌های چینی بیشتری را در منطقه کم جمعیت خاور دور روسیه، به ویژه در سیبری و اورال، افزایش دهد و تولید کشاورزی را تقویت کند. این منطقه فاقد زیرساخت‌های کافی است و جمعیت کمی دارد، اگرچه سرمایه گذاری چینی (و کریدور) می‌تواند این تصویر را تغییر دهد و همکاری کشاورزی چین و روسیه را بیشتر کند.

امروز، دالان غلات زمینی از مدل «کشاورزی قراردادی» در اورال، سیبری و خاور دور استفاده می‌کند. مساحتی بالغ بر 32 میلیون هکتار با پتانسیل تولید 30 میلیون تن در سال تا سال 2025، 60 میلیون تن تا سال 2030 و 90 میلیون تن تا سال 2035 دارد که بیش از 70 میلیون تن آن به کشورهای دوست عرضه خواهد شد. در این شرایط، انتظار می‌رود مجموع ظرفیت عرضه غلات روسیه به کشورهای دوست به 120 میلیون تن در سال برسد

افزایش پتانسیل تولید غلات تا سال 2035

ابزار کشاورزی قراردادی متکی بر توافقات بلندمدت با کشاورزان است که بر اساس آن فقط محصولات مورد نیاز بازار تولید می‌شود. قراردادها بر اساس نگرش درست علمی و دقیق نسبت به زمین و محیط زیست منعقد می‌شود. در مجموع 50 درصد از پیش پرداخت هزینه عرضه سالانه انجام می‌شود و قیمت گذاری بر اساس فرمول منصفانه است.

همچنین از طریق استفاده از فناوری اطلاعات و سیستم‌های سنجش از راه دور و پلتفرم دیجیتال «دستیار کشاورزی»، پشتیبانی کامل کشاورزی را ارائه می‌کند؛ علاوه بر این، زیرساخت کریدور غلات زمینی شامل آسانسورهای هاب است که در امتداد خطوط راه آهن اصلی برای انباشت غلات و ذخایر یکنواخت در طول سال ساخته می‌شوند.

پایانه‌های غلات مرزی و چندوجهی، هاب‌های لجستیکی کامل را برای بارگیری و عرضه غلات در یک جهت و همچنین تحویل کالاهای مختلف از چین در جهت مخالف ایجاد می‌کنند. این یک لجستیک «Grain +» منحصر به فرد از نظر اقتصادی ایجاد می‌کند، زیرا حمل و نقل ریلی ساعت خالی ندارد، قطارها در هر دو جهت بارگیری می‌شوند. تنها در مرز روسیه و چین دو تأسیسات بر اساس این مدل کار خواهند کرد: پایانه غلات زابایکالسک با ظرفیت حداکثر 8 میلیون تن در سال و بیش از 6 میلیون تن بار برگشتی در سال است. البته هاب‌های مشابه در مرز جمهوری اسلامی ایران و جمهوری ترکمنستان و سایر مناطق برنامه‌ریزی شده است.

بهره برداری از مدل لجستیک «Grain +» مستلزم توسعه و ساخت روسی - چینی و ساخت نوع جدیدی از انبارهای نورد، ظروف غلات ویژه است. آنها پایه و اساس «ناوگان غلات زمینی» روسیه و چین را ایجاد کردند که قادر به حمل تا 600 هزار تن در یک زمان است. این امر به دلیل عدم وجود «حمل و نقل هوایی» در یک جهت، گردش کالاهای مؤثر در سراسر مرز و حمل و نقل در امتداد راه آهن ترانس سیبری را تقریباً دو برابر می‌کند. گام بعدی در توسعه برنامه کریدور غلات زمینی، امضای توافقنامه بین دولتی بین روسیه و چین برای نشان دادن حمایت قانونی دو کشور است. امروز، این کار در حال انجام است.