کشور عضو ناتو راه درست را به ایران نشان داد

فهرست محتوا
• اقتصاد شکننده ایران؛ کوپن چرا جواب نمی‌دهد؟
• پنج دلیل که کوپن را ناکارآمد می‌کند
• تبعات خطرناک کوپن؛ از نابرابری تا بی‌اعتمادی
• درس‌هایی از جهان؛ ونزوئلا شکست خورد، ترکیه موفق شد
• راهکارهای جایگزین؛ از یارانه نقدی تا تقویت تولید
• آینده‌ای بدون کوپن؛ انتخاب هوشمندانه‌تر

حسین سلاح‌ورزی، رئیس سازمان ملی کارآفرینی ایران، می‌گوید در دوران جنگ تحمیلی، تحریم‌ها و تخریب زیرساخت‌ها دولت را به توزیع کوپن برای کالاهای اساسی مثل برنج، روغن و شکر واداشت. این سیستم در ابتدا امیدی برای اقشار کم‌درآمد بود، اما خیلی زود گرفتار فساد، توزیع ناعادلانه و بازار سیاه شد. کوپن‌ها در کوچه‌پس‌کوچه‌ها خرید و فروش می‌شدند و دلالان به جای نیازمندان سود بردند. این تجربه تلخ، درس بزرگی برای امروز است.

اقتصاد شکننده ایران؛ کوپن چرا جواب نمی‌دهد؟

ایران در سال 1404 با تورم 41 درصدی، کاهش درآمدهای نفتی به دلیل تحریم‌های سنگین و کسری بودجه شدید دست‌وپنجه نرم می‌کند. جنگ 12روزه اخیر که زیرساخت‌های حیاتی را تهدید کرد، این مشکلات را تشدید کرده است. در شبکه‌های اجتماعی، کاربران از هرج‌ومرج بازار و جهش قیمت دلار تا 90 هزار تومان خبر می‌دهند که با دخالت بانک مرکزی کمی آرام گرفت. در این شرایط، خانواده‌های کم‌درآمد که به سختی هزینه غذا و اجاره را تأمین می‌کنند، بیش از همه آسیب دیده‌اند.

پنج دلیل که کوپن را ناکارآمد می‌کند

سیستم کوپنی با مشکلات ساختاری متعددی روبه‌روست که آن را برای ایران امروز غیرقابل اجرا می‌کند:

1. فساد و بازار سیاه: تجربه دهه 60 نشان داد کوپن‌ها به جای نیازمندان، به جیب دلالان می‌روند. گزارش‌ها از احتکار کالاها حتی در شرایط عادی حکایت دارند و با کوپن، این مشکل تشدید می‌شود.

2. هزینه سنگین برای دولت: تأمین کالاهای اساسی برای 85 میلیون نفر در شرایط کمبود منابع ارزی و درآمدهای نفتی، بار مالی سنگینی به دولت تحمیل می‌کند.

3. وابستگی به واردات: بسیاری از کالاهای اساسی مثل گندم، برنج و روغن وارداتی هستند. در شرایط تحریم، هر اختلال در تأمین ارز می‌تواند قفسه‌ها را خالی کند.

4. محدودیت انتخاب برای خانواده‌ها: کوپن فقط برای چند قلم کالای خاص است و نیازهای دیگر مثل اجاره، درمان یا آموزش را پوشش نمی‌دهد.

5. ضربه به تولید داخلی: تمرکز بر کالاهای یارانه‌ای وارداتی، انگیزه تولیدکنندگان داخلی را کاهش می‌دهد و خودکفایی اقتصادی را تضعیف می‌کند.

تبعات خطرناک کوپن؛ از نابرابری تا بی‌اعتمادی

سیستم کوپنی می‌تواند مشکلات اجتماعی و اقتصادی را تشدید کند:

• نابرابری و تبعیض: توزیع ناعادلانه کوپن، شکاف اجتماعی را عمیق‌تر می‌کند، به‌ویژه در مناطق محروم که دسترسی به کالاها محدود است.

• بی‌اعتمادی عمومی: اگر کالاها به موقع نرسند یا قفسه‌ها خالی بمانند، اعتماد مردم به دولت کاهش می‌یابد؛ مشکلی که در شرایط بحرانی می‌تواند فاجعه‌بار باشد.

• التهاب بازار: شایعات کمبود کالا با اعلام کوپن می‌تواند به هجوم به فروشگاه‌ها و احتکار خانگی منجر شود.

• بوروکراسی پیچیده: راه‌اندازی سیستم کوپنی نیاز به هماهنگی و نظارت گسترده‌ای دارد که با کمبود منابع فعلی، عملاً غیرممکن است.

درس‌هایی از جهان؛ ونزوئلا شکست خورد، ترکیه موفق شد

تجربه جهانی هم هشدار می‌دهد. در ونزوئلا (2010-2020)، سیستم کوپنی به جای کاهش گرسنگی، با فساد و توزیع ناعادلانه، فقر و ناامنی غذایی را بدتر کرد. اما ترکیه در سال 2022 با تورم بالا، با یارانه‌های نقدی هدفمند و حمایت از تولید داخلی، بحران را بهتر مدیریت کرد.

راهکارهای جایگزین؛ از یارانه نقدی تا تقویت تولید

به جای کوپن، راهکارهایی متناسب با شرایط ایران پیشنهاد می‌شود:

1. یارانه نقدی هدفمند: پرداخت نقدی به خانواده‌های کم‌درآمد از طریق سامانه‌هایی مثل رفاه ایرانیان، قدرت انتخاب را به مردم می‌دهد و فشار بر زنجیره تأمین را کم می‌کند.

2. حمایت از تولید داخلی: سرمایه‌گذاری در کشاورزی و صنایع غذایی و گسترش تجارت تهاتری با کشورهایی مثل چین و روسیه، وابستگی به واردات را کاهش می‌دهد.

3. کنترل بازار ارز: هماهنگی بانک مرکزی برای مدیریت نرخ ارز و جلوگیری از التهابات روانی، ثبات بازار را حفظ می‌کند.

4. شفافیت اطلاع‌رسانی: اطلاع‌رسانی دقیق درباره ذخایر کالا و برنامه‌های دولت، جلوی شایعات و هجوم به بازارها را می‌گیرد.

5. حمایت از کسب‌وکارهای کوچک: معافیت‌های مالیاتی و مساعدت‌های مالی می‌تواند از بیکاری و رکود جلوگیری کند.

آینده‌ای بدون کوپن؛ انتخاب هوشمندانه‌تر

در شرایطی که ایران با تحریم، تورم و تبعات جنگ 12روزه دست‌وپنجه نرم می‌کند، سیستم کوپنی نه‌تنها مشکلات را حل نمی‌کند، بلکه می‌تواند بحران را عمیق‌تر کند. سیاست‌های هوشمندانه مثل یارانه نقدی، تقویت تولید داخلی و شفافیت اطلاع‌رسانی، می‌توانند معیشت مردم را تأمین کرده و ایران را در برابر شوک‌های آینده مقاوم‌تر کنند.